Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 grudnia 1994 r.
III ARN 71/94
Rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. nie może
być identyfikowane z naruszeniem podstawy prawnej decyzji. Dla stwierdzenia
nieważności decyzji niezbędna jest ocena naruszenia jej podstawy prawnej jako
rażącego w świetle całokształtu okoliczności sprawy z uwzględnieniem
konsekwencji prawnych wynikających z zasad ogólnych kodeksu postępowania
administracyjnego.
Przewodniczący SSN: Adam Józefowicz, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Janusz Łętowski, Walerian Sanetra, Andrzej Wróbel (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, po roz-
poznaniu w dniu 20 grudnia 1994 r. sprawy ze skargi Przedsiębiorstwa Technicznego,
Organizacyjnego i Handlowego "M." Spółka z o.o. w W. na decyzję Prezesa Głównego
Urzędu Ceł z dnia 12 października 1993 r. [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności
decyzji o wymiarze cła na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich
[...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 maja 1994
r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną i wniosek o zasądzenie kosztów postępowania
z rewizji nadzwyczajnej.
U z a s a d n i e n i e
Dyrektor Urzędu Celnego w T. decyzjami zawartymi w Jednolitych Dokumentach
Administracyjnych SAD [...] wymierzył cło od sprowadzonych w dniach 9 kwietnia 1992
r., 7 lutego 1992 r. i 8 lutego 1992 r. przez Przedsiębiorstwo Techniczne, Organizacyjne
i Handlowe "M.", Spółka z o.o. foteli do stanowisk komputerowych. Prezes Głównego
Urzędu Ceł decyzjami z dnia 3 września 1992 r. [...] stwierdził nieważność powyższych
decyzji Dyrektora Urzędu Celnego w T. jako wydanych z rażącym naruszeniem prawa
oraz zarządził dokonanie przez Dyrektora Urzędu Celnego w T. ponownego wymiaru
cła od sprowadzonych przez Spółkę foteli obrotowych [...]. W uzasadnieniu tych decyzji
organ celny II instancji podał, że decyzjami organu I instancji wymierzono cło stosując
dla sprowadzonego towaru niewłaściwą stawkę celną, bowiem dla towaru objętego
kodem 9401 30 90 należało zastosować stawkę celną 20%, zamiast nieprawidłowej
15% od wartości towaru.
Dyrektor Urzędu Celnego w T. decyzjami z dnia 21 września 1992 r. [...] wymie-
rzył cło od sprowadzonych przez Spółkę foteli [...] według pozycji taryfy celnej oraz
stawki celnej wskazanych przez Prezesa Głównego Urzędu Ceł w decyzjach z dnia 3
września 1992 r.
Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 1993 r. [...] Naczelny Sąd Administracyjny po roz-
poznaniu skargi Przedsiębiorstwa "M." Spółka z o.o. w W. uchylił decyzje Prezesa
Głównego Urzędu Ceł z dnia 3 września 1993 r. [...] stwierdzające nieważność decyzji
Dyrektora Urzędu Celnego w T. z dnia 7 lutego 1992 r., 8 lutego 1992 r. i 9 kwietnia
1992 r. o wymiarze cła [...]. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zastosowa-
nie błędnej pozycji taryfy celnej jest rażącym naruszeniem prawa. Do zajęcia takiego
stanowiska niezbędne jest ustalenie w sposób nie budzący wątpliwości, że zas-
tosowano niewłaściwą pozycję taryfy celnej. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie
kwestia ta nie została dokładnie wyjaśniona. W szczególności nie wyjaśniono różnicy
pomiędzy pozycją taryfy celnej 9401 (meble do siedzenia) a pozycją 9402 (meble
specjalistyczne). Nie ustalono również, jakie okoliczności przesądziły o zaliczeniu
przedmiotowych foteli do stanowisk komputerowych do pozycji 9401 taryfy celnej. Brak
takich ustaleń uniemożliwia Sądowi Administracyjnemu ocenę zgodności z prawem
zaskarżonych decyzji.
Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzjami z dnia 30 lipca 1993 r. [...] stwierdził
nieważność decyzji Dyrektora Urzędu Celnego w T. z dnia 21 września 1992 r. [...] oraz
stwierdził nieważność swoich decyzji z dnia 23 października 1992 r. utrzymujących w
mocy decyzje Urzędu Celnego w T. Prezes Głównego Urzędu Ceł działając w trybie
nadzoru decyzjami z dnia 12 października 1993 r. [...] stwierdził nieważność decyzji
Dyrektora Urzędu Celnego w T. zawartych w Jednolitych Dokumentach Adminis-
tracyjnych SAD [...].
W ocenie Prezesa GUC sprowadzone przez Spółkę fotele [...] zostały odpra-
wione z nieprawidłowym zastosowaniem klasyfikacji taryfowej oraz stawki celnej. Fotele
do stanowisk komputerowych zakwalifikowano do kodu CN 9402 90 00 taryfy celnej
importowej, w której klasyfikuje się meble specjalistyczne takie jak meble lekarskie,
chirurgiczne, stomatologiczne, ginekologiczne lub weterynaryjne, fotele fryzjerskie i
podobne krzesła np. kosmetyczne. Przedmiotowe fotele należało zaklasyfikować do
pozycji 9401 taryfy celnej, w której znajdują się również taborety kreślarskie oraz fotele
do stanowisk pisania na maszynie. Zdaniem Prezesa GUC przedmiotowe fotele nie
mają specjalistycznego charakteru i nie są przeznaczone do specjalnego celu, a zatem
mogą być używane właściwie we wszystkich sytuacjach, w przeciwieństwie np. do fotela
chirurgicznego, dlatego dla tych specjalistycznych foteli stawka celna jest niższa. Fotel
do stanowiska komputerowego jest wygodniejszym modelem krzesła i służy tylko do
siedzenia, dlatego powinien być odprawiony według kodu 9401 30 90 taryfy celnej ze
stawką celną 20% wartości towaru.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 23 maja 1994 r. [...] skargę
Spółki na powyższe decyzje Prezesa Głównego Urzędu Ceł oddalił. Sąd stwierdził, że
organ administracji celnej II instancji będąc związany oceną prawną wyrażoną w wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 kwietnia 1993 r. w sposób prawidłowy i
wyczerpujący wyjaśnił w uzasadnieniu zaskarżonych decyzji, na czym polega różnica
między fotelami specjalistycznymi, które są klasyfikowane do pozycji 9402 taryfy celnej
a fotelami do stanowisk komputerowych klasyfikowanych do pozycji 9401 tej taryfy.
Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył powyższy wyrok Sądu Administracyj-
nego rewizją nadzwyczajną, w której zarzucając wyrokowi rażące naruszenie prawa, w
szczególności art. 7, 9 i art. 156 § 1 k.p.a. wniósł o uchylenie tego wyroku i wyżej
wymienionych decyzji Prezesa Głównego Urzędu Ceł w świetle art. 16 § 1 k.p.a., gdyż
przepisy kodeksu postępowania administracyjnego zezwalające na wzruszenie decyzji
ostatecznych, a zwłaszcza przepisy o stwierdzeniu nieważności decyzji, nie mogą być w
żadnym przypadku interpretowane rozszerzająco. W związku z tym nie można zgodzić
się z poglądem, że każdorazowe naruszenie taryfy celnej miałoby być zawsze
utożsamiane z rażącym naruszeniem prawa i to bez uwzględnienia jakichkolwiek innych
okoliczności sprawy. [...].
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Oceniając zarzuty prawne rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy wziął pod
rozwagę ten aspekt rozpatrywanej sprawy, który dotyczy kwestii oceny przesłanek
koniecznych dla stwierdzenia nieważności decyzji organów celnych wymierzających cło
niezgodnie ze stawkami obowiązującej taryfy celnej.
Na wstępie rozważań odnoszących się do tej kwestii należy stwierdzić, że organ
administracji celnej wymierzający cło niezgodnie ze stawką przewidzianą w taryfie
celnej narusza art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (jednolity
tekst: Dz. U. z 1994 r., Nr 71, poz. 312 ze zm.). Stosownie bowiem do treści tego
przepisu cło wymierza się według stanu towaru i jego wartości celnej w dniu zgłoszenia
celnego i według stawek w tym dniu obowiązujących.
