Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 sierpnia 1994 r.
I PRN 49/94
1) W świetle art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o
zasadach
tworzenia zakładowych systemów wynagradzania w brzmieniu podanym w
jednolitym tekście tej ustawy (opublikowanym w Dz. U. z 1988 r., Nr 28,
poz.
196) przepis art. 3 ust. 1 tej ustawy oraz przepisy jej rozdziału 2 mają
zastoso-
wanie do zakładowych systemów wynagradzania w zakładach pracy nie
objętych układem zbiorowym pracy zawartym po tej dacie.
2) W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu
zobowiązania, spełnienie świadczenia przez zapłatę kwoty nominalnej nie
zaspokaja interesu wierzyciela i nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania,
chyba że wierzyciel przyjmie takie świadczenie na zaspokojenie swojej
wierzytelności. Spełnienie świadczenia następuje wtedy, gdy zostaje ono
zaofiarowane przez dłużnika i przyjęte przez wierzyciela. Oświadczenie
wierzyciela o przyjęciu zapłaty kwoty nominalnej na zaspokojenie
wierzytel-
ności może zostać złożone przez każde zachowanie ujawniające taką wolę w
sposób dostateczny (art. 60 k.c.).
3) Określony w art. 4771 § 1 k.p.c. obowiązek orzekania w sprawach z
zakresu prawa pracy o roszczeniach wynikających z faktów przytoczonych
przez pracownika, choćby nie były objęte jego żądaniem lub zgłoszone w
rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania dotyczy
także waloryzacji świadczenia na podstawie art. 3581 § 3 k.c.
4) Od zwaloryzowanego na podstawie art. 3581 § 3 k.c. świadczenia, w
części przekraczającej jego nominalną wysokość, odsetki za opóśnienie
należą się dopiero od daty wyroku sądowego, mocą którego dokonano
waloryzacji.
Przewodniczący SSN: Antoni Filcek (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Maria
Mańkowska, Walery Masewicz,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 1994 r. sprawy z
powództwa Barbary B. przeciwko Przedsiębiorstwu Przemysłu Drzewnego "U."
w U.
D. o nagrodę jubileuszową, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw
Obywatelskich [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie z dnia 18 lutego 1993 r.[...],
1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej rewizję od
wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Sanoku z dnia 27 listopada 1992 r., [...]
oddalającego
powództwo z wyjątkiem odsetek za okres do dnia 4 sierpnia 1994 r. i
zmieniając
wymieniony wyrok Sądu Rejonowego zasądził od Przedsiębiorstwa Przemysłu
Drzewnego "U" w U. D. na rzecz Barbary B. 1.309.625 zł. [...] z 54%
odsetkami w
stosunku rocznym od dnia 4 sierpnia 1994 r.
2) Rewizję nadzwyczajną w części dotyczącej odsetek za okres do dnia
4
sierpnia 1994 r. oddalił.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Barbara B. domagała się zasądzenia od Przedsiębiorstwa Prze-
mysłu Drzewnego "U." w U.D. kwoty około 1.300.000 zł. wraz z odsetkami
tytułem
wyrównania wysokości należnej jej nagrody jubileuszowej za 15 lat pracy w
pozwanym Przedsiębiorstwie. Powódce wypłacono bowiem z rocznym
opóśnieniem
nagrodę jubileuszową w wysokości około 170.000 zł podczas gdy inni
szeregowi
pracownicy otrzymali za ten sam okres pracy nagrody 10 razy wyższe.
Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa
twierdząc, że wypłaciła powódce nagrodę jubileuszową w wysokości
obliczonej
zgodnie z § 4 aneksu do protokołu dodatkowego nr 3 z dnia 17 sierpnia
1988 r. do
porozumienia o zakładowym systemie wynagradzania, a także odsetki za
opóśnienie
w wypłacie tej nagrody.
Spór między stronami dotyczył podstawy wymiaru nagrody
jubileuszowej, a
konkretnie, czy podstawą tą powinno być najniższe wynagrodzenie
obowiązujące w
dniu nabycia prawa do nagrody (jak twierdziła strona pozwana), czy
wynagrodzenie
powódki z daty wypłaty nagrody (jak chciała powódka powołując się na
precedensowe orzeczenie Sądu Najwyższego wydane w sprawie III PZP 48/89).
