Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 1 marca 1995 r.
II UZP 34/94
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędzia SN: Stefania
Szymańska, Sędzia SA: Jerzy Kuźniar,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu w
sprawie z wniosku Wandy P.-L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Od-
dział w J. o składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, po roz-
poznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 1 marca 1995 r. zagadnienia prawnego prze-
kazanego przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie postanowieniem z dnia 20 października
1994 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
Czy notariusz dokonujący czynności notarialnych w kancelarii notarialnej jest
pracodawcą w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 1 z 1994 r., poz. 1),
zobowiązanym do opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Notariusz prowadzący kancelarię notarialną nie jest zobowiązany - sto-
sownie do art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz.
1) - do opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J., decyzją z dnia 6 kwietnia 1994
r., zobowiązał Wandę P.-L. do opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych wobec zatrudnienia pracowników w prowadzonej przez nią
Kancelarii Notarialnej.
W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Wanda P.-L. wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez stwierdzenie
jej nieważności, względnie poprzez uznanie, że jako notariusz nie jest zobowiązana do
opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ponieważ,
skoro podstawą wykonywania zawodu notariusza jest wyłącznie ustawa z dnia 14
lutego 1991 r. Prawo o notariacie, przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1
poz. 1) zwanej dalej ustawą o ochronie roszczeń pracowniczych, nie mają
zastosowania do kancelarii prowadzonych przez notariuszy.
Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania zarzucając, że wnioskodawczyni
jest pracodawcą w rozumieniu art. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, po-
nieważ jest osobą fizyczną zatrudniającą pracowników w związku z prowadzoną działal-
nością gospodarczą, co w konsekwencji uzasadnia obowiązek opłacania składek
przewidzianych w tej ustawie.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 15
lipca 1994 r. [...] odwołanie oddalił.
Rozpatrujący rewizję wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie uznał, że w sprawie występuje zagadnienie prawne,
budzące poważne wątpliwości i przekazał je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu,
formułując jak w sentencji uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak to słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu przedstawionego
zagadnienia, problemem istotnym dla rozstrzygnięcia jest ustalenie, czy notariusz
dokonujący czynności notarialnych w kancelarii, jest pracodawcą w rozumieniu ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych, a jeżeli tak, to czy w stosunku do niego istnieje
możliwość ogłoszenia upadłości i likwidacji.
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych utworzony został wyżej
powołaną ustawą o ochronie roszczeń pracowniczych. Jednym ze źródeł dochodów
tego Funduszu są składki płacone przez pracodawców, a jego celem jest zaspokojenie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. W myśl art. 2 ust. 1 tej
ustawy, pracodawcą jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, zatrudniająca
pracowników w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem
zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, jednakże
- w myśl art. 2 ust. 2 - z wyjątkiem tych pracodawców, wobec których odrębne przepisy
wyłączają możliwość ogłoszenia upadłości i likwidacji. Przytoczony przepis wskazuje, że
zakresem podmiotowym ustawy objęci są nie wszyscy pracodawcy, lecz tylko ci, którzy
zatrudniają pracowników w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, w
stosunku do których mają zastosowanie przepisy Prawa upadłościowego i
postępowanie likwidacyjne. Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych nie precyzuje
pojęcia działalności gospodarczej. Pojęciem tym posługuje się ustawa z dnia 23 grudnia
1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm., zwana dalej ustawą
o działalności gospodarczej), która określa, że działalnością gospodarczą w rozumieniu
ustawy, jest działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa, prowadzona w
celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność.
Podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą może być osoba fizyczna, osoba
prawna, a także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, utworzona
zgodnie z przepisami prawa, jeżeli jej przedmiot działania obejmuje prowadzenie
działalności gospodarczej. Podjęcie takiej działalności przez osoby fizyczne wymaga
zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej (z wyjątkami wskazanymi w tejże
ustawie). Organem ewidencyjnym był terenowy organ administracji państwowej o
właściwości szczególnej, a od wejścia w życie ustawy z dnia 17 maja 1990 r. o podziale
zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a
organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 30, poz. 198),
uprawnienia te przekazano gminom (art. 3 pkt 21 tejże ustawy).
Zdaniem Sądu Najwyższego, w składzie orzekającym, notariusz nie jest podmio-
tem prowadzącym usługową działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o
działalności gospodarczej. Podstawą prawną prowadzenia działalności notarialnej jest
ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, zwana dalej Prawem o notariacie.
