Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 lipca 1995 r.
I PRN 34/95
Dyrektor państwowej instytucji kultury może być powołany na czas
określony lub nieokreślony (art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o
organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej - Dz. U. Nr 114, poz. 493 ze
zm. w związku z art. 68 § 1
1
k.p.).
Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Walerian Sanetra, Jadwiga Skibińska-Adamowicz,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 1995 r., sprawy z powództwa
Waldemara S. przeciwko Wojewodzie K. o przywrócenie do pracy, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 1 grudnia 1994 r., [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił rewizję powoda od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Koninie z dnia 19 lipca 1994 r., [...].
U z a s a d n i e n i e
Powód Waldemar S. domagał się w pozwie skierowanym do Sądu Rejonowego-
-Sądu Pracy w Koninie przeciwko Wojewodzie K. przywrócenia do pracy na stanowisko
dyrektora Biura Wystaw Artystycznych w K. oraz zasądzenia kwoty 28.296.000 zł z
odsetkami ustawowymi tytułem wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy. W
uzasadnieniu żądania podał, iż powołany został na podstawie art. 15 ust. 3 ustawy z
dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
(Dz. U. Nr 114, poz. 493 ze zm.) przez Wojewodę K. na stanowisko dyrektora Biura
Wystaw Artystycznych w K. na czas określony od 1 czerwca 1993 r. do 30 listopada
1993 r. Jednakże w dniu 1 grudnia 1993 r. na wezwanie uczestniczył w naradzie
zorganizowanej przez Wydział Spraw Społecznych Urzędu Wojewódzkiego, dotyczącej
kontroli przeprowadzonej wcześniej przez ten Wydział w kierowanym przez niego
Biurze. Z faktu udziału w naradzie powód wyprowadził wniosek, że przedłużono z nim
umowę o pracę w sposób dorozumiany. Na rozprawie przed Sądem Rejonowym powód
dodał, że w dniu 2 grudnia 1993 r. ustosunkował się do protokołu, a w dniu 3 grudnia
1993 r. był w biurze, "gdyż musiał mieć wgląd do materiałów". Tego też dnia powód
otrzymał świadectwo pracy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koninie wyrokiem z dnia 19 lipca 1994 r., [...] oddalił
powództwo uznając, że stosunek pracy nie został nawiązany po dniu 30 listopada 1993
r., gdyż powód nie wykonywał po tej dacie żadnej pracy, zaś uczestnictwo w naradzie
nie może być traktowane jako świadczenie pracy.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Poznaniu zmienił wymieniony wyrok Sądu Rejonowego i ustalił, że nawiązanie z
powodem w dniu 1 czerwca 1993 r. stosunku pracy na podstawie powołania
dokonanego przez pozwanego Wojewodę K. nastąpiło na czas nie określony. Sąd re-
wizyjny uznał, że powołanie powoda - wobec wygrania przez niego konkursu na sta-
nowisko dyrektora Biura - nastąpiło na podstawie art. 16 ust. 1 cytowanej ustawy z dnia
25 października 1991 r. i jako takie mogło nastąpić jedynie na czas nie określony.
Wynika to - zdaniem tego Sądu - z art. 68 § 1
1
k.p. oraz art. 16 ust. 1 wymienionej
wyżej ustawy. Art. 68 § 1
1
k.p. dopuszcza możliwość powołania na czas określony,
jednakże wyłącznie wówczas, gdy przepis szczególny przewiduje dla danego sta-
nowiska takie powołanie. W ocenie Sądu rewizyjnego ustawa nie zawiera żadnego
przepisu szczególnego w rozumieniu art. 68 § 1
1
k.p., dopuszczającego możliwość
powołania na czas określony dyrektora państwowej instytucji kultury. Taka możliwość
przewidziana jest w art. 15 ust. 1 tej ustawy tylko w odniesieniu do dyrektora narodowej
instytucji kultury.
Zdaniem Sądu II instancji powołanie na czas określony lub nie określony stanowi
o rodzaju powołania a nie o trybie jego dokonania. W konsekwencji tego odesłanie w
art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 25 października 1991 r. do trybu powołania określonego w
art. 15 ust. 1 tej ustawy nie dotyczy możliwości wyboru rodzaju powołania. Sąd II
instancji stwierdził, że powołanie dyrektora państwowej instytucji kultury, czy to na
podstawie art. 15 ust. 3, czy też art. 16 ust. 1, może nastąpić tylko na czas nie okreś-
lony. Z tego względu Sąd ten uznał, że stosunek pracy powoda, powstały wskutek
powołania go przez Wojewodę K. na stanowisko Dyrektora Biura Wystaw Artystycznych
w K. został nawiązany na czas nie określony. Skoro pozwany Wojewoda nie odwołał
powoda, to był on i nadal jest pracownikiem pozwanego.
Sąd II instancji stwierdził, że nie mogły być uwzględnione roszczenia powoda o
przywrócenie do pracy i zapłatę wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w
związku z uznaniem przez pozwanego ustania stosunku pracy z dniem 1 grudnia 1993
r., gdyż stosunek pracy trwa bez żadnej przerwy. Sąd uznał natomiast za dopuszczalne
wydanie na mocy art. 477
1
§ 1 k.p.c. wyroku ustalającego, gdyż jest on właściwym w tej
sprawie środkiem prawnym ochrony stosunku pracy nawiązanego na podstawie
powołania.
Wyrok ten zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Pracy i Polityki Socjalnej
zarzucając mu rażące naruszenie art. 16 ust. 1 cytowanej ustawy z dnia 25 paździer-
nika 1991 r. oraz art. 3 i 69 k.p. i wnosząc o jego uchylenie oraz oddalenie rewizji po-
woda od wyroku Sądu I instancji. W uzasadnieniu podniesiono trzy zarzuty.
Pierwszy zarzut dotyczy braku po stronie Wojewody K. legitymacji biernej do
występowania w niniejszym procesie. Roszczenie powoda wywodzi się ze stosunku
pracy łączącego go z Biurem Wystaw Artystycznych w K. A zatem to Biuro było dla
powoda zakładem pracy w rozumieniu art. 3 k.p. i ono jedynie mogło być pozwanym. Z
powołaniem się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazano, że w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, dotyczących państwowych jednostek
organizacyjnych Skarbu Państwa nie mających osobowości prawnej, stroną procesu nie
jest Skarb Państwa, lecz państwowa jednostka organizacyjna. Nie ma zatem
zastosowania w omawianym przypadku art. 67 § 2 k.p.c. przewidujący możliwość
podejmowania za Skarb Państwa czynności procesowych także przez organ jednostki
nadrzędnej nad państwową jednostką organizacyjną.
Drugi zarzut dotyczy przepisu art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 października 1991 r.
Zdaniem skarżącego Sąd II instancji błędnie uznał, że przepis ten ma charakter normy
samoistnej nie dającej możliwości powołania dyrektora w drodze konkursu na czas
określony, którą to możliwość przewiduje art. 15 ust. 1 ustawy. Skoro art. 16 ust. 1 tej
ustawy dopuszcza możliwość powołania w drodze konkursu dyrektora instytucji kultury,
to odnosi się to zarówno do dyrektora narodowej instytucji kultury, jak i państwowej
instytucji kultury. Użyty w tym przepisie termin "instytucje kultury" należy bowiem
odczytywać w związku z art. 8 ust. 2 tej ustawy, w którym do instytucji kultury zaliczone
zostały narodowe instytucje kultury i państwowe instytucje kultury. Nadto należy
podnieść, że w art. 15 ust. 3 ustawy zawarty jest nakaz stosowania ust. 1 i 2 tegoż
przepisu, przy czym ust. 2 dotyczy stosunku pracy powstałego na podstawie powołania
na czas określony. Z analizy przepisów art. 15 i art. 16 ust. 1 ustawy wynika zatem, że
powołanie dyrektora instytucji kultury zarówno o charakterze "narodowym", jak i
"państwowym" może być dokonane na czas nie określony lub na czas określony.
W trzecim zarzucie podniesiono, że Sąd II instancji naruszył też w sposób rażący
art. 69 k.p. wyłączający stosowanie do stosunku pracy powstałego na podstawie
powołania przepisów o rozpatrywaniu sporów ze stosunku pracy w części dotyczącej
orzekania o bezskuteczności wypowiedzeń i o przywróceniu do pracy. Wydany - z
powołaniem się na art. 189 k.p.c. - wyrok ustalający, że stosunek pracy na podstawie
powołania nawiązany został na czas nie określony, stanowi w istocie o przywróceniu
powoda do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona z uwagi na zarzut braku legitymacji
biernej po stronie pozwanego Wojewody K. oraz zarzut rażąco błędnej wykładni prze-
pisu art. 16 ust. 1 w zw. z art. 15 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu
i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. Nr 114, poz. 493 ze zm.).
Według art. 3 zd. 1 k.p. zakładem pracy jest jednostka organizacyjna zatrud-
niająca pracowników, choćby nie posiadała osobowości prawnej. Instytucja kultury,
której dyrektorem był powód (Biuro Wystaw Artystycznych w K.) bez wątpienia była jego
zakładem pracy, gdyż posiada ona osobowość prawną. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 1
cytowanej ustawy z dnia 25 października 1991 r. "Instytucje kultury uzyskują
osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowa-
dzonego przez organizatora". Za zobowiązania wobec pracownika odpowiedzialność
ponosi zakład pracy będący stroną stosunku pracy także wtedy, gdy pracownik ten - na
podstawie ustawowego upoważnienia - został zatrudniony przez podmiot nie będący
organem tego zakładu pracy. Odpowiedzialność podmiotu powołującego za
zobowiązania zakładu pracy wobec powołanego pracownika mogłaby wprowadzać
jedynie ustawa, jednakże brak jest takich przepisów zarówno w kodeksie pracy, jak i w
ustawie z dnia 25 października 1991 r.
Mające w sprawie zastosowanie przepisy art. 15 i art. 16 ustawy z dnia 25
października 1991 r. stanowią, że:
"Art. 15.1. Dyrektora narodowej instytucji kultury powołuje Minister Kultury i
Sztuki na czas określony lub nie określony, po zasięgnięciu opinii właściwych ze wz-
ględu na zakres działalności instytucji stowarzyszeń twórców. Odwołanie następuje w
tym samym trybie.
2. Dyrektor narodowej instytucji kultury, powołany na czas określony, może być
odwołany przed upływem tego okresu jedynie: 1) na własną prośbę, 2) w szczególnie
ważnych i uzasadnionych przypadkach dotyczących funkcjonowania instytucji kultury, z
zachowaniem trybu, o którym mowa w ust. 1.
3. Dyrektora państwowej instytucji kultury powołuje i odwołuje organizator w
trybie określonym w ust. 1 i 2, po uzgodnieniu z Ministrem Kultury i Sztuki.
Art. 16. 1. Powołanie dyrektora instytucji kultury może nastąpić w drodze
konkursu przeprowadzonego przez organizatora.
2. Ramowy regulamin konkursu określa Minister Kultury i Sztuki".
Należy podzielić stanowisko wyrażone w rewizji nadzwyczajnej, że przepisy te
stanowią - także wobec dyrektora państwowej instytucji kultury - przepisy szczególne
dopuszczające na podstawie art. 68 § 1
1
k.p. powołanie na czas określony. Sporne
pojęcie "trybu" z art. 15 ust. 3 tej ustawy należy rozumieć nie tylko jako procedurę po-
woływania i odwoływania dyrektora, lecz także jako wprowadzenie możliwości powoła-
nia na czas określony. Przemawiają za tym dwa argumenty. Po pierwsze, przepis art.
15 ust. 3 wprost odsyła do przepisu art. 15 ust. 2, który dotyczy tylko pracowników
powołanych na czas określony. Wynika stąd jednoznacznie, że zostało dopuszczone
powoływanie dyrektorów państwowych instytucji kultury na czas określony, gdyż w
przeciwnym razie odesłanie to byłoby bezprzedmiotowe. Po wtóre, pojęcie "tryb" w
przepisach prawa pracy nie zawsze pokrywa się z językowym znaczeniem tego wyrazu,
tj. może ono oznaczać nie tylko procedurę współdziałania zakładu pracy z innymi
podmiotami z ewentualnym zachowaniem pewnych terminów w tym współdziałaniu. W
szczególności należy wskazać na niektóre przepisy kodeksu pracy, które używają
określenia "tryb" dla oznaczenia sposobu ustania stosunku pracy. Przykładowo art. 56
k.p. przyznaje pracownikowi stosowne roszczenia, jeżeli rozwiązano z nim umowę o
pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę "w
tym trybie". Podobnie art. 97 § 2 k.p. wśród obowiązkowej treści świadectwa pracy
wymienia "tryb rozwiązania albo okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy". Treść
analizowanego pojęcia "tryb" winna być więc ustalana na podstawie kontekstu norm i
funkcji, jakie ono pełni. W tym zakresie należy zauważyć, że brak jest argumentów
społecznych i funkcjonalnych dla przyjęcia stanowiska, według którego dyrektor
narodowej instytucji kultury może być powoływany na czas określony lub nie określony,
a dyrektora państwowej instytucji kultury można powołać tylko na czas nie określony.
Nie jest natomiast uzasadniony trzeci zarzut rewizji nadzwyczajnej dotyczący
naruszenia art. 69 k.p. Przepis ten wyłącza stosowanie do stosunku pracy z powołania
przepisów regulujących rozpatrywanie sporów ze stosunku pracy w części dotyczącej
orzekania między innymi o bezskuteczności wypowiedzeń i o przywracaniu do pracy.
Roszczenia te przysługują pracownikom w razie wadliwego wypowiedzenia lub
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia przez zakład pracy. W niniejszej
sprawie przedmiotem sporu nie jest wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy
przez zakład pracy, gdyż stosunek ten ustał z mocy prawa z upływem czasu, na jaki był
nawiązany (art. 30 § 1 pkt 4 k.p.). Sporem objęte jest natomiast ponowne powstanie
stosunku pracy wskutek dopuszczenia powoda do pracy po dniu 30 listopada 1993 r.
Pracownik może - wykazując swój interes prawny - dochodzić ustalenia istnienia tego
stosunku na podstawie art. 189 k.p.c. W niniejszej sprawie brak jest jednakże
materialnoprawnych przesłanek do ustalenia ponownego nawiązania stosunku pracy po
dniu 30 listopada 1993 r. Z faktu uczestnictwa powoda w naradzie w dniu 1 grudnia
1993 r. nie można wnioskować o zamiarze zakładu pracy przedłużenia stosunku pracy
na czas nie określony (art. 60 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) także z tego względu, że tego
dnia powód otrzymał wysłane pocztą świadectwo pracy stwierdzające ustanie stosunku
pracy z dniem 30 listopada 1993 r.
Z powyższych względów, na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sen-
tencji.
========================================