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Sanoku wyrokiem, z dnia 27 listopada 1992
r.,
[...] powództwo oddalił a wyrok swój oparł na następujących ustaleniach i
wnioskach:
Powódka pracowała w pozwanym Przedsiębiorstwie do dnia 30 czerwca
1992
r. W dniu 12 paśdziernika 1989 r. powódka nabyła prawo do nagrody
jubileuszowej
za 15 lat pracy w wysokości 150% podstawy wymiaru, którą stosownie do § 4
aneksu do protokołu dodatkowego nr 3 do porozumienia o zakładowym
systemie
wynagradzania stanowi najniższe wynagrodzenie obowiązujące w dniu nabycia
prawa do nagrody. Na tej podstawie strona pozwana obliczyła i wypłaciła
powódce w
dniu 10 listopada 1990 r. należną jej nagrodę jubileuszową w wysokości
171.000 zł,
a w dniu 15 maja 1991 r. odsetki za zwłokę w wypłacie nagrody w kwocie
330.000 zł.
uzupełnione już w toku procesu o kwotę 20.750 zł.. Obowiązująca w
pozwanym
Przedsiębiorstwie regulacja prawna w kwestii nagród jubileuszowych,
aczkolwiek
mniej korzystna od zasady ogólnej wyrażonej w zarządzeniu Ministra Pracy
i Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalenia okresów pracy i
innych
okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania
i
wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358) jest regulacją wiążącą i obowiązującą
zgodnie z
zasadą prawną, iż przepis szczególny wyłącza możliwość stosowania
przepisu
ogólnego, co potwierdza § 1 tegoż zarządzenia.
Rewizja powódki od powyższego orzeczenia została oddalona wyrokiem
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z
dnia
18 lutego 1993 r., [...], który podzielił argumentację prawną Sądu
Rejonowego
opartą na § 4 aneksu do protokołu dodatkowego do obowiązującego w
pozwanym
Przedsiębiorstwie porozumienia o zakładowym systemie wynagradzania.
Podobnie
bowiem jak powołany przez Sąd Rejonowy § 1 zarządzenia Ministra Pracy i
Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. również § 1 uchwały nr 138 Rady
Ministrów z
dnia 22 września 1978 r.- za rządów której powódka nabyła prawo do
nagrody
jubileuszowej - stanowił, że zawarte w niej przepisy stosuje się przy
obliczaniu i
wypłacaniu nagród jubileuszowych przysługujących pracownikowi na
podstawie
układu zbiorowego pracy lub przepisów szczególnych, jeżeli przepisy te
nie
zawierają odmiennych zasad w tym zakresie. Zatem § 4 wspomnianego aneksu
wyłączył stosowanie § 9 ust. 1 wymienionej uchwały nr 138 Rady Ministrów
z dnia
22 września 1978 r. pozwalającego na obliczenie nagrody jubileuszowej
według
wynagrodzenia z daty wypłaty bądś z daty nabycia prawa do niej w
zależności od
tego, co jest dla pracownika korzystniejsze. W tej sytuacji, zdaniem Sądu
Wojewódzkiego nie zasługuje na uwzględnienie zarzut rewizji o
nierespektowaniu
przez Sąd Rejonowy stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w sprawie III
PZP
48/89 opisanej w nr 25 z 1991 r. tygodnika "Prawo i Życie".
Przedstawiony wyrok Sądu Wojewódzkiego został zaskarżony rewizją
nadzwyczajną przez Rzecznika Praw Obywatelskich, który zarzucił temu
wyrokowi
rażące naruszenie prawa materialnego i procesowego przez:
- pominięcie przez Sąd Wojewódzki, iż Sąd Rejonowy nienależycie
wyjaśnił
wszystkie istotne okoliczności sprawy, naruszając art. 3 § 2, 224 § 1 i
316 § 1 k.p.c.;
- mało wnikliwą i powierzchowną ocenę stanu prawnego sprawy przez
Sądy
obu instancji (z naruszeniem art. 233 § 1 i 328 § 2 k.p.c.) mogącą
doprowadzić do
rażącego naruszenia przepisów prawa materialnego o obliczaniu i wypłacie
nagród
jubileuszowych;
- naruszenie art. 387 k.p.c. przez Sąd Wojewódzki przez oddalenie
rewizji
powódki oraz naruszenie art. 388 § 1 w zw. z art. 381 § 1 k.p.c. przez
ich nie-
zastosowanie; a także naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. W
związku z
powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Sanoku z dnia
27 listopada 1992 r., [...] i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania.