Zastosowanie przez organy celne niewłaściwej stawki i taryfy celnej w sposób
oczywisty narusza powołany przepis Prawa celnego, co zgodnie ze stanowiskiem Na-
czelnego Sądu Administracyjnego wyrażonym w uzasadnieniu nie zaskarżonego
niniejszą rewizją nadzwyczajną wyroku z dnia 16 kwietnia 1993 r. jest równoznaczne z
rażącym naruszeniem prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Stanowiska tego,
jako zbyt rygorystycznego i sugerującego swoisty automatyzm w stosowaniu art. 156 §
1 pkt 2 k.p.a. w przypadku błędnego zastosowania pozycji taryfy i stawki celnej,
podzielić jednak nie można. Należy natomiast w pełni zgodzić się z tą linią orzecznictwa
Sądu Najwyższego, który m.in. w wyroku z dnia 18 listopada 1993 r., III ARN 56/93
(OSNCP 1994 z. 5 poz. 116) nakazuje daleko idącą ostrożność przy stwierdzaniu
nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa. Zgodnie z tym kierunkiem
wykładni art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. rażące naruszenie prawa powinno być traktowane jako
zjawisko o wyjątkowym charakterze, a przy tym wymagające do jego stwierdzenia
przeprowadzenia szczególnie wnikliwego postępowania wyjaśniającego. Za takim
stanowiskiem przemawia ustanowiona w art. 16 §1 zdanie pierwsze k.p.a. zasada
stabilności decyzji ostatecznych, a także wyrażona w zdaniu drugim tego przepisu
reguła, że uchylenie lub zmiana takich decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz
wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w
Kodeksie postępowania administracyjnego. Przedstawiony w niniejszej rewizji
nadzwyczajnej pogląd prawny Rzecznika Praw Obywatelskich, że przepisy k.p.a.
przewidujące wzruszenie decyzji ostatecznych, w tym zwłaszcza przepisy o
stwierdzeniu nieważności decyzji nie mogą być w żadnym przypadku interpretowane
rozszerzająco, jest trafny. Istotną zatem przesłanką stwierdzenia nieważności decyzji
administracyjnej jest bezsporne ustalenie, czy zaistniała przyczyna stwierdzenia nie-
ważności określona w art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., a więc rażące naruszenie prawa. W
rozpoznawanej sprawie Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 16 kwietnia 1993 r. przyj-
mując założenie, że zastosowanie błędnej pozycji taryfy celnej jest rażącym
naruszeniem prawa wskazał, iż do zajęcia takiego stanowiska niezbędne jest ustalenie
w sposób nie budzący wątpliwości, że zastosowano niewłaściwą stawkę taryfy celnej,
co w sprawie nie zostało dokładnie wyjaśnione. Wyrażony w tym wyroku pogląd prawny
sprowadza się do utożsamiania rażącego naruszenia prawa z oczywistym naruszeniem
podstawy prawnej decyzji administracyjnej. Pogląd ten nie jest trafny, bowiem prowadzi
bezpośrednio do bezwarunkowego nakazu stwierdzenia nieważności decyzji
administracyjnej w przypadku bezspornego ustalenia naruszenia podstawy prawnej
decyzji, bez względu na okoliczności sprawy, co pozostaje w sprzeczności zarówno z
wyjątkowym charakterem przepisu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., jak i z pozycją i funkcją
zasad ogólnych k.p.a, w tym zasadą należytego informowania stron i uczestników
postępowania oraz zasadą zaufania obywateli do organów państwa.Przyjęcie poglądu,
że rażące naruszenie prawa to oczywiste naruszenie podstawy prawnej decyzji
czyniłoby ponadto prawnie niedopuszczalnym stwierdzenie nieważności decyzji
wydanej z oczywistym naruszeniem innych, niż tworzące podstawę prawną decyzji,
przepisów prawa. Stanowisko identyfikujące pojęcie "prawa" w rozumieniu art. 156 § 1
pkt 2 k.p.a. z podstawą prawną decyzji jest sprzeczne z utrwalonym kierunkiem
wykładni przepisów zawierających zasady ogólne postępowania administracyjnego, że
zasady ogólne postępowania administracyjnego są integralną częścią przepisów
regulujących procedurę administracyjną i są dla organów administracji wiążące na
równi z innymi przepisami tej procedury (por. wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 4 czerwca 1982 r., I SA 258/82 - ONSA 1982 z. 1 poz. 54), a
oczywiste niezastosowanie lub nieprawidłowe zastosowanie tych przepisów oznacza
rażące naruszenie przepisów o postępowaniu administracyjnym (por. wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 czerwca 1983 r., I SA 355/83 - ONSA
1983 z. 1 poz. 40).
