Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 czerwca 1995 r.
I PRN 24/95
1. Po ogłoszeniu upadłości postępowanie w sprawie o wierzytelność
skierowaną przeciwko upadłemu toczy się przed sędzią-komisarzem według
przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października
1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze
zm. - art. 67 § 1).
2. Nieważne jest uznanie roszczenia członka zarządu spółdzielni przez
zarząd spółdzielni (art. 46 § 1 pkt 6 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze, Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Józef Iwulski, Kazimierz Jaśkowski,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, po rozpoznaniu w
dniu 2 czerwca 1995 r. sprawy z powództwa Tadeusza G. przeciwko Rolniczej Spół-
dzielni Produkcyjnej w N.W. w likwidacji o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ministra Sprawiedliwości [...] od nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy-Sąd
Pracy w Mińsku Mazowieckim z dnia 26 kwietnia 1993 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony nakaz zapłaty i żądanie zapłaty zasiłków chorobowych za
okres od 1 lipca 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. przekazał Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w M.M. do rozpoznania, a w pozostałym zakresie postępowanie w
sprawie umorzył.
U z a s a d n i e n i e
Powód Tadeusz G. domagał się wydania nakazu zapłaty zobowiązującego
Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w N.W. do zapłaty wynagrodzenia za pracę za czas
od 1 października 1990 r. do 31 marca 1993 r. w łącznej kwocie 211.666.550 zł z
ustawowymi odsetkami od daty wymagalności poszczególnych kwot składających się
na całość dochodzonego roszczenia. Do pozwu dołączył umowę o pracę z dnia 5
marca 1990 r. na stanowisku prezesa- dyrektora Spółdzielni oraz pismo likwidatorów
Spółdzielni z dnia 1 kwietnia 1993 r. zawierające informację, że uznają oni należność
powoda z tytułu wynagrodzenia za pracę zarówno co do wymienionej kwoty głównej, jak
i odsetek za zwłokę wynoszących na dzień 31 marca 1993 r. 181.201.880 zł.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Mińsku Mazowieckim wydał dnia 26 kwietnia 1993 r.
w postępowaniu nakazowym nakaz zapłaty, w którym uwzględnił wszystkie żądania
powoda, a wśród nich także żądanie wypłacenia zasiłków chorobowych za okres od 1
lipca do 31 grudnia 1992 r. wraz z ustawowymi odsetkami. Nakaz ten uprawomocnił się
wobec niezłożenia w ustawowym terminie środka odwoławczego, tj. zarzutów.
W dniu 5 maja 1995 r. Minister Sprawiedliwości złożył od powyższego nakazu
zapłaty rewizję nadzwyczajną zarzucając w niej rażące naruszenie art. 485, art. 3 § 2 i
art. 17 pkt 4 k.p.c. oraz naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej.
Minister Sprawiedliwości podniósł, że zgodnie z art. 485 k.p.c. żądanie, co do
którego ma być wydany nakaz zapłaty, powinno być w całości wykazane dołączonymi
do pozwu dokumentami, a obowiązek ten dotyczy nie tylko samego uprawnienia, ale
także wysokości należności dochodzonej pozwem. Powód nie spełnił jednak
powyższego warunku, gdyż przedstawił tylko umowę o pracę i pismo likwidatorów
informujące o uznaniu należności, które nie mogło stanowić podstawy do wydania
nakazu zapłaty, gdyż pochodziło od likwidatorów, których jednym z nich był sam powód.
Wydany w tych warunkach nakaz zapłaty narusza również interes Rzeczypospolitej
Polskiej, gdyż prowadzi do uzyskania przez powoda kilkusetmilionowej kwoty bez
udowodnienia zasadności roszczenia, co narusza podstawowe zasady porządku
prawnego obowiązujące w państwie prawa.
Przytaczając powyższe zarzuty rewidujący wniósł o uchylenie zaskarżonego
nakazu zapłaty i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódz-
kiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie jako właściwemu w myśl
art. 17 pkt 4 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna okazała się zasadna i celowa, chociaż z innych przyczyn
niż w niej wskazane.
Sąd Najwyższy podzielił pogląd Ministra Sprawiedliwości, że zaskarżony nakaz
zapłaty rażąco narusza prawo. Nakaz ten bowiem nakłada na stronę pozwaną
obowiązek zapłaty wielomilionowej kwoty mimo nieudowodnienia przez powoda w ca-
łości dochodzonego roszczenia, jak tego wymaga art. 485 k.p.c. Zgodnie z tym
przepisem do pozwu należy dołączyć dokumenty urzędowe lub prywatne udowad-
niające w całości dochodzone roszczenie. Po nowelizacji art. 485 k.p.c. dokonanej
ustawą z dnia 13 lipca 1990 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 318) udowodnienie to może polegać
na złożeniu dokumentu prywatnego, zawierającego oświadczenie o uznaniu roszczenia,
nawet bez urzędowego poświadczenia takiego dokumentu. Oświadczenie o uznaniu
roszczenia musi być jednak ważne. Tymczasem powód złożył tylko umowę o pracę
wykazującą płacę zasadniczą oraz pismo likwidatorów Spółdzielni z dnia 1 kwietnia
1993 r. informujące o uznaniu jego pretensji wobec tej Spółdzielni z tytułu
wynagrodzenia za pracę, które nie może być potraktowane jako ważne oświadczenie
woli o uznaniu roszczenia. Powód bowiem był, obok Grażyny D. - głównej księgowej
Spółdzielni, autorem tego pisma. Zgodnie zaś z art. 46 § 1 pkt 8 ustawy z dnia 16
września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 211 ze zm.) podejmowanie
uchwał w sprawach czynności prawnych dokonywanych między spółdzielnią a
członkiem zarządu oraz reprezentowanie spółdzielni przy tych czynnościach należy do
zakresu działania rady nadzorczej. Oznacza to, że powód, będący członkiem zarządu,
nie mógł uznać swojego roszczenia z tytułu wynagrodzenia za pracę i zasiłków
chorobowych skierowanego przeciwko tejże Spółdzielni. Prawo do decydowania o
uznaniu bądź nieuznaniu roszczenia przysługiwało bowiem wyłącznie radzie nadzorczej
(komisji rewizyjnej), a uprawnienia tego nie wyłączyły przepisy dotyczące likwidacji i
upadłości spółdzielni zawarte w omawianej ustawie z dnia 16 września 1982 r. (art.
113-137).
Nie jest natomiast trafny zarzut rewizji nadzwyczajnej dotyczący naruszenia
przez Sąd Rejonowy art. 17 pkt 4 k.p.c. Przepis art. 480 k.p.c. stanowi bowiem, że
postępowanie nakazowe i upominawcze należy do zakresu działania sądów rejono-
wych. Wyłącza on zatem, jako przepis szczególny dotyczący postępowania odrębnego,
stosowanie art. 17 k.p.c.
Sąd Rejonowy wydając zaskarżony nakaz zapłaty naruszył również przepisy
regulujące właściwość organów w sprawach dotyczących zasiłku chorobowego. Mia-
nowicie zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 października 1974 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst:
Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.) zasiłek chorobowy jest świadczeniem
pieniężnym z ubezpieczenia społecznego, wobec czego jeżeli uspołeczniony zakład
pracy nie wypłaci go swojemu pracownikowi w czasie trwania zatrudnienia, pracownik
ten może - zgodnie z art. 49 ust. 1 ustawy - wystąpić z wnioskiem do Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych o ustalenie uprawnień do zasiłku. Nie jest natomiast możliwe
orzekanie przez sąd rejonowy w kwestii przyznania bądź odmowy przyznania
pracownikowi tego zasiłku. Tymczasem tak postąpił właśnie Sąd Rejonowy. Stanowi to
naruszenie art. 1 i 2 k.p.c. i zgodnie z art. 369 pkt. 1 k.p.c. powoduje nieważność
postępowania.
Zaskarżony nakaz zapłaty został więc wydany z rażącym naruszeniem przepisów
proceduralnych (w tym także z naruszeniem przepisów skutkującym nieważność
postępowania - art. 421 § 3 k.p.c.). Nałożenie w tej sytuacji na pozwanego obowiązku
zapłaty bardzo wysokiej kwoty pieniężnej, narusza także interes Rzeczypospolitej
Polskiej, co pozwala na uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej mimo upływu terminu z
art. 421 § 2 k.p.c.
W związku z tym konieczne stało się uchylenie zaskarżonego nakazu zapłaty w
całości, przy czym w części dotyczącej wynagrodzenia Sąd Najwyższy umorzył
postępowanie w sprawie na podstawie art. 355 § 1 k.p.c., gdyż wydanie nakazu zapłaty
w tej części jest obecnie niedopuszczalne.
Z wyjaśnień syndyka masy upadłości Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w N.W.
złożonych na rozprawie przed Sądem Najwyższym w dniu 2 czerwca 1995 r., kserokopii
jego sprzeciwu z dnia 13 lutego 1995 r. złożonego od ustalonej listy wierzytelności oraz
z pisma procesowego powoda z dnia 22 maja 1995 r. wynika, że w dacie wydania
nakazu zapłaty uwzględniającego żądanie powoda Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna
w N.W. była w stanie likwidacji. Postanowienie o ogłoszeniu jej upadłości zapadło dnia
23 marca 1994 r., a nakaz zapłaty przeciwko tej Spółdzielni został wydany dnia 27
kwietnia 1993 r. Oznacza to, że wierzytelność powoda powstała przed ogłoszeniem
upadłości i była skierowana przeciwko upadłemu, a nie przeciwko masie upadłości.
Z faktu tego wypływają doniosłe konsekwencje. Po pierwsze - zgodnie z art. 67 §
1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo
upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.), po ogłoszeniu
upadłości czynności postępowania upadłościowego pełni sędzia- komisarz, z wyjątkiem
czynności, które należą do sądu. Tym samym po ogłoszeniu upadłości postępowanie w
sprawie o wierzytelność skierowaną przeciwko upadłemu toczy się przed
sędzią-komisarzem według przepisów Prawa upadłościowego. Po wtóre - w myśl art. 66
tego Prawa, w sprawie przeciwko masie upadłości sądem właściwym jest sąd
znajdujący się w siedzibie tego sądu, w którym toczy się postępowanie upadłościowe.
Porównanie treści wymienionych przepisów prowadzi do wniosku, że roszczenie, które
powstało po ogłoszeniu upadłości, skierowane przeciwko masie upadłości, podlega
dochodzeniu w drodze procesu przed sądem właściwym w rozumieniu art. 66 Prawa
upadłościowego, natomiast roszczenie powstałe przed ogłoszeniem upadłości podlega
dochodzeniu przed sędzią- komisarzem w postępowaniu upadłościowym. Przepisy
Prawa upadłościowego określają też sposób postępowania wierzycieli upadłego, którzy
chcą uczestniczyć w czynnościach postępowania upadłościowego.
Przede wszystkim z art. 14 § 1 Prawa wynika, że sąd, uwzględniając wniosek o
ogłoszenie upadłości, wydaje postanowienie, w którym - między innymi - wzywa
wierzycieli upadłego, by zgłosili swoje wierzytelności w oznaczonym terminie, a ponadto
wyznacza sędziego-komisarza i syndyka upadłości. Dopełnieniem tego przepisu jest
art. 150 Prawa upadłościowego, który stanowi, że każdy wierzyciel upadłego, który chce
uczestniczyć w czynnościach postępowania upadłościowego, do udziału w których
niezbędne jest ustalenie wierzytelności, powinien w oznaczonym terminie zgłosić
sędziemu-komisarzowi swoją wierzytelność oraz przedstawić dowody na jej istnienie
(art. 152 § 1). Po upływie terminu do zgłoszenia wierzytelności syndyk sporządza
niezwłocznie projekt listy wierzytelności, a jeszcze przed tym faktem wzywa upadłego,
by w oznaczonym terminie złożył oświadczenie co do zgłoszonych wierzytelności, a
zwłaszcza, czy je uznaje (art. 153).
Zgodnie z art. 161 Prawa upadłościowego syndyk składa projekt listy wierzy-
telności sędziemu-komisarzowi (§ 1), który po wysłuchaniu syndyka i upadłego na
wyznaczonym w tym celu posiedzeniu wydaje postanowienie co do uznania lub od-
mowy uznania w całości lub w części zgłoszonych wierzytelności (§ 2), a następnie
ogłasza przez obwieszczenie o ustaleniu listy wierzytelności (§ 3). W myśl art. 162 § 1
tego Prawa, osoby w tym przepisie wymienione mogą złożyć sprzeciw do sądu co do
uznania wierzytelności lub odmowy jej uznania, a w razie niezgodności ustalonej listy z
wnioskiem lub oświadczeniem syndyka - stosownie do § 2 tego przepisu - powyższe
prawo przysługuje także syndykowi. O zasadności sprzeciwu rozstrzyga sąd po
przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa: syndyka, upadłego, wierzyciela, który
złożył sprzeciw oraz wierzyciela, którego wierzytelności sprzeciw dotyczy (art. 165 § 1).
Według art. 203 § 1 Prawa upadłościowego, po ustaleniu przez sędziego-
komisarza listy wierzytelności następuje podział funduszów masy jednorazowo lub
kilkakrotnie w miarę likwidacji majątku masy, przy czym art. 204 tego prawa określa
kolejność zaspokojenia należności z masy upadłości. Plan podziału wierzytelności
sporządza syndyk określając w nim sumę podlegającą podziałowi, wierzytelności i
prawa osób uczestniczących w podziale, sumę przypadającą każdemu uczestnikowi w
wyniku podziału oraz kwoty podlegające wypłacie i kwoty pozostawione w depozycie
sądowym (art. 207 § 1). Jeżeli nie zostały wniesione zarzuty przeciwko planowi
podziału, sędzia-komisarz zatwierdza plan podziału, a plan taki podlega wykonaniu (art.
210). Po wykonaniu planu podziału sąd stwierdza postanowieniem ukończenie
postępowania upadłościowego (art. 217). W myśl art. 170 § 1 Prawa upadłościowego
wyciąg z ustalonej listy wierzytelności zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy
na jej poczet otrzymane przez wierzyciela jest po ukończeniu postępowania
upadłościowego tytułem egzekucyjnym przeciwko upadłemu.
Jak z przytoczonych przepisów wynika, wydanie postanowienia o ogłoszeniu
upadłości, otwierające drogę do postępowania upadłościowego, prowadzi do zaspo-
kojenia roszczeń wierzycieli, jeżeli majątek masy na to pozwala, i wyłącza drogę pro-
cesu cywilnego. Wniosek ten potwierdzają dodatkowo dwa przepisy: art. 169 Prawa
upadłościowego, który stanowi, że odmowa uznania wierzytelności w całości lub w
części w trybie przepisów rozdziału VI tego Prawa nie tamuje możności jej dochodzenia
przeciwko upadłemu po ukończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego oraz
art. 62, który przewiduje, że postępowanie w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu
przed ogłoszeniem upadłości o wierzytelność, która ulega zgłoszeniu do masy, może
być podjęte (przeciwko syndykowi) tylko w tym przypadku, gdy w postępowaniu
upadłościowym sędzia-komisarz nie uznał wierzytelności albo gdy na skutek sprzeciwu
sąd odmówił jej uznania.
Należy więc stwierdzić, że skoro wierzytelność powoda wobec Rolniczej Spół-
dzielni Produkcyjnej w Nowej Wsi powstała przed ogłoszeniem jej upadłości - a ściśle w
okresie, gdy Spółdzielnia ta była w stanie likwidacji spowodowanej niewypłacalnością,
to tym samym wierzytelność powoda powstała w stosunku do upadłego w rozumieniu
art. 1 Prawa upadłościowego, wobec czego jej dochodzenie może i powinno obecnie
nastąpić na podstawie przepisów Prawa upadłościowego, tj. w postępowaniu przed
sędzią-komisarzem, a nie przed sądem w drodze procesu cywilnego.
Wobec tego, że roszczenie powoda jest już zgłoszone sędziemu-komisarzowi w
toczącym się postępowaniu upadłościowym, postępowanie procesowe w tym zakresie,
po uchyleniu przedmiotowego nakazu zapłaty, należało umorzyć na podstawie art. 355
§ 1 k.p.c. Natomiast w części dotyczącej zasiłków chorobowych Sąd Najwyższy
przekazał sprawę do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w M.M.
jako właściwemu mając na uwadze art. 464 § 1 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================