Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 4 września 1996 r.
III ARN 33/96
1. Jeżeli osoba fizyczna prowadzi przedsiębiorstwo (firmę) to w zakresie
praw i obowiązków wynikających z prawa celnego ich podmiotem jest ta osoba, a
nie przedsiębiorstwo.
2. Zawiadomienie o terminie rozprawy przed Naczelnym Sądem Adminis-
tracyjnym tylko strony i nieobecność na niej prawidłowo ustanowionego pełno-
mocnika, którego o terminie rozprawy nie zawiadomiono, oznacza pozbawienie
strony możności obrony jej praw i stanowi podstawę nieważności postępowania
(art. 369 pkt 5 KPC w związku z art. 211 KPA).
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Adam Józefowicz, Janusz Łętowski, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po roz-
poznaniu w dniu 4 września 1996 r. sprawy ze skargi Zbigniewa H. na decyzję Prezesa
Głównego Urzędu Ceł w Warszawie z dnia 11 stycznia 1993 r. [...] w przedmiocie
wymiaru cła na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od pos-
tanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie-Ośrodka Zamiejscowego
w Poznaniu z dnia 21 kwietnia 1994 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
u c h y l i ć zaskarżone postanowienie.
U z a s a d ni e n i e
Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzją ostateczną z dnia 11 stycznia 1993 r. [...]
uchylił decyzję Dyrektora Urzędu Celnego w R. z dnia 3 maja 1992 r., zawartą w
zgłoszeniu celnym SAD 110101/011640 i wymierzył Przedsiębiorstwu Wielobranżowe-
mu "I." w P. cło w wysokości 166 028 000 zł.
Skargę od tej decyzji do Naczelnego Sądu Administracyjnego wniosło wskazane
wyżej Przedsiębiorstwo.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu postanowie-
niem z dnia kwietnia 1994 r. [...] umorzył postępowanie na podstawie art. 355 § 1 KPC
w związku z art. 211 KPA. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że wydanie wyroku
stało się zbędne, gdyż zgodnie z oświadczeniem złożonym na rozprawie przez
Zbigniewa H., Przedsiębiorstwo Wielobranżowe "I." zostało zlikwidowane w dniu 24
lipca 1993 r. i wykreślone z rejestru handlowego.
Postanowienie to zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, który
zarzucił rażące naruszenie art. 22 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368) w związku z art. 2 ust. 2 i
art. 15 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz.
324 ze zm.) oraz naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Minister Spra-
wiedliwości wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie skargi,
względnie o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi
Administracyjnemu do ponownego rozpoznania.
Minister Sprawiedliwości podniósł, że zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy o działal-
ności gospodarczej podmiotem prowadzącym taką działalność może być osoba fizycz-
na, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej.
Zbigniew H. w dniu 22 października 1990 r. zgłosił w Wydziale Handlu Drobnej
Wytwórczości i Usług Urzędu Miejskiego w P. działalność Przedsiębiorstwa Wielobra-
nżowego "I." - Zbigniew H. Zostało ono wpisane do ewidencji działalności gospodarczej.
Wynika z tego, że działalność gospodarczą prowadził Zbigniew H. jako osoba fizyczna i
on był stroną postępowania w rozumieniu art. 28 KPA. Na rozprawie przed Naczelnym
Sądem Administracyjnym Zbigniew H. błędnie podał, że Przedsiębiorstwo zostało
wykreślone z rejestru handlowego, podczas gdy zaprzestało ono działalności i zostało
wykreślone z rejestru podmiotów gospodarczych. Minister Sprawiedliwości powołał się
na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 1995 r., III CZP 148/94 (OSNC 1995
z. 4 poz. 61), z której wynika, że zdolność sądową podmiotu gospodarczego, będącego
osobą fizyczną i prowadzącego ewidencjonowaną działalność gospodarczą ma
wyłącznie prowadząca tę działalność osoba fizyczna. Naczelny Sąd Administracyjny nie
wyjaśnił należycie statusu prawnego Przedsiębiorstwa Wielobranżowego "I." i
bezpodstawnie uznał, że zostało ono wykreślone z rejestru handlowego. Tymczasem
nie było ono spółką prawa handlowego lecz jednoosobowym podmiotem
gospodarczym, którego właściciel posiadał zdolność sądową. Wszelkie zobowiązania
Przedsiębiorstwa "I." były równocześnie zobowiązaniami jego właściciela. W tej sytuacji
wykreślenie Przedsiębiorstwa z rejestru działalności gospodarczej nie zmieniło faktu, że
za jego ewentualne długi odpowiada właściciel. Umorzenie postępowania pozbawiło
skarżącego prawa do sądowej kontroli decyzji administracyjnych, co narusza, zdaniem
Ministra Sprawiedliwości, interes Rzeczypospolitej Polskiej i uzasadnia uwzględnienie
rewizji nadzwyczajnej mimo upływu terminu z art. 421 § 2 KPC.
Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.
Oczywistem jest, że przy wydaniu zaskarżonego postanowienia nie mógł być
naruszony art. 22 ust. 2 pkt 3 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, gdyż
ustawa ta w dacie wydania postanowienia jeszcze nie obowiązywała. Rażąco został
naruszony art. 355 § 1 KPC w związku z art. 211 KPA, gdyż Naczelny Sąd Adminis-
tracyjny umorzył postępowanie w sytuacji, w której wydanie wyroku nie było ani zbędne
ani niedopuszczalne.
Poglądy wyrażone w rewizji nadzwyczajnej co do tego, że podmiotem praw i
obowiązków w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej przez podmiot nie
będący osobą prawną jest osoba fizyczna, gdyż tylko jej przysługuje zdolność prawna i
zdolność do czynności prawnych, są w pełni prawidłowe. Podmiotem praw i
obowiązków związanych z działalnością Przedsiębiorstwa Wielobranżowego "I." był
więc jego właściciel Zbigniew H., który był stroną postępowania administracyjnego i
sądowoadministracyjnego. Przedsiębiorstwo to nie było bowiem podmiotem działają-
cym na podstawie Kodeksu handlowego (spółką prawa handlowego), nie miało więc
osobowości prawnej. Wykreślenie Przedsiębiorstwa z rejestru podmiotów prowadzą-
cych działalność gospodarczą nie miało znaczenia dla ewentualnych zobowiązań
Zbigniewa H. i nie mogło wpłynąć na tