Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 1996 r.
I PRN 103/95
Szczególna ochrona prawna pracownika pełniącego funkcją związkową nie
wyłącza przysługującego Sądowi Pracy z mocy art. 477 § 2 k.p.c. uprawnienia do
uwzględnienia z urzędu innego, niż wybranego przez pracownika jednego z
przysługujących mu według art. 56 k.p. alternatywnych roszczeń, jeżeli w
szczególnych okolicznościach sprawy zgłoszone roszczenie jest nie uzasadnione
i nie może być uwzględnione z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia
społecznego.
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 1996 r. sprawy z powództwa
Jana C. przeciwko Przedsiębiorstwu Komunikacji Tramwajowej w K.-Zakład Ko-
munikacji Tramwajowej [...] o przywrócenie do pracy, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych od wyroku Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 13 grudnia
1994 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną
U z a s a d n i e n i e
Powód Jan C. w pozwie przeciwko Przedsiębiorstwu Komunikacji Tramwajowej
w K. wniósł o przywrócenie do pracy i zasądzenie utraconego wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy. W uzasadnieniu powództwa podał, że rozwiązano z nim
umowę o pracę bez zgody zarządu związków zawodowych (w zakładzie pracy i w
wyższej instancji), w których jest członkiem zarządu.
Pozwane przedsiębiorstwo wniosło o oddalenie powództwa. Przyznało, że roz-
wiązanie z powodem stosunku pracy nastąpiło w trybie art. 52 k.p. bez zgody zarządu
zakładowej organizacji związkowej z tej przyczyny, że powód w dniu 4 grudnia 1992 r.
przebywał na terenie zakładu pracy w stanie po spożyciu alkoholu. Wysuwanie przez
powoda wniosków z tego uchybienia, zmierzających do zniweczenia skutków rażącej
niesubordynacji pracownika, jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nie
może korzystać z ochrony sądowej.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach wyrokiem z dnia 18 lutego 1993 r.
przywrócił powoda do pracy w pozwanym przedsiębiorstwie oraz zasądził na jego rzecz
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach uchylił
zaskarżony rewizją pozwanego powyższy wyrok Sądu Rejonowego i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania temu Sądowi oraz polecił dokonanie oceny, czy w
okolicznościach sprawy rozwiązanie umowy o pracę może skutkować przywrócenie do
pracy, czy jedynie zasądzenie odszkodowania stosownie do art. 477
1
§ 2 k.p.c. Sąd
Wojewódzki uznał, że roszczenie powoda co do zasady jest słuszne, skoro rozwiązano
umowę o pracę z powodem z naruszeniem art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach wyrokiem
z dnia 15 marca 1994 r. [...] zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa Komunikacji
Tramwajowej w K. na rzecz Jana C. odszkodowanie w kwocie 10.980.000 zł. Sąd
ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanego w pełnym wymiarze czasu pracy w
charakterze inspektora do spraws torów i motorniczego w okresie od 16 lipca 1984 r. do
29 grudnia 1992 r. W dniu 31 grudnia 1992 r. powód otrzymał pismo o rozwiązaniu z
nim umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 k.p. z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków
pracowniczych, bez zgody zarządów organizacji związkowych, w których powód jest
członkiem zarządu. Sąd Rejonowy ustalił, że dyrektor pozwanego Janusz B. i jego
zastępca Szczepan W. stwierdzili w czasie obchodu zakładu, że powód jest w pracy po
spożyciu alkoholu, na co wskazywał wygląd zewnętrzny powoda, jego niewyraźna
mowa, woń alkoholu z ust powoda i w całym pokoju związków zawodowych. Powód
odmówił poddania się próbie trzeźwości, który zamierzała dokonać zastępca kierownika
działu kadr Gabriela C. Przed dniem 4 grudnia 1992 r. były już stawiane powodowi
zarzuty przebywania na terenie zakładu pracy pod wpływem alkoholu. Kilkakrotnie
widywała powoda w takim stanie świadek C.
Mając na uwadze, że zarzut stanu nietrzeźwości powoda potwierdził się, Sąd
Rejonowy uznał za zasadne zastosowanie art. 477
1
§ 2 k.p.c., który pozwala na uwz-
ględnienie z urzędu alternatywnego roszczenia, gdy zgłoszone w pozwie roszczenie
okaże się nieuzasadnione. Sąd Rejonowy uznał, że przywrócenie powoda do pracy
byłoby nieuzasadnione, gdyż mogłoby niekorzystnie wpłynąć na morale pozostałych
pracowników i utwierdzić w przekonaniu, że część osób jest uprzywilejowana ze wz-
ględu na pełnioną funkcję. Ponadto Sąd uznał, że wobec osób zajmujących kierownicze
lub eksponowane stanowiska (np. przewodniczącego zarządu związku zawodowego)
powinny być stosowane z tego względu ostrzejsze kryteria oceny wywiązywania się z
obowiązków i zachowania w pracy. Dlatego Sąd w oparciu o przepis art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 477
1
§ 2 k.p.c. i ar. 47
1
k.p. zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w
wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Sąd nie uwzględnił wniosku
pozwanego o potrącenie z kwoty odszkodowania kwoty z tytułu zasiłku dla
bezrobotnych, [...].
Kolejnym wyrokiem z dnia 2 września 1994 r., Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Katowicach uzupełnił poprzedni wyrok z dnia 15 marca 1994 r. w ten sposób, że w pkt.
2 dopisał "w pozostałej części powództwo oddala". Nastąpiło to na skutek pisma
procesowego powoda z dnia 17 czerwca 1994 r., w którym wniósł o uzupełnienie wy-
roku przez zamieszczenie w jego treści, że powództwo o przywrócenie do pracy ulega
oddaleniu. Jednocześnie powód złożył wniosek o przywrócenie terminu do zgłoszenia
powyższego wniosku z tego względu, że rewizja jego od wyroku z dnia 15 marca 1994
r. została odrzucona, jako złożona od nieistniejącej części wyroku. Powód bowiem
wniósł w niej o zmianę wyroku i przywrócenie do pracy. Sąd Rejonowy uznał wnioski
powoda za zasadne i aby umożliwić mu złożenie rewizji od wyroku, uzupełnił jego treść
z mocy art. 351 k.p.c. w sposób wyżej wymieniony.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach po roz-
poznaniu rewizji powoda od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Katowicach z
dnia 2 września 1994 r., [...], zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 sentencji w ten sposób,
że orzeczone odszkodowanie zasądził z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lutego 1993
r. i oddalił rewizję w pozostałej części.
Sąd Wojewódzki uznał, że rewizja powoda nie jest zasadna, aczkolwiek podzielił
wyrażony w niej pogląd, że sąd I instancji wskazał w swym rozstrzygnięciu błędną
podstawę prawną. W istocie materialnoprawną podstawę orzeczenia stanowi art. 56
k.p., bowiem rozwiązanie z powodem stosunku pracy nastąpiło w trybie dyscy-
plinarnym. Jednakże wyrok sądu I instancji, pomimo powołania nieprawidłowej pods-
tawy prawnej, odpowiada prawu. Sąd II instancji uznał, że nie został naruszony przez
Sąd I instancji przepis art. 32 ustawy o związkach zawodowych, ani też przepis art.
477
1
§ 2 k.p.c. Ponadto powołał się na niepublikowaną uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 11 maja 1993 r., sygn. akt I PZP 8/93, w której uznano, że sąd rozpoznający
sprawę o przywrócenie do pracy, czyli o jedno z roszczeń przysługujących alternatywnie
pracownikowi, ma możliwość dokonania oceny tego roszczenia w płaszczyźnie art. 477
1
§ 1 k.p.c. Zastosowanie tego przepisu prowadzić bowiem może do uwzględnienia in-
nego roszczenia, niż zgłoszone przez pracownika, aczkolwiek nie może skutkować
oddalenia powództwa. Zdaniem sądu rewizyjnego, dokonana przez Sąd Rejonowy
ocena art. 477
1
§ 1 k.p.c., w kontekście niniejszej sprawy nie budzi zastrzeżeń. Powołał
się również na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 1976 r., I PZP
49/76 (OSPiKA 1977 poz. 96), w którym wyjaśniono, że "jeżeli pracownik żąda
przywrócenia do pracy, a uwzględnienie tego roszczenia - ze względu na szczególne
okoliczności - nie jest celowe, dopuszczalne jest zasądzenie odszkodowania
przewidzianego w art. 56 k.p."
Jednakże Sąd Rejonowy uchybił art. 481 k.c. nie zasądzając powodowi odsetek
od przyznanego świadczenia pieniężnego. Z tego względu Sąd Wojewódzki na
zasadzie art. 390 § 1 k.p.c. zmienił w tej części wyrok i przyznał powodowi odsetki. Sąd
II instancji uznał za słuszny zarzut rewizji, że sąd I instancji nie nadał wyrokowi rygoru
natychmiastowej wykonalności. Wobec tego, że wyrok Sądu Wojewódzkiego podlega
wykonaniu, zmiana wyroku Sądu Rejonowego w tym zakresie nie była już celowa. W
pozostałej części Sąd Wojewódzki oddalił rewizję powoda, jako nie podlegającą
uwzględnieniu.
Od powyższego wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych z dnia 13 grudnia 1994 r. złożyło rewizję nadzwyczajną Ogólnopolskie
Porozumienie Związków Zawodowych, w której zarzuciło temu wyrokowi rażące naru-
szenie prawa, a w szczególności art. 57 § 2 k.p., art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234) oraz art. 477
1
§ 2 k.p.c., a
także naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Skarżące OPZZ wniosło o
uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej rewizję powoda (pkt 2) i po-
przedzającego go wyroku Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w Katowicach z dnia 2
września 1994 r. w części oddalającej powództwo oraz przekazanie sprawy w tym
zakresie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Z badania zebranego w sprawie materiału procesowego wynika, że zarzuty
rewizji nadzwyczajnej są nieuzasadnione. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy rozpoznając
ponownie sprawę, zgodnie z oceną prawną i wskazówkami sądu II instancji co do
dalszego jej biegu, starannie przeprowadził postępowanie dowodowe i dokonał pra-
widłowych ustaleń stanu faktycznego oraz wszechstronnie rozważył wszystkie istotne
okoliczności sprawy. Z wnikliwej oceny dowodów wyprowadził trafne wnioski co do
sposobu rozstrzygnięcia sporu między stronami. Trafnie Sąd I instancji ustalił, że strona
pozwana rozwiązała z powodem stosunek pracy bez zgody właściwych zarządów
organizacji związkowej z naruszeniem art. 32 ustawy o związkach zawodowych po
stwierdzeniu dopuszczenia się przez powoda ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych, a w szczególności spożywania alkoholu w miejscu pracy.
Zgłoszone roszczenie o przywrócenie do pracy Sąd I instancji uznał za nieuzasadnione,
ze względu na pełnioną funkcję przez powoda i niekorzystny wpływ, jaki mogłoby to
wywrzeć na morale pozostałych pracowników. Dlatego przyznał powodowi alternatywne
roszczenie o odszkodowanie. Kontrola rewizyjna tego wyroku, obejmująca badanie
zarzutu naruszenia art. 32 ustawy o związkach zawodowych i art. 57 § 2 k.p. oraz art.
477
1
§ 2 k.p.c., doprowadziła sąd II instancji do uznania bezzasadności zarzutów w tym
przedmiocie. Sąd rewizyjny usunął błędne wskazanie podstawy prawnej orzeczenia
Sądu I instancji i uchybienie art. 481 k.c. przez niezasądzenie odsetek od przyznanego
powodowi świadczenia pieniężnego.
W ocenie prawnej Sądu Najwyższego, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych postąpił prawidłowo, gdyż w granicach przysługujących mu upraw-
nień kontrolnych trafnie ocenił roszczenia powoda zgodnie z prawem i ustalonym
orzecznictwem na tle zebranego materiału dowodowego. W tej sytuacji należy - zda-
niem Sądu Najwyższego uznać zarzuty rewizji nadzwyczajnej naruszenia art. 57 § 2
k.p. i art. 477
1
§ 2 k.p.c. oraz art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych za chy-
bione i bezzasadne. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie nie
podziela poglądu skarżącego, że Sąd Pracy nie jest uprawniony do dokonania z urzędu
wyboru odszkodowania, jako jednego z dwu przysługujących powodowi roszczeń z
mocy art. 56 k.p. w związku z art. 477
1
§ 2 k.p.c. ze względu na pełnioną funkcję
członka zarządu związku zawodowego, lecz obowiązany był wyłącznie w myśl art. 57 §
2 k.p., zgodnie z żądaniem powoda, przywrócić go do pracy i zasądzić na jego rzecz
wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy.
Zdaniem Sądu Najwyższego, sytuacja prawna pracownika objętego szczególną
ochroną z tytułu pełnienia funkcji związkowej, nie wyłącza przysługującego Sądowi
Pracy z mocy art. 477
1
§ 2 k.p.c. uprawnienia do uwzględnienia z urzędu innego, niż
wybranego przez pracownika jednego z przysługujących mu według art. 56 k.p. alter-
natywnych roszczeń, jeżeli w szczególnych okolicznościach sprawy zgłoszone roszcze-
nie jest nieuzasadnione i nie może być uwzględnione z uwagi na jego sprzeczność ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa (art. 8 k.p.). Ponadto obowiązek
stosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników (art. 94 pkt 9
k.p.) nie może prowadzić do nieuzasadnionego celem ochrony związkowej
uprzywilejowania pracownika sprawującego funkcję związkową, z powodu przewinienia
nie związanego z pełnieniem czynności w organizacji związkowej.
W tym świetle okazuje się, że zaskarżony rewizją nadzwyczajną wyrok nie na-
rusza prawa i uprawnień pracowniczych. Rewizja nadzwyczajna wniesiona też została
po upływie terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c.
Wobec braku podstaw do uznania, że zaskarżony wyrok narusza interes Rzeczy-
pospolitej Polskiej, Sąd Najwyższy na zasadzie art. 421 § 1 k.p.c. orzekł, jak w
sentencji.
=======================================