Organ prowadzący postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji
rozpatruje tę sprawę w granicach wyznaczonych art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. co oznacza, że
jest to samodzielne postępowanie administracyjne, którego istotą jest jedynie ustalenie,
czy decyzja została wydana z rażącym naruszeniem prawa. Swoistość tego
postępowania polegająca na tym, że w razie ustalenia wydania decyzji z rażącym
naruszeniem prawa organ administracji zobowiązany jest stwierdzić nieważność takiej
decyzji, nie wyklucza zastosowania w tym postępowaniu zasad ogólnych k.p.a; zasady
ogólne mają bowiem zastosowanie we wszystkich przewidzianych przez k.p.a.
procedurach, w tym procedurach nadzwyczajnych. Dla stwierdzenia nieważności
decyzji na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. nie jest zatem wystarczające bezsporne
ustalenie, że doszło do oczywistego naruszenia podstawy prawnej decyzji
administracyjnej, lecz niezbędna jest również ocena tego naruszenia jako rażącego w
świetle całokształtu okoliczności sprawy z uwzględnieniem konsekwencji prawnych
wynikających z zasad ogólnych k.p.a.
Zarzut Rzecznika Praw Obywatelskich, że w rozpoznawanej sprawie doszło do
naruszenia zasad ogólnych wyrażonych w art. 7, 8 i 9 k.p.a. nie jest trafny. W
szczególności gołosłowny i nie znajdujący oparcia w ustalonych okolicznościach sprawy
jest pogląd, że organy celne i Sąd Administracyjny rażąco naruszyły art. 7 k.p.a,
zgodnie z którym organy administracji państwowej są zobowiązane do podejmowania
wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz
załatwienia sprawy mając na względzie słuszny interes obywateli i interes społeczny. Z
akt sprawy wynika bowiem, że w wykonaniu wyroku Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 16 kwietnia 1993 r. organy administracji celnej ponownie
wyjaśniły kwestię nieprawidłowego zastosowania taryfy i stawki celnej od sprowadzo-
nych przez Spółkę foteli obrotowych do stanowisk komputerowych i obszernie uzasad-
niły treść decyzji stwierdzających nieważność decyzji wymierzających cło z naru-
szeniem art. 23 Prawa celnego, kierując się przy tym poglądem prawnym wyrażonym w
uzasadnieniu tego wyroku. W świetle tych okoliczności nie sposób przyjąć, że organy
administracji celnej będąc związane oceną prawną wyrażoną w orzeczeniu Sądu
Administracyjnego (art. 209 k.p.a.) i stosujące się do tej oceny przy ponownym
rozpatrywaniu sprawy dopuściły się rażącego naruszenia art. 7 k.p.a. Organy celne
ponownie bowiem wyjaśniły okoliczności zastosowania niewłaściwej taryfy celnej w
granicach wyznaczonych oceną prawną wyrażoną w niezaskarżonym rewizją nadzwy-
czajną wyroku tego Sądu.