Porównanie obu ustaw, tj. ustawy o działalności gospodarczej i Prawa o notariacie, nie
potwierdza stanowiska organu rentowego, że notariusz prowadzi działalność
gospodarczą "(...) na podstawie uprawnień określonych w przepisach szczególnych,
tzn. art. 10-14 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie". Prawo to bowiem
reguluje nie tylko - powołany przez organ rentowy - sposób powoływania i odwoływania
notariusza (art. 10-14 tego Prawa), ale też - jak to słusznie podniosła Krajowa Rada
Notarialna w swym stanowisku przedłożonym Sądowi Najwyższemu - funkcje
działalności notarialnej, określone w art. 79 tej ustawy oraz przepisach szczególnych,
jak np. w postępowaniu spadkowym, mają szersze znaczenie niż czynności usługowe,
o których mowa w ustawie o działalności gospodarczej. Podkreślić należy, że art. 24
ustawy o działalności gospodarczej odnoszący się do świadczenia pomocy prawnej
(obsługi prawnej) nie obejmuje czynności notarialnych, a przepis ten, pomimo kolejnych
zmian ustawy, dokonywanych również po wejściu w życie Prawa o notariacie, nie został
zmodyfikowany w sposób, który wskazywałby na objęcie nim również "usług"
notarialnych. Podjęcie działalności notarialnej nie wymaga zgłoszenia organowi
administracyjnemu prowadzącemu ewidencję działalności gospodarczej i nie podlega
wpisowi do tej ewidencji (art. 8, 14, 15 ustawy o działalności gospodarczej); rejestr
kancelarii notarialnych prowadzi Minister Sprawiedliwości sprawujący nadzór nad
działalnością notariuszy (art. 9, art. 42 Prawa o notariacie).
Organ rentowy w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, stwierdzającej obowiązek
opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z tytułu
zatrudnienia pracowników, w prowadzonej przez wnioskodawczynię kancelarii notarial-
nej, powołał się na art. 24 Prawa o notariacie stanowiący, że w zakresie ubezpieczeń
społecznych do notariuszy i członków ich rodzin, stosuje się przepisy ustawy o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą. Słusznie
zauważył Sąd Apelacyjny, że nie jest przekonywującym stanowisko organu rentowego,
że notariusz jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą, gdyż Prawo o notariacie
przewiduje stosowanie do niego w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawy z dnia 18
grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą.
Zdaniem Sądu Najwyższego, kompleksowe uregulowanie w Prawie o notariacie
wszystkich zasad związanych z wykonywaniem zawodu notariusza oznacza, że
wykładnię art. 24 tego Prawa należy ograniczyć wyłącznie do zagadnienia, o którym
wyraźnie stanowi, a mianowicie, że zakres ubezpieczeń społecznych notariuszy
(członków ich rodzin) jest taki sam, jak osób prowadzących działalność gospodarczą.
Wykładnia gramatyczna tego przepisu, w żaden sposób nie uprawnia do wniosku,
prezentowanego przez organ rentowy, że skoro do notariuszy stosuje się przepisy o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą, to są oni
osobami prowadzącymi taką działalność. Omawiany art. 24 Prawa o notariacie nie
stanowi bowiem, że notariusze podlegają ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzą-
cych działalność gospodarczą, lecz jedynie, że te przepisy stosuje się do notariuszy.
Podkreślić należy, że ani w art. 24, ani też w żadnym innym przepisie Prawa o
notariacie nie ma odesłania do ustawy o działalności gospodarczej. Również wykładnia
funkcjonalna art. 24 Prawa o notariacie nie potwierdza stanowiska organu rentowego.
Celem tego przepisu było zapewnienie notariuszom ubezpieczenia społecznego a - jak
słusznie podkreśliła Krajowa Rada Notarialna - gdyby ustawodawca traktował
wykonywanie zawodu notariusza jako działalność gospodarczą, to zamieszczenie tego
przepisu w Prawie o notariacie byłoby zbędne. Wówczas Prawo o notariacie powinno
zawierać zapis, że w sprawach nie uregulowanych stosuje się przepisy ustawy o
działalności gospodarczej.
Podkreślić też należy, że składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych nie jest składką na ubezpieczenie społeczne, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych dokonuje jedynie poboru tych składek, przekazując je Funduszowi, a
świadczenia wypłacane z tego Funduszu również nie mają charakteru świadczeń z
ubezpieczenia społecznego (art. 12, art. 19, art. 6 ustawy o ochronie roszczeń pra-
cowniczych). Zdaniem Sądu Najwyższego, art. 24 Prawa o notariacie nie może więc
stanowić podstawy prawnej pobierania od notariuszy składek na ten Fundusz.
W oparciu o powyższe Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym wyraża pogląd,
że notariusz prowadzący kancelarię notarialną jest wprawdzie pracodawcą zatrud-
nionych w niej pracowników, jednakże, ponieważ nie prowadzi działalności gos-
podarczej, nie jest pracodawcą w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych. Przyjęcie tego poglądu czyni bezprzedmiotowym rozważania, czy
notariusz jest pracodawcą, o którym mowa w ust. 2 tego przepisu, tj. czy mają wobec
niego zastosowanie przepisu o upadłości i likwidacji.
Sąd Najwyższy zauważa, że podniesione przez Sąd Apelacyjny wątpliwości
prawne dotyczące notariuszy dokonujących czynności notarialnych w kancelariach
prowadzonych na zasadzie umowy spółki cywilnej, wykraczają poza granice rozstrzy-
ganej sprawy i przedstawionego zagadnienia, w związku z czym nie zostały uwzględ-
nione w powyższych rozważaniach.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 391 k.p.c. podjął
uchwałę jak w sentencji.
========================================