Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 27 sierpnia 1996 r.
I PKN 6/96
Radca prawny może być pełnomocnikiem pracownika w sprawach z zak-
resu prawa pracy jeżeli działa jako przedstawiciel związku zawodowego (art. 465
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.) i jeżeli jest radcą prawnym związku zawodowego to
może w imieniu pracownika wnieść także kasację (art. 465 § 1 zdanie drugie).
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Walerian Sanetra,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 sierpnia
1996 r. sprawy z powództwa Zdzisława G. przeciwko Zakładom Rowerowym "R." S.A.
w W. o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, na skutek kasacji
złożonej przez powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu z dnia 12 lipca 1996 r. [...]
p o s t a n o w i ł
odrzucić kasację
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 marca 1996 r., [...], Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Wałczu
przywrócił powoda Zdzisława G. do pracy w Zakładach Rowerowych "R." S.A. w W.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, rozpoz-
nając rewizję strony pozwanej od tego wyroku, zmienił go i wyrokiem z dnia 12 lipca
1996 r. oddalił powództwo.
Kasację od tego wyroku złożył imieniem powoda radca prawny Bogdan K., który
zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie przepisu art. 45 k.p., polegające na przyjęciu, że absencja chorobowa
powoda wpłynęła negatywnie na tok pracy u pozwanego pracodawcy. Skarżący w
szczególności wywiódł, że jest nieprawdą, aby u pozwanego pracodawcy wystąpiły
jakiekolwiek okoliczności negatywnie wpływające na tok pracy, wynikające z absencji
powoda. Powołując się na przepisy art. 393
15
i art. 393
13
k.p.c. skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego i oddalenie rewizji pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego, względnie o uchylenie obu wyroków i przekazanie spra-
wy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu
postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłoś-
ciowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.
U. Nr 43, poz. 189) sprawy wszczęte przed dniem wejścia w życie tej ustawy toczą się
od tego dnia według jej przepisów. Od orzeczenia sądu drugiej instancji oddalającego
po dniu wejścia w życie tej ustawy (tj. po dniu 1 lipca 1996 r.) rewizję lub orzekającego
co do istoty sprawy przysługuje kasacja, z wyłączeniem spraw, w których według tej
ustawy kasacja nie przysługuje (art. 11 ust. 3). Ponieważ wyrok Sądu drugiej instancji
zapadł w dniu 12 lipca 1996 r., to co do zasady możliwe było złożenie kasacji i należało
zbadać, czy jest ona dopuszczalna.
Zgodnie z przepisem art. 393
2
§ 1 k.p.c. kasacja powinna być wniesiona przez
pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Przepis ten dotyczy tzw.
zdolności postulacyjnej jako cechy przysługującej stronie postępowania, rozumianej
jako zdolność do samodzielnego działania w postępowaniu, tj. do podejmowania
czynności procesowych bez potrzeby ustanowienia pełnomocnika. Wprowadza on tzw.
przymus adwokacko-radcowski i oznacza, że wniesienie kasacji osobiście przez stronę
(nie wymienioną w art. 393
2
§ 2 k.p.c.) jest niedopuszczalne. To samo dotyczy także
wniesienia kasacji przez pełnomocnika nie będącego adwokatem lub radcą prawnym
uprawnionym do wniesienia kasacji na podstawie art. 393
2
§ 1 k.p.c.
Zgodnie z przepisem art. 465 § 1 zdanie drugie k.p.c., dotyczącym spraw z
zakresu prawa pracy, a ściślej mówiąc powództw pracownika w tych sprawach, kasację
może wnieść jedynie adwokat, a także radca prawny związku zawodowego. Z przepisu
tego wynika więc, że w tych sprawach kasacji nie może wnieść skutecznie radca
prawny nie będący radcą prawnym związku zawodowego. Gdyby uznać, że każdy
radca prawny na podstawie art. 393
2
§ 1 k.p.c. może wnieść kasację w imieniu osoby
fizycznej, bez względu na rodzaj sprawy, to należałoby uznać dość paradoksalnie, że
przepis art. 465 § 1 zdanie drugie k.p.c. oznacza ograniczenie pracownika w
możliwościach wniesienia kasacji. Byłoby to sprzeczne z funkcją przepisów
regulujących postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy. W postę-
powaniu tym pracownik ma większe możliwości działania, a postępowanie jest bardziej
odformalizowane w stosunku do postępowania zwykłego. Dlatego nie można
poprzestać na prostej wykładni językowej omawianego przepisu art. 465 § 1 zdanie
drugie k.p.c., zwłaszcza, że w sposób wyraźny przepis ten nie jest normą samodzielną.