Odnosząc się do tych zarzutów rewizji nadzwyczajnej, które wskazują na na-
ruszenie zasady zaufania obywateli do organów państwa i zasady informowania stron i
uczestników postępowania, należy stwierdzić, że zostały podniesione bez powiązania z
przedmiotową sprawą i ograniczają się do stwierdzeń o charakterze ogólnym. W
okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie sposób dopatrzyć się potwierdzenia
wspomnianych zarzutów, a ponadto należy stwierdzić, że podzielenie tych zbyt ogólnie
sformułowanych zarzutów byłoby równoznaczne z akceptacją nietrafnego poglądu,
zgodnie z którym proste odwołanie się do zasady zaufania obywateli do organów
państwa mogłoby być uznane za wystarczającą przesłankę odmowy stwierdzenia
nieważności decyzji administracyjnej. Sąd Najwyższy jest zdania, że problem, czy
wynikająca z zasady zaufania obywatela do organów państwa ochrona interesu
obywatela może być przeciwstawiona obowiązkowi organu stwierdzenia nieważności
decyzji administracyjnej na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. nie może być
rozstrzygnięty w oderwaniu od okoliczności konkretnego przypadku. W przeciwnym
bowiem razie konsekwencją odwołania się do dyrektyw płynących z zasady zaufania
obywateli do organów państwa byłoby faktyczne unicestwienie instytucji stwierdzenia
nieważności decyzji, skoro w tym ujęciu ochrona zaufania działałaby w odniesieniu do
każdej ostatecznej decyzji administracyjnej. Należy ponadto podkreślić, że pierwotnym i
właściwym punktem odniesienia zasady zaufania obywateli do organów państwa są
sytuacje prawne ukształtowane prawidłowymi decyzjami administracyjnymi. Stosowanie
dyrektyw wynikających z zasady zaufania w stosunku do decyzji bezspornie wydanych
z naruszeniem prawa może mieć miejsce tylko w sytuacjach wyjątkowych, w których z
całokształtu okoliczności sprawy wynika w sposób niewątpliwy, że stwierdzenie
nieważności decyzji naruszałoby oczywiście ważny interes strony działającej w zaufaniu
do takiej decyzji (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1993 r., III
AZP 23/93 OSNCP 1994 z. 5 poz. 108). Należy w związku z tym w pełni podzielić
pogląd prawny wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada
1994 r. III ARN 28/94, zgodnie z którym dla dokonania oceny, czy strona działała w
zaufaniu do zgodności z prawem działań organów państwa zasadnicze znaczenie ma
ustalenie, czy istniało faktyczne poczucie zaufania u strony w świetle stwierdzonych
okoliczności pozwalających na wytworzenie się takiego zaufania. Należy w związku z
tym podkreślić, że samo istnienie decyzji ostatecznej wymierzającej cło nie jest
wystarczającą przesłanką do przyjęcia, , że strona działała w zaufaniu do takiej decyzji,
a w konsekwencji zakazane byłoby stwierdzenie nieważności decyzji o wymiarze cła ze
względu na wymagania wynikające z tej zasady. Niezbędne jest bowiem wystąpienie
dodatkowych, szczególnie ważnych przesłanek, które pozwalałyby na uznanie, że w
konkretnych okolicznościach sprawy strona kształtowała swe przyszłe działania ze
względu na taką decyzję, a charakter tych działań i okoliczności, w jakich działania takie
zostały podjęte wskazują na ich bezpośredni związek z treścią decyzji o wymiarze cła.
Do takich przesłanek należy niewątpliwie zaliczyć udzielenie obywatelowi przez organy
celne informacji o treści mającej zapaść decyzji administracyjnej, od której zależy
podjęcie przez niego określonej działalności, powodującej zaangażowanie jego ma-
jątku, a następnie, gdy obywatel działalność taką podejmie, wydanie decyzji o innej
treści, co nie jest do pogodzenia z zasadą zaufania obywateli do organów państwa
(wyrok NSA z dnia 24 stycznia 1994 r. V SA 1276, 1277/93). Z akt sprawy nie wynika,
aby Spółka zwracała się do organów celnych o udzielenie takiej informacji. Sąd
Najwyższy nie stwierdził ponadto na tle bezspornie ustalonego stanu faktycznego
sprawy wystąpienia innych okoliczności, które nakazywałyby odstąpienie od stwier-
dzenia nieważności decyzji wymierzającej niższe (niż wynikające z taryfy i stawki celnej)
cło ze względu na ochronę interesu importera działającego w zaufaniu do takiej decyzji.
Cło stanowi wprawdzie istotny element rachunku opłacalności działalności
gospodarczej, co powoduje, że importer towarów kształtuje swe zamierzenia
gospodarcze m.in. ze względu na wysokość stawek celnych na te towary, to jednak
okoliczność ta sama przez się nie może uzasadniać poglądu o objęciu adresatów
błędnych decyzji celnych wzmożoną ochroną wyrażającą się w przyjęciu, że działali w
zaufaniu do takiej decyzji i wykluczeniu na tej podstawie zastosowania przewidzianej w
art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. instytucji stwierdzenia nieważności decyzji.
Dokładna analiza sprawy nie potwierdza zarzutów rewizji nadzwyczajnej, która
jako bezpodstawna podlega z mocy art. 421 § 1 k.p.c. oddaleniu.
========================================