Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 4 kwietnia 1995 r.
I PZP 10/95
Przewodniczący SSN:Maria Mańkowska (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Walerian Sanetra,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, w sprawie z po-
wództwa Jerzego W. przeciwko "E." Spółce z o.o. w N.S. o zapłatę, po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym dnia 4 kwietnia 1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie postanowieniem z
dnia 2 lutego 1995 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
Czy nabywa prawa do urlopu wypoczynkowego pracownik, który w danym roku
kalendarzowym nie przepracował ani jednego dnia w związku z korzystaniem ze
świadczenia rehabilitacyjnego, po zakończeniu którego przeszedł na rentę inwalidzką?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Pracownik nabywa prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego z dniem 1
stycznia danego roku mimo, że pozostając w stosunku pracy nie przepracował w
tym roku kalendarzowym ani jednego dnia w związku z pobieraniem świadczenia
rehabilitacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
zostało sformułowane na tle następującego stanu faktycznego:
Powód Jerzy W. pracował w pozwanym "E.", spółka z o.o. w Nowym Sączu od
18 października 1991 r. do 6 października 1994 r., w tym od 12 października 1993 r. do
6 października 1994 r. pobierał świadczenie rehabilitacyjne.
Sąd Rejonowy w Nowym Sączu wyrokiem z dnia 28 listopada 1994 r. zasądził na
rzecz powoda, uznaną przez stronę pozwaną, odprawę rentową i ekwiwalent za urlop
wypoczynkowy za 1993 i 1994 rok w kwocie 8.207.600 zł po uwzględnieniu wypłaconej
zaliczki w kwocie 500.000 zł.
Rewizję od tego wyroku, w części dotyczącej ekwiwalentu za urlop wypoczyn-
kowy za 1994 r., złożyła strona pozwana, kwestionując prawo powoda do tego ekwi-
walentu z uwagi na to, że powód nie przepracował w 1994 r. ani jednego dnia. Przy
rozpoznawaniu tej rewizji przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Krakowie wyłoniło się powyższe zagadnienie prawne, a mianowicie, czy korzystanie
przez pracownika w okresie całego roku ze świadczenia rehabilitacyjnego jest wyjątkiem
od zasady wyrażonej w art. 152 § 1 k.p., że prawo pracownika do urlopu nie zależy od
świadczenia pracy, tak jak nie nabywa prawa do urlopu pracownik, który przez cały rok
kalendarzowy korzystał z urlopu bezpłatnego lub zdrowotnego a także wówczas, gdy
pełnił zasadniczą służbę wojskową, czy też odbywał karę pozbawienia wolności.
Źródłem wątpliwości Sądu Wojewódzkiego, uzewnętrznionym w zagadnieniu
prawnym przekazanym do rozpoznania Sądowi Najwyższemu stał się wyrok z dnia 10
lutego 1988 r., I PR 7/88 (Służba Pracownicza 1988 nr 5 str. 28), w którym Sąd
Najwyższy przyjął zbieżność celów urlopu wypoczynkowego i urlopu zdrowotnego
uznając, że w tym samym czasie nie można korzystać z dwóch urlopów. Jeżeli zatem
pracownik przez cały rok kalendarzowy korzysta z urlopu zdrowotnego, to nie może za
ten rok domagać się urlopu wypoczynkowego. Prawo do tego urlopu zostaje skon-
sumowane przez wykorzystanie urlopu zdrowotnego.
Sąd Wojewódzki ma wątpliwość, czy podobnie jest w przypadku korzystania
przez pracownika ze świadczenia rehabilitacyjnego. Sąd ten zauważa jednocześnie, że
świadczenie to przysługuje pracownikowi, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego
jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie
przez niego zdolności do pracy przez okres niezbędny do przywrócenia do pracy, nie
dłużej jednak, niż przez 12 miesięcy. W istocie więc świadczenie rehabilitacyjne jest
przedłużeniem okresu wypłaty zasiłku chorobowego. W takiej sytuacji, zdaniem Sądu
Wojewódzkiego, skoro zakład pracy mimo upływu okresu choroby pracownika
uprawniającego do rozwiązania umowy o pracę, nie korzysta z tego prawa i stosunek
pracy trwa nadal, to pracownik korzystający ze świadczenia rehabilitacyjnego uzyskuje
prawo do urlopu wypoczynkowego na ogólnych zasadach, a w przypadku jego
niewykorzystania przysługuje mu z dniem rozwiązania stosunku pracy ekwiwalent
pieniężny za ten urlop.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 152 § 1 k.p. pracownikowi przysługuje
prawo do corocznego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Przy nabywaniu prawa do
urlopu decydujące znaczenie ma zatem pozostawanie w stosunku pracy a nie
świadczenie pracy skoro art. 153 k.p. stanowi, że pracownik uzyskuje prawo do pierw-
szego urlopu z upływem roku pracy, a prawo do drugiego i dalszych urlopów w każdym
następnym roku kalendarzowym. Jeżeli zatem pracownik nie wykonywał pracy z
powodu choroby i pobierał zasiłek chorobowy, nawet wielomiesięczny, to nabywa prawo
do urlopu z pierwszym dniem kolejnego roku trwającego stosunku pracy.