Uzasadniając bliżej wymienione zarzuty rażącego naruszenia prawa
Rzecznik
Praw Obywatelskich odniósł je do dwóch uchybień:
Po pierwsze Sąd Wojewódzki przeoczył, że Sąd Rejonowy zastosował w
sprawie postanowienia zakładowego systemu wynagradzania, w szczególności
§ 4
aneksu do protokołu dodatkowego nr 3 z dnia 17 sierpnia 1988 do
porozumienia o
zakładowym systemie wynagradzania, chociaż istnieje wątpliwość, czy mogły
one
mieć w sprawie zastosowanie. Wątpliwość ta łączy się z nie zbadaną przez
Sądy
obu instancji okolicznością, czy w pozwanym Przedsiębiorstwie obowiązywał
układ
zbiorowy pracy. A okoliczność ta miała dla sprawy istotne znaczenie w
świetle
przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia
zakładowych
systemów wynagradzania (Dz. U. z 1988 r., Nr 28, poz. 196 ze zm.). W myśl
art. 3
ust. 1 tej ustawy szczegółowe zasady tworzenia zakładowych systemów
wynagra-
dzania przewidziane w rozdziale 2 mają zastosowanie tylko w zakładach nie
objętych układem zbiorowym pracy. W zakładach pracy objętych takim
układem
można tworzyć również zakładowe systemy wynagradzania (art. 3 ust. 2) ale
tylko w
ograniczonym zakresie przewidzianym w rozdziale 3. W tymże rozdziale 3
nie ma
uregulowanej problematyki nagród jubileuszowych, a art. 28 ust. 2
odsyłający do
odpowiedniego stosowania niektórych przepisów rozdziału 2 - nie wymienia
art. 20
ust. 4 głoszącego taką zasadę, jaką przyjęto w § 4 aneksu do protokołu
dodatkowego nr 3 z dnia 17 sierpnia 1988 r. do porozumienia o zakładowym
systemie wynagradzania u strony pozwanej, mianowicie, że podstawę
obliczenia
nagrody jubileuszowej stanowi najniższe wynagrodzenie obowiązujące w dniu
nabycia prawa do nagrody. Jeżeli więc u strony pozwanej obowiązywał układ
zbiorowy pracy, to § 4 przedmiotowego aneksu nie wywierałby skutków
prawnych.
Podjął bowiem problematykę, która nie może być objęta zakładowym systemem
wynagradzania, natomiast powinna być objęta układem zbiorowym pracy.
Każdy
układ prawdopodobnie reguluje to zagadnienie tak, jak w przepisach
powszechnie
obowiązujących, bądś też wprost odsyła do tych przepisów. Przepisami
powsze-
chnie obowiązującymi do 31 grudnia 1989 r. były postanowienia uchwały nr
138
Rady Ministrów z dnia 22 września 1978 r. w sprawie ustalania okresów
pracy i
innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej
obliczania i
wypłacania (M.P. Nr 35, poz. 132), która w § 8 ust. 1 i 2 głosi zasadę,
że pracownik
nabywa prawo do nagrody w dniu upływu okresu uprawniającego do nagrody i
że
wypłata jej powinna nastąpić niezwłocznie po nabyciu przez pracownika
prawa do
nagrody. Konsekwencją tego unormowania był § 9 ust. 1 głoszący, że
podstawę
obliczania nagrody stanowi wynagrodzenie przysługujące pracownikowi w
dniu jej
wypłaty, a jeżeli jest to dla pracownika korzystniejsze - wynagrodzenie
przysługujące
mu w dniu nabycia prawa do nagrody. Nagrodę oblicza się - jak brzmi
zdanie drugie
- według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za
urlop
wypoczynkowy. Od 1 stycznia 1990 r. obowiązuje zarządzenie Ministra Pracy
i
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów
pracy i
innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej
obliczania i
wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358), które w § 7 ust. 1 i 2 oraz w § 8
głosi te same
zasady co uprzednio obowiązujące §§ 8 ust. 1, 2 i 9 ust. 1 uchwały nr
138. Analiza
prawna przepisów mogących mieć zastosowanie przy rozstrzyganiu sprawy
powódki, gdyby pozwany zakład był objęty układem zbiorowym pracy,
prowadzi
zatem do zarzutu, że wbrew zaskarżonym wyrokom, powódka miałaby rację,
żądając nagrody obliczonej na podstawie wynagrodzenia pobieranego przez
nią w
dacie wypłaty nagrody jubileuszowej.
Po drugie, jeżeli okazałoby się, że unormowania § 4 aneksu do
protokołu
dodatkowego do porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania,
nie
przekraczają zakresu przedmiotowego przewidzianego kodeksem pracy i
ustawą o
zakładowych systemach wynagradzania, bo w pozwanym zakładzie nie
obowiązywał
układ zbiorowy pracy, to i tak zaskarżone wyroki budzą poważne
wątpliwości. Sądy
obu instancji pominęły całkowicie zarzuty powódki, iż pozwane
Przedsiębiorstwo nie
stosowało takich samych zasad, jakie zastosowano do niej, w stosunku do
innych
pracowników znajdujących się w podobnej lub takiej samej sytuacji
faktycznej. W
aktach (k-21) znajduje się kopia listy płacy, z której wprost wynika duże
zróżnicowanie wypłaconych nagród jubileuszowych z niższą wypłatą powódki.