Przede wszystkim należy go interpretować w powiązaniu ze zdaniem pierwszym
§ 1 art. 465 k.p.c., a także z przepisami art. 393
2
§ 1 i 87 k.p.c. Z treści art. 465 § 1
zdanie pierwsze wynika, że pełnomocnikiem pracownika może być również przeds-
tawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w
którym mocodawca jest lub był zatrudniony. W powiązaniu z art. 393
2
§ 1 k.p.c.
oznacza to, że kasacji imieniem pracownika nie może wnieść adwokat czy radca
prawny związku zawodowego nie będący pełnomocnikiem pracownika. Aby więc
kasację imieniem pracownika mógł wnieść radca prawny związku zawodowego, to w
pierwszej kolejności musi on być ustanowiony pełnomocnikiem pracownika jako przeds-
tawiciel związku zawodowego (art. 465 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.). Nie rozwiązuje to
jednakże wskazanego wyżej paradoksu, którego rozwikłanie jest możliwe dopiero w
kontekście przepisu art. 87 § 1 k.p.c. Wynika to ze stwierdzenia, iż norma art. 465 § 1
zdanie pierwsze k.p.c. również nie jest normą samodzielną i należy ją odczytać w
kontekście ogólnych zasad ustanawiania pełnomocników procesowych wynikających z
przepisów art. 87 k.p.c. Świadczy o tym jednoznacznie użyte w art. 465 § 1 zdaniu
pierwszym słowo "również". A więc pełnomocnikiem pracownika mogą być zarówno
osoby wymienione w art. 87 k.p.c. jak "również" wymienione w art. 465 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c.
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego objęła przepis art. 87 i według
jego nowego brzmienia pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a
ponadto współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni
strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia (§ 1). Nadto
pełnomocnikiem osoby prawnej lub podmiotu gospodarczego, w tym nie posiadającego
osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu
nadrzędnego, a Rada Ministrów może ustalić odrębne zasady ustanawiania pełnomoc-
ników przez państwowe osoby prawne lub państwowe jednostki organizacyjne nie
posiadające osobowości prawnej. Osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych
przepisów, obsługę prawną podmiotu gospodarczego może udzielić pełnomocnictwa
procesowego w jego imieniu adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego
upoważniona przez ten podmiot (art. 87 § 2 k.p.c.). Konieczność zmiany omawianego
przepisu była oczywista. Z dotychczasowego jego brzmienia można było bowiem
wyprowadzać wniosek, że radca prawny mógł być tylko pełnomocnikiem "jednostki
gospodarki uspołecznionej" i tylko wówczas, gdy był jej pracownikiem. Brzmienie tego
przepisu było niedostosowane do przepisu art. 24 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o
działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) i stało się przedmiotem
licznych wypowiedzi orzecznictwa. Wyjaśniono w nich, że radca prawny może być także
pełnomocnikiem innych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (w tym
także osób fizycznych prowadzących taką działalność), także wówczas, gdy nie jest ich
pracownikiem i gdy wykonuje zawód w ramach spółki lub spółdzielni z jego udziałem
(por. np. uchwałę z dnia 10 maja 1994 r., I PZP 21/94, OSNAPiUS 1994 nr 4 poz. 68,
Palestra 1995 nr 1-2 str. 219 z glosą Z. Krzemińskiego, Monitor Prawniczy 1995 nr 7
str. 208 z glosą J. Naworskiego; postanowienie z dnia 5 lutego 1992 r., III CRN 350/91,
Radca Prawny 1993 nr 2 str. 53 czy wyrok z dnia 20 maja 1994 r., I PRN 25/94,
OSNAPiUS 1994 nr 7 poz. 111).
Jednakże zmiana art. 87 § 1 k.p.c. została dokonana w sposób sugerujący, że
obecnie radca prawny uzyskał możliwość uczestniczenia w procesie cywilnym jako
pełnomocnik bez żadnych ograniczeń co do rodzaju sprawy i zastępowanego podmiotu.
W szczególności brzmienie to sugeruje, że radca prawny może być pełnomocnikiem
osób fizycznych. Wniosek taki nie może być jednak przyjęty. Wynika to ze stwierdzenia,
że przepis art. 87 § 1 k.p.c. ustanawia tylko ogólną zasadę dotyczącą możliwości
ustanowienia pełnomocnika. Nie reguluje on natomiast kwestii, kto w rzeczywistości jest
adwokatem czy radcą prawnym i wykonuje taki zawód. W tym zakresie należy sięgnąć
do ustaw ustrojowych dotyczących wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego,
czyli do ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124
ze zm.) i ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. Nr 19, poz. 145 ze
zm.). Zgodnie z art. 4 Prawa o adwokaturze adwokat wykonuje zawód w zespole
adwokackim, a także może go wykonywać w obsłudze prawnej na zasadach
określonych w odrębnych przepisach (np. w ustawie o działalności gospodarczej) oraz
za zgodą Ministra Sprawiedliwości indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem.
Adwokat nie może więc wykonywać zawodu w innych formach, a więc dla możliwości
ustanowienia go pełnomocnikiem procesowym nie jest wystarczający sam wpis na listę
adwokatów. Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w nie publikowanym dotychczas
postanowieniu z dnia 15 marca 1996 r., I CRN 34/ 96, i należy go w pełni podzielić.
Takie same zasady należy odnieść do radców prawnych. Zgodnie z ustawą o
radcach prawnych wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na obsłudze prawnej
państwowych i spółdzielczych jednostek organizacyjnych, a korzystać z niej mogą także
organizacje społeczne oraz spółki z udziałem kapitału państwowego, spółdzielczego lub
organizacji społecznych (art. 4 ust. 1 i 2). Wykonywanie zawodu radcy prawnego
(obsługa prawna) dotyczy więc zawsze tych jednostek organizacyjnych (art. 4 ust. 3) i
ma na celu ochronę ich interesów prawnych (art. 2), w szczególności przez
występowanie w charakterze pełnomocnika jednostki organizacyjnej w postępowaniu
sądowym (art. 7 ust. 1 pkt 6). Zasadą jest wykonywanie zawodu radcy prawnego w
ramach stosunku pracy. Wymienione wyżej jednostki organizacyjne mogą wyjątkowo
doraźnie korzystać na podstawie umowy zlecenia z obsługi prawnej radcy prawnego w
nich nie zatrudnionego (art. 20 ust. 1). Nadto radca prawny świadczący na podstawie
art. 24 ustawy o działalności gospodarczej, indywidualnie albo w ramach spółki lub
spółdzielni z jego udziałem, pomoc prawną na rzecz podmiotu gospodarczego w
zakresie jego działalności gospodarczej może być pełnomocnikiem procesowym tego
podmiotu (także osoby fizycznej) nie będąc jego pracownikiem. Ta ostatnia możliwość
wynika ze stwierdzenia, że art. 24 ustawy o działalności gospodarczej rozszerzył
pojęcie "obsługi prawnej", a więc pośrednio znowelizował ustawę o radcach prawnych.
Takiej nawet pośredniej nowelizacji ustawy o radcach prawnych nie można
dopatrzyć się w nowym przepisie art. 87 § 1 k.p.c. Przepis ten bowiem reguluje jedynie
kwestię kto może być pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym, nie wkracza
natomiast w określenie pojęcia "wykonywania zawodu radcy prawnego". Nieuprawnione
jest więc rozumowanie, że przepis art. 87 § 1 k.p.c. jako późniejszy i szczególny zmienił
zasady wykonywania zawodu radcy prawnego. Wręcz przeciwnie dla oceny kto jest
radcą prawnym (wykonuje zawód radcy prawnego) w rozumieniu art. 87 § 1 k.p.c.
należy sięgnąć do przepisów ustrojowych ustawy o radcach prawnych.
Prowadzi to do wniosku, że radca prawny może być pełnomocnikiem proceso-
wym, ale tylko w wyżej podanym pojęciu świadczenia obsługi prawnej. Wyłączone jest
więc zastępowanie w procesie cywilnym osób fizycznych, poza zakresem art. 24 ustawy
o działalności gospodarczej (osób prowadzących działalność gospodarczą w sprawach
jej dotyczących). Jeżeli więc radca prawny nie może być (w powyższym znaczeniu)
pełnomocnikiem osoby fizycznej na podstawie art. 87 § 1 k.p.c., to nie może też
skutecznie wnieść w jej imieniu kasacji na podstawie art. 393
2
§ 1 k.p.c. Natomiast
radca prawny może być pełnomocnikiem pracownika w sprawach z zakresu prawa
pracy jeżeli działa jako przedstawiciel związku zawodowego (art. 465 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c.) i jeżeli jest radcą prawnym związku zawodowego to może w imieniu
pracownika wnieść także kasację (art. 465 § 1 zdanie drugie). W ten sposób rozumienie
przepisu art. 465 § 1 zdanie drugie k.p.c. nabiera funkcjonalnie prawidłowego
znaczenia, gdyż stanowi on poszerzenie możliwości wnoszenia kasacji przez
pracownika w stosunku do ogólnych zasad postępowania.
Biorąc to pod rozwagę, należało uznać, że kasacja wniesiona w imieniu powoda
przez radcę prawnego nie będącego radcą prawnym związku zawodowego, nie została
wniesiona przez osobę uprawnioną. Jest więc niedopuszczalna i powinna ulec
odrzuceniu przez sąd drugiej instancji, który jednak tego nie uczynił (art. 393
5
k.p.c.).
Wobec powyższego na podstawie art. 393
8
§ 1 k.p.c. należało orzec jak w sentencji.
========================================