Podobna sytuacja zachodzi, gdy pracownik korzysta ze świadczenia rehabilitacyj-
nego, które wypłacane jest na podstawie art. 20 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyńs-
twa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.). Przysługuje ono
pracownikowi, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy,
a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie
rehabilitacyjne, tak samo jak zasiłek chorobowy, pełni funkcję ubezpieczenia
pracowników przed następstwami materialnymi długotrwałej choroby pracownika,
trwającej dłużej niż okres zasiłkowy, ale nie dłużej jednak, niż przez okres dwunastu
miesięcy.
W okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego nie obowiązuje zakaz wypo-
wiadania umów o pracę, toteż z reguły pobiera je pracownik już po rozwiązaniu umowy
o pracę, mając prawo do ponownego zatrudnienia po wyczerpaniu świadczenia na
podstawie art. 22 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. i art. 53 § 5 k.p.
W tej sprawie pozwany zakład pracy nie rozwiązał umowy o pracę z powodem w
czasie korzystania przez niego ze świadczenia rehabilitacyjnego. Ponieważ jednak
powód nie odzyskał zdolności do pracy, nabył prawo do renty inwalidzkiej i dopiero
wówczas nastąpiło rozwiązanie umowy o pracę.
Pogląd Sądu Wojewódzkiego wyrażony w zakończeniu wywodów, wyjaśniają-
cych istotę wątpliwości prawnych, że świadczenie rehabilitacyjne, w istocie swej, stano-
wi przedłużenie okresu zasiłkowego jest prawidłowy, mylnie jednakże przyrównuje Sąd
Wojewódzki świadczenie rehabilitacyjne do urlopu bezpłatnego, czy zdrowotnego,
trwających cały rok, kiedy to pracownik traci prawo do urlopu wypoczynkowego.
Przytoczony przez Sąd Wojewódzki wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego
1988 r., dotyczy udzielonego pracownikowi urlopu zdrowotnego. Sąd Najwyższy, w
obecnym składzie, podziela wyrażone tam stanowisko, że regeneracja sił pracownika
jest celem zarówno urlopu wypoczynkowego, jak i zdrowotnego, więc w tym samym
czasie nie można korzystać z dwu urlopów. Zasada ta nie odnosi się jednak do okresu
korzystania przez pracownika ze świadczenia rehabilitacyjnego, którego istota prawna
jest inna od jakiegokolwiek urlopu. W okresie pobierania świadczenia, pracownik nie
przebywa na urlopie. Jeżeli pozostaje w stosunku pracy, ma wówczas usprawiedliwioną
nieobecność w pracy. Skoro okresu tego nie można zaliczyć do jakiegokolwiek rodzaju
urlopu, udzielanego pracownikowi, zatem nie może on "skonsumować" innego urlopu.
Urlop zdrowotny też nie może być przyrównany do okresu korzystania ze świadczenia
rehabilitacyjnego, nie jest bowiem równoznaczny ze zwolnieniem lekarskim od wykony-
wania pracy i chociaż nie jest urlopem wypoczynkowym, zachowuje charakter urlopu, a
nie świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
Zarówno urlop zdrowotny, jak i urlop wychowawczy jest szczególnymi rodzajami
urlopu pracowniczego, zawsze urlopu bezpłatnego, jeśli chodzi o urlop wychowawczy, w
czasie którego pracownica nie świadczy pracy i nie otrzymuje wynagrodzenia z zakładu
pracy.
W wyroku z dnia 15 lipca 1987 r., I PR 30/87 (OSNCP 1988 z. 12 poz. 181) z
glosą A.Świątkowskiego (Nowe Prawo 1990 nr 4-6 str. 231-236) Sąd Najwyższy stwier-
dził brak podstaw prawnych do udzielenia pracownicy urlopu wypoczynkowego w
okresie urlopu wychowawczego także w sytuacji, gdy pracownica nie wykorzystała
części urlopu wypoczynkowego, udzielonego jej bezpośrednio po zakończeniu urlopu
macierzyńskiego i rozpoczęła urlop wychowawczy, chociażby zwolnienie lekarskie obej-
mowało część urlopu wypoczynkowego i część urlopu wychowawczego. Glosator
podzielił stanowisko Sądu Najwyższego, który orzekł, iż obowiązujące przepisy prawne
nie dają podstaw do udzielenia urlopu wypoczynkowego w okresie urlopu wy-
chowawczego. Dla rozważań potrzebnych przy rozpoznawaniu przedstawionego zagad-
nienia prawnego ważne jest podkreślenie, że okres urlopu wychowawczego, nie jest co
do zasady, okresem prawnie równoważnym ze świadczeniem pracy.
Natomiast w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego pracownik, pozos-
tający w stosunku pracy, nie świadczy wprawdzie pracy, ale jego nieobecność jest
usprawiedliwiona, otrzymuje 75 % wynagrodzenia, a jeżeli niezdolność do pracy
powstała wskutek wypadku przy pracy, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, albo
wskutek choroby zawodowej - 100 % wynagrodzenia (art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r.).
Zauważyć również należy, że przepisy prawa pracy nie przewidują ograniczenia
reguły udzielania pracownikowi urlopu w pełnym należnym mu wymiarze w stosunku do
uprawnień urlopowych pracowników, którzy korzystają ze świadczenia rehabilitacyjnego.
Przepisy przewidujące udzielanie urlopu proporcjonalnego nie mają zastosowania do
osób pobierających te świadczenia, odnoszą się natomiast do pracowników
wracających do pracy po odbyciu zasadniczej służby wojskowej, po urlopie
wychowawczym, korzystających z urlopu bezpłatnego oraz powracających do macie-
rzystego zakładu pracy po wykonaniu pracy za granicą na budowie eksportowej.
Oznacza to, że okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego, tak samo jak
okres zasiłkowy, różnią się zasadniczo od urlopów zdrowotnych, czy bezpłatnych, także
w zakresie prawa do urlopu wypoczynkowego za czas, w którym pracownik nie
przepracował ani jednego dnia w roku.
Odnośnie braku prawa do urlopu w czasie bezpłatnego urlopu udzielonego pra-
cownikowi na podstawie art. 174 § 1 k.p., trwającego dłużej, niż 1 miesiąc, Sąd Na-
jwyższy wypowiedział się w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 25 września 1980 r.,
V PZP 2/80 (OSNCP 1981 z. 4, poz. 46), że za rok kalendarzowy objęty w całości
urlopem bezpłatnym, pracownikowi w ogóle nie przysługuje urlop wypoczynkowy.
Wynika to z art. 174 § 2 k.p., mocą którego, okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do
okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze chyba, że przepisy
szczególne stanowią inaczej (art. 174 § 4 k.p.). Na mocy takiego szczególnego
przepisu, który reguluje odmiennie sprawę uprawnień pracowniczych w związku z
urlopem bezpłatnym (§ 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych
z dnia 21 października 1974 r. w sprawie pracowniczych urlopów wypoczynkowych Dz.
U. Nr 43, poz. 259), urlop bezpłatny trwający nie dłużej niż 1 miesiąc nie ogranicza
uprawnień pracownika do urlopu wypoczynkowego. Urlop bezpłatny w takim tylko
rozmiarze podlega wliczeniu do okresu pracy, od którego zależy prawo do urlopu, jak i
jego wymiar.
Kolejnym wyjątkiem od zasady, że prawo do urlopu wypoczynkowego zależy od
pozostawania w stosunku pracy i na nabycie tego prawa nie ma wpływu fakt nieś-
wiadczenia pracy z przyczyn usprawiedliwionych, jest odbywanie przez pracownika kary
pozbawienia wolności. Przepis art. 53 § 1 pkt 2 k.p. pozwala zakładowi pracy na
rozwiązanie stosunku pracy z takim pracownikiem, jeżeli jednak zakład pracy tego nie
uczynił, to dochodzi do zawieszenia praw i obowiązków stron na czas odbywania przez
pracownika kary pozbawienia wolności. Taka sama sytuacja zachodzi, gdy pracownik
przez cały rok pełni zasadniczą służbę wojskową, również za ten rok nie nabywa prawa
do urlopu wypoczynkowego.
Od powyższych sytuacji odróżnić należy okoliczność, gdy zakład pracy mimo
upływu okresu choroby pracownika, uprawniającego do rozwiązania umowy o pracę, nie
skorzystał z tego prawa i stosunek pracy trwa nadal, a pracownik pobiera świadczenie
rehabilitacyjne. Wówczas pracownik uzyskuje prawo do urlopu wypoczynkowego na
ogólnych zasadach art. 152 i 153 k.p., a w przypadku nie wykorzystania urlopu,
przysługuje mu z dniem rozwiązania stosunku pracy ekwiwalent pieniężny za ten urlop
na podstawie art. 171 § 1 pkt 1 k.p.
W okresie korzystania ze świadczenia rehabilitacyjnego pracownikowi nie można
było bowiem udzielić urlopu wypoczynkowego, tak samo, jak nauczycielowi w okresie
przewidzianego w art. 20 Karty Nauczyciela stanu nieczynnego. W wyroku z dnia 29
maja 1984 r., I PR 4/84 (OSNCP 1985 z. 1 poz. 16) Sąd Najwyższy wskazał, że
stosownie do art. 66 ust. 2 Karty Nauczyciela mianowanemu nauczycielowi przysługuje
ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w razie wygaśnięcia z
mocy prawa stosunku pracy w związku z upływem 6-miesięcznego okresu
pozostawania nauczyciela w stanie nieczynnym.
Z tych samych względów, jeżeli pracownik choruje i pobiera zasiłek chorobowy, a
następnie korzysta ze świadczenia rehabilitacyjnego, to nabywa prawo do kolejnego
urlopu wypoczynkowego z dniem 1 stycznia roku, w którym świadczenie wyczerpało się,
a wobec niemożności wykorzystania tego urlopu, przysługuje mu ekwiwalent w razie
rozwiązania stosunku pracy.
Brakiem konsekwencji byłoby przyjęcie, że jeżeli pracownik choruje i pobiera
wielomiesięczny zasiłek chorobowy, to po zwolnieniu go z pracy w trybie art. 53 k.p.
nabywa prawo do ekwiwalentu pieniężnego za urlop, bo z dniem 1 stycznia roku, w
którym otrzymywał zasiłek chorobowy nabył prawo do tego urlopu, natomiast w przy-
padku przedłużenia się choroby, czy rehabilitacji i korzystania przez pracownika ze
świadczenia rehabilitacyjnego przez cały rok kalendarzowy, to za ten okres pracownik
prawa do urlopu nie posiada mimo, że faktycznie okres ten stanowi przedłużenie zasiłku
chorobowego, będąc także świadczeniem ubezpieczeniowym pracownika.
Tak samo, w uchwale z dnia 15 maja 1992 r., I PZP 27/92, Sąd Najwyższy wy-
raził pogląd, że świadczenie rehabilitacyjne ma ten sam charakter prawny, co zasiłek
chorobowy, stanowi jego kontynuację w wypadku choroby pracownika trwającej dłużej
niż okres wypłaty zasiłku chorobowego. Oba świadczenia zastępują wynagrodzenie za
pracę w okresie niezdolności pracownika do pracy, dlatego okres pobierania tych
świadczeń odlicza się od okresu, za który przyznano pracownikowi wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy w wyniku przywrócenia do pracy (także wyrok SN z dnia
25 stycznia 1983 r., I PRN 139/82 OSNCP 1983 z. 9 poz. 138).
Reasumując, nie można zgodzić się z twierdzeniem, że prawo do urlopu wypo-
czynkowego jest analogiczne dla pracownika korzystającego ze świadczenia rehabilita-
cyjnego, jak dla pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym, zdrowotnym
lub bezpłatnym. Jak wykazano bowiem wyżej, charakter prawny świadczenia re-
habilitacyjnego jest inny od tych urlopów. Okres pobierania świadczenia rehabilitacyj-
nego jest okresem równoważnym ze świadczeniem pracy, co oznacza, że pracownik,
który korzystał z tego świadczenia przez cały rok kalendarzowy i pozostaje w stosunku
pracy, nabył prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego z dniem 1 stycznia tego roku.
Z tych względów, Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================