W
dołączonych aktach [...] znajduje się oświadczenie Aleksandra B., który
pracę w
pozwanym Przedsiębiorstwie rozpoczął w tym samym okresie co powódka. On
otrzymał nagrodę jubileuszową za 15 lat pracy w wysokości 1.800.000 zł,
natomiast
powódka niecałe 10% tej sumy bo tylko 170.000 zł. W takiej sytuacji Sąd
Wojewódzki powinien był uchylić zaskarżony przez powódkę wyrok i
przekazać
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Jeżeli bowiem
okazałoby
się, że w stosunku do powódki zastosowano inne przepisy i zasady, rażąco
obniżające wysokość należnej jej nagrody jubileuszowej, to wymagałoby
rozważenia, czy powoływanie się strony pozwanej na § 4 aneksu w sprawie
powódki
nie stanowi nadużycia prawa (art. 8 k.p.), a jako takie nie powinno
podlegać
ochronie. Stanowi bowiem naruszenie konstytucyjnej zasady równości i
sprawiedliwości społecznej, nierówne traktowanie pracowników znajdujących
się w
takiej samej lub podobnej sytuacji faktycznej w zakresie odnoszącym się
do ich
uhonorowania za długoletnią nienaganną pracę i przyznawanie tylko
nielicznym
rażąco niskich nagród jubileuszowych z powołaniem się na zakładowy system
wynagradzania, a stosowanie innych kryteriów i przepisów w stosunku do
innych
pracowników. Przy ocenie sprawy w tym aspekcie nie powinien być również
pominięty fakt, że wyłącznie z winy strony pozwanej nastąpiło rażące
opóśnienie w
wypłaceniu powódce tak niskiej nagrody.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Oba zarzuty rewizji nadzwyczajnej nie są zasadne.
Abstrahując od tego, że wnoszący rewizję nadzwyczajną mógł we
własnym
zakresie ustalić, czy i jaki układ zbiorowy pracy obowiązuje w pozwanym
Przedsię-
biorstwie, to przy analizie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o
zasadach
tworzenia zakładowych systemów wynagradzania w brzmieniu podanym w
jednoli-
tym tekście tej ustawy (opublikowanym w Dz. U. z 1988 r., Nr 28, poz.
196),
obowiązującym w dniu nabycia przez powódkę prawa do nagrody jubileuszowej
za
15 lat pracy, nie zwrócił on uwagi na przepis art. 2 pkt. 2 tej ustawy
stanowiący, że
ilekroć w wym. ustawie jest mowa o "układzie zbiorowym pracy" - rozumie
się przez
to układ zbiorowy pracy zawarty po dniu 31 grudnia 1986 r. co pozostaje w
związku
z nowym brzmieniem działu jedenastego Kodeksu pracy "Układy zbiorowe
pracy i
zakładowe umowy zbiorowe " obejmującego przepisy art. 238-24117 k.p.
wprowadzonym z dniem 1 stycznia 1987 r. na podstawie art. 1 ustawy z dnia
24
listopada 1986 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy (Dz. U. Nr 42, poz.
201).
Wcześniej zawarte układy zbiorowe pracy ustawa o zasadach tworzenia
zakłado-
wych systemów wynagradzania nazywa "dotychczasowymi układami zbiorowymi
pracy" (art. 2 pkt 3). W rezultacie przepis art. 3 ust. 1 rozważanej
ustawy i przepisy
jej rozdziału 2 mają zastosowanie do zakładowych systemów wynagradzania w
zakładach pracy nie objętych układem zbiorowym pracy zawartym po dniu 31
grudnia 1986 r., zaś art. 3 ust. 2 ustawy i przepisy jej rozdziału 3
dotyczą zakładów
pracy, objętych układem zbiorowym pracy zawartym po tej dacie. Regulacja
powyższa pozostała nie zmieniona w przepisach jednolitego tekstu
omawianej
ustawy ogłoszonego w Dz. U. z 1990 r. Nr 69, poz. 407. Na podstawie
informacji
urzędowej uzyskanej dnia 3 sierpnia 1994 r. w Departamencie Zbiorowych
Stosun-
ków Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej Sąd Najwyższy ustalił,
że po dniu
31 grudnia 1986 r. nie został w tym Ministerstwie zarejestrowany nowy
układ
zbiorowy pracy dla przemysłu drzewnego, natomiast obowiązuje w tej branży
nadal
układ zbiorowy pracy dla przemysłów drzewnych z dnia 30 grudnia 1974 r. W
konsekwencji tego ustalenia pozwane Przedsiębiorstwo uprawnione było do
wprowadzenia zakładowego systemu wynagradzania opracowanego w oparciu o
przepisy zawarte w rozdziale 2 rozważanej ustawy, wśród których znajduje
się
wspomniany w rewizji nadzwyczajnej przepis art. 20 ust. 4 stanowiący, iż
"podstawę
wymiaru nagrody jubileuszowej stanowi najniższe wynagrodzenie
obowiązujące w
dniu nabycia prawa do nagrody" powtórzony w § 4 aneksu do protokołu doda-
tkowego nr 3 z dnia 17 sierpnia 1988 r. do porozumienia o zakładowym
systemie
wynagradzania w pozwanym Przedsiębiorstwie. Przepisy tego porozumienia
zastąpiły - w zakresie określonym w ustawie - odpowiednie przepisy o
wynagra-
dzaniu, w tym także postanowienia dotychczasowego układu zbiorowego pracy
(art.
23 ustawy) oraz przepisy powołanej wyżej uchwały nr 138 Rady Ministrów z
dnia 22
września 1978 r. (wyliczenie zawarte w art. 23 nie jest bowiem
wyczerpujące)
niezależnie od trafnej interpretacji § 1 tej uchwały dokonanej przez Sąd
Wojewódzki.
Powołany w rewizji nadzwyczajnej przepis art. 28 ust. 2 ustawy o zasadach
tworzenia zakładowych systemów wynagradzania nie mógł mieć w sprawie
zastosowania, gdyż mieści się w rozdziale 3 ustawy dotyczącym zakładowego
systemu wynagradzania w zakładach pracy objętych układem zbiorowym pracy
zawartym po dniu 31 grudnia 1986 r., do których pozwane Przedsiębiorstwo
- jak
wyżej ustalono - nie należało.
Próby zatem podważania mocy obowiązującej § 4 aneksu do protokołu
dodatkowego nr 3 z dnia 17 sierpnia 1988 r. do porozumienia o zakładowym
systemie wynagradzania w pozwanym Przedsiębiorstwie okazały się chybione.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie
podzielił
odmiennego stanowiska zajętego przez Sąd Najwyższy w analogicznej pod
względem faktycznym i prawnym sprawie III PZP 48/89 - I PR 410/89
opisanej w
tygodniku "Prawo i Życie" nr 25 z 1991 r., na które powoływała się
powódka w toku
niniejszego procesu, domagając się nagrody jubileuszowej obliczonej na
podstawie
wynagrodzenia przysługującego w dniu wypłaty nagrody. Stanowisko to
bowiem
wyrażone zostało wyłącznie w oparciu o przytoczony wyżej przepis § 9 ust.
1
uchwały nr 138 Rady Ministrów z dnia 22 września 1978 r. bez zwrócenia
uwagi na §
1 tejże uchwały oraz art. 23 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach
tworzenia
zakładowych systemów wynagradzania (wg. numeracji jednolitego tekstu tej
ustawy
ogłoszonego w Dz. U. z 1988 r. Nr 28, poz. 196). Przyjął je także Sąd
Najwyższy w
wyroku z dnia 24 lipca 1990 r., I PR 143/90 jednakże dlatego, że
orzekając
ponownie w tej samej sprawie jako sąd rewizyjny był z mocy art. 389
k.p.c. związany
oceną prawną zawartą w poprzednim wyroku Sądu Najwyższego. Być może z
tego
powodu nie powoływał się na powyższe orzeczenie Sądu Najwyższego organ
wnoszący rewizję nadzwyczajną w niniejszej sprawie.
Przechodząc do drugiego zarzutu stwierdzić należy, że z pracowników,
którzy
razem z powódką w dniu 10 listopada 1990 r. pobierali nagrodę
jubileuszową tylko
Aleksander B. otrzymujący nagrodę jubileuszową w kwocie 1.656.000 zł (k.
21) z
ponad rocznym opóśnieniem znajdował się w identycznej sytuacji co powódka
(15
lat pracy. które upłynęły w dniu 29 września 1989 r.). Fakt ten przyznało
pozwane
Przedsiębiorstwo w odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną wyjaśniając, że
pracownik
ten otrzymał bezpodstawnie zawyżoną nagrodę jubileuszową wskutek błędnego
przyjęcia w piśmie przyznającym mu tę nagrodę, że nabył on do niej prawo
w dniu
29 września 1990 r. zamiast w dniu 29 września 1989 r. Co do innych
pracowników,
to powódka nie wykazała, aby znajdowali się oni w identycznej sytuacji
jak ona.
Przeciwnie, w rewizji powódka podała (k. 44), że inni pracownicy,
pobierający w tym
samym okresie nagrody jubileuszowe z tytułu 15 lat pracy w normalnym
trybie tzn.
bez opóśnienia w wypłacie otrzymali kwoty 10 razy wyższe od nagrody
wypłaconej
powódce, czyli w wysokości 1.700.000-1.800.000 zł. Oznacza to, że nabyli
oni prawo
do nagród jubileuszowych rok póśniej niż powódka, a konkretnie - jak
wynika z listy
płac - w m-cu paśdzierniku 1990 r., kiedy stanowiące podstawę obliczenia
nagrody
najniższe wynagrodzenie wynosiło 368.000 zł. (k. 18), podczas gdy w
paśdzierniku
1989 r., kiedy to powódka nabyła prawo do nagrody jubileuszowej za 15 lat
pracy,
najniższe wynagrodzenie wynosiło 38.000 zł (k. 20). Skoro więc w
odniesieniu do
tych pracowników różnica wysokości nagrody była wynikiem nabycia prawa do
nagrody w innym czasie niż termin nabycia prawa do nagrody przez powódkę,
w
którym obowiązywała inna wysokość najniższego wynagrodzenia stanowiącego
podstawę obliczenia nagrody, to nie może być mowy o nierównym traktowaniu
z
nimi powódki. Nierówność ta zachodzi tylko w porównaniu z Aleksandrem B.
ale i
ona nie uzasadnia zarzutu naruszenia konstytucyjnej zasady równości.
Zasada ta
dotyczy bowiem równości w prawie a nie w bezprawiu, a przecież wypłacono
temu
pracownikowi zawyżoną nagrodę jubileuszową bezpodstawnie czyli wbrew
prawu.
Pojedyńcza wypłata nagrody jubileuszowej w zawyżonej wskutek pomyłki
wysokości
nie stanowi także dostatecznego argumentu dla uznania, że wypłata powódce
nagrody obliczonej zgodnie z obowiązującymi przepisami stanowi naruszenie
konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej. Skoro zaś nie nastąpiło
naru-
szenie wspomnianych zasad konstytucyjnych, to bezzasadny jest oparty na
ich
naruszeniu zarzut, że strona pozwana powołując się wobec powódki na § 4
aneksu
nadużyła prawa w świetle zasad współżycia społecznego (art. 8 k.p.).
Zarzutu tego nie uzasadnia również ponad roczna zwłoka strony
pozwanej w
wypłacie należnej powódce nagrody jubileuszowej. Sama bowiem zwłoka nie
była
powodem wypłaty tak niskiej nagrody, a obowiązujący w pozwanym zakładzie
pracy
sposób obliczania nagrody, oparty na przepisach ustawy o zasadach
tworzenia
zakładowych systemów wynagrodzenia i przede wszystkim istotny spadek siły
nabywczej pieniądza na przełomie lat 1989 i 1990, którego strony nie
mogły
przewidzieć, co wyklucza ewentualnie odpowiedzialność odszkodowawczą
strony
pozwanej w świetle art. 361 § 1 k.c. i art. 477 § 1 k.c. Ten ostatni
przepis ogranicza
zresztą odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika w razie jego zwłoki w
spełnieniu świadczenia do naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
Mimo bezzasadności zarzutów rewizji nadzwyczajnej została ona co do
należności głównej przez Sąd Najwyższy uwzględniona, gdyż wyroki Sądów
obu
instancji wydane zostały z rażącym naruszeniem art. 3581 § 3 k.c. w zw. z
art. 12
ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny
(Dz. U. Nr
55, poz. 321) i art. 300 k.p., co Sąd Najwyższy wziął z urzędu pod
rozwagę (art. 420
§ 2 k.p.c.). Art. 3581 § 3 k.c. stanowi, że "w razie istotnej zmiany siły
nabywczej
pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów
stron,
zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób
spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu
lub
umowie", zaś według mającego charakter przepisu przejściowego art. 12
ust. 2
ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie kodeksu cywilnego do zobowiązań
pieniężnych powstałych od dnia 30 paśdziernika 1950 r. jeszcze nie
przedawnionych
i nie wykonanych do dnia wejścia w życie tejże ustawy (tj. do dnia 1
paśdziernika
1990 r.) stosuje się art. 3581 § 3 k.c. tylko do świadczeń w części nie
wykonanej.
Ponieważ dochodzone przez powódkę roszczenie niewątpliwie powstało po
dniu 30
paśdziernika 1950 r., a w dniu 1 paśdziernika 1990 r. nie było
przedawnione, to art.
3581 § 3 k.c. - przy istnieniu określonych w nim przesłanek - może mieć
do niego
zastosowanie, ale pod warunkiem, że świadczenie nie zostało do tego dnia
wykonane. Jeżeli więc wypłata powódce nagrody nastąpiła w dniu 10
listopada 1990
r., to z punktu widzenia wymienionego przepisu przejściowego nie ma
przeszkód,
aby art. 3581 § 3 k.c. mógł być do tego zobowiązania zastosowany.
Powstaje
natomiast zagadnienie, czy wypłacenie powódce nagrody w kwocie nominalnej
stanowiło wykonanie zobowiązania. W tym przedmiocie Sąd Najwyższy w
składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę podziela uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3
kwietnia 1992 r., I PZP 19/92 (OSNCP 1992 z. 9 poz. 166), w myśl której
art. 3581 §
3 k.c. w zw. z art. 300 k.p. może być odpowiednio zastosowany w sprawie o
należność z zakresu prawa pracy (odprawę rentową) także wówczas, gdy to
świadczenie pieniężne zostało spełnione przez zapłatę sumy nominalnej
lecz w
okolicznościach nie powodujących wygaśnięcia zobowiązania. W uzasadnieniu
powyższej uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił m.in. że zgodnie z art. 3581 § 1
k.c.
zapłata kwoty nominalnej stanowi jedynie spełnienie świadczenia. Nie
oznacza ona
jeszcze wykonania zobowiązania, gdyż do tego potrzebne jest ponadto
zaspokojenie
wierzyciela. Według art. 354 § 1 k.c. wykonanie zobowiązania przez
dłużnika
powinno być zgodne ze społeczno-gospodarczym celem zobowiązania oraz z
zasadami współżycia społecznego, a także ewentualnie ustalonymi
zwyczajami.
Zapobiega to sytuacjom, w których spełnienie przez dłużnika świadczenia
w sposób
formalnie zgodny z treścią zobowiązania nie zaspokajałoby uzasadnionego
interesu
wierzyciela. Taką sytuację tworzy istotna zmiana siły nabywczej pieniądza
po
powstaniu zobowiązania. Spełnienie w tej sytuacji świadczenia przez
zapłatę kwoty
nominalnej nie zaspokaja interesu wierzyciela i nie powoduje wygaśnięcia
zobowiązania, chyba że wierzyciel przyjmie takie świadczenie na
zaspokojenie
swojej wierzytelności. O spełnieniu świadczenia można mówić bowiem
dopiero
wtedy,gdy zostaje ono zaofiarowane przez dłużnika i przyjęte przez
wierzyciela.
Oświadczenie wierzyciela o przyjęciu zapłaty kwoty nominalnej na
zaspokojenie
wierzytelności może zostać złożone przez każde zachowanie ujawniające
taką wolę
w sposób dostateczny (art. 60 k.c.).
Niezwłoczne kwestionowanie przez powódkę w niniejszej sprawie
wysokości
wypłaconej nagrody (k. 9) świadczy zdaniem Sądu Najwyższego, w
dostateczny
sposób, że nie traktowała ona wypłaconej jej tytułem nagrody
jubileuszowej kwoty
nominalnej jako zaspokojenia swej wierzytelności z tego tytułu, a jako
wypłatę na
poczet należnej nagrody jubileuszowej. Umożliwia to zastosowanie w
sprawie
waloryzacji świadczenia określonej w art. 3581 § 3 k.c. Wprawdzie w
świetle art. 3581
§ 4 k.c. jest ona uzależniona od żądania wierzyciela, który go w
niniejszej sprawie
nie zgłosił, jednak - jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
orzeczenia z dnia 30
stycznia 1992 r., I PRN 60/91 (PiZS 1992 nr 7 s. 64) - określony w art.
4771 § 1
k.p.c. obowiązek orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy o
roszczeniach
wynikających z faktów przytoczonych przez pracownika, choćby nie były
objęte jego
żądaniem lub zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony
wynikiem
postępowania dotyczy także waloryzacji świadczenia na podstawie art. 3581
§ 3 k.c.
Powódka zaś w niniejszej sprawie powoływała się na zebrany w sprawie
materiał
dowodowy, który wskazywał na spadek siły nabywczej pieniądza w okresie po
nabyciu przez nią prawa do nagrody jubileuszowej a wypłatą tej nagrody w
kwocie
nominalnej. Spadek ten w powyższym okresie czyli między dniem 12
paśdziernika
1989 r. a 10 listopada 1990 r. był istotny, co jest faktem powszechnie
znanym, a
ponadto wynika z zebranego w sprawie materiału wskazującego, jak już
podano
wyżej, że najniższe wynagrodzenie pracownicze wynosiło w paśdzierniku
1989 r.
38.000 zł. a w paśdzierniku 1990 r. 368.000 zł. W efekcie opóśniona
wypłata
powódce nagrody jubileuszowej w kwocie nominalnej obliczonej na podstawie
wynagrodzenia z paśdziernika 1989 r. spowodowała z punktu widzenia zasad
współżycia społecznego i interesu powódki jej pokrzywdzenie. Zdaniem Sądu
Najwyższego waloryzacja powinna w niniejszej sprawie objąć różnicę
świadczenia
wynikającą ze spadku siły nabywczej pieniądza w okresie między nabyciem
przez
powódkę prawa do nagrody a jej wypłatą opóśnioną z winy strony pozwanej.
Najniższe wynagrodzenie pracownicze jest relatywną siły nabywczej
pieniądza i
dlatego Sąd Najwyższy dla potrzeb niniejszej sprawy przyjął, że może ono
stanowić
miernik waloryzacji.
Kierując się powyższymi przesłankami Sąd Najwyższy uznał, że po
walory-
zacji na podstawie art. 3581 § 3 k.c. strona pozwana zapłacić winna
powódce
tytułem wysokości nagrody jubileuszowej kwotę 1.309.625 zł. obliczoną w
następu-
jący sposób: Nagroda wyliczona na podstawie najniższego wynagrodzenia
obowią-
zującego w m-cu paśdzierniku 1990 r. = 1.656.000 zł (k. 18) pomniejszona
o kwotę
wypłaconej nagrody czyli 171.000 zł oraz o połowę wypłaconych odsetek w
kwocie
350.750 zł. czyli o 175.375 zł. Odliczenie przy waloryzacji nagrody
połowy wypła-
conych powódce odsetek uzasadnione jest ich częściowo waloryzacyjnym
charak-
terem, na co wskazuje wysokość odsetek ustawowych obowiązujących w
okresie
między powstaniem prawa powódki do nagrody a jej wypłatą, przekraczającą
wysokość odsetek kredytowych. Taką też kwotę z 8% od dnia 4 sierpnia 1994
r. Sąd
Najwyższy - uwzględniając rewizję nadzwyczajną i uchylając zaskarżony
wyrok Sądu
Wojewódzkiego oraz zmieniając poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego -
zasądził na rzecz powódki (art. 422 § 1 k.p.c.). Uwzględnieniu rewizji
nadzwyczajnej
w świetle art. 421 § 2 k.p. nie stała na przeszkodzie okoliczność, że
została ona
wniesiona po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się zaskarżonego
wyroku, gdyż zaniechając waloryzacji dochodzonej należności Sądy obu
instancji nie
tylko rażąco naruszyły wskazane wyżej przepisy, lecz także interes
Rzeczypospolitej
Polskiej, która otacza roszczenia pracownicze wzmożoną ochroną, a w
niniejszej
sprawie ochrona ta była szczególnie potrzebna, gdyż chodzi o powódkę
pozostającą
bez pracy i samotnie wychowującą 2 dzieci, na które otrzymuje niewysokie
alimenty.
Sąd Najwyższy oddalił rewizję nadzwyczajną w części dotyczącej
odsetek za
okres od dnia 4 sierpnia 1994 r. Od zwaloryzowanego na podstawie art.
3581 § 3
k.c. świadczenia, w części przewyższającej jego nominalną wysokość,
odsetki za
opóśnienie należą się dopiero od daty wyroku sądowego, mocą którego
dokonano
waloryzacji. Samo bowiem istnienie przesłanek z art. 3581 § 3 k.p.c. nie
powoduje z
mocy prawa zmiany wysokości świadczenia. Konieczna jest inicjatywa
wierzyciela,
któremu jednak nie przysługuje roszczenie w znaczeniu materialnoprawnym.
Przysługuje mu tylko uprawnienie do żądania waloryzacji. Dlatego nie
można też
przed waloryzacją mówić o opóśnieniu dłużnika w wykonaniu zobowiązania
pieniężnego przekraczającego jego nominalną wysokość. Skutek w postaci
waloryzacji następuje dopiero z mocy orzeczenia sądu, które ma więc
charakter
konstytutywny. Nie miał - jak się wydaje - powyższych okoliczności na
uwadze Sąd
Najwyższy przy wydawaniu wyroku z dnia 16 września 1993 r. w sprawie I
PRN
70/93 (OSNCP 1994 z. 5 poz. 113). Natomiast uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 8
lipca 1993 r., III CZP 80/93 (OSP 1994 r., nr. 3, poz. 50) dotyczy
wprawdzie odsetek
lecz nie od sumy zwaloryzowanej na podstawie art. 3581 § 3 k.c., a od
odszkodowania ustalonego na podstawie art. 363 § 2 k.c.
Odsetki od nominalnej kwoty nagrody za okres od dnia nabycia do niej
prawa
przez powódkę do dnia zapłaty zostały zaś przez stronę pozwaną uiszczone.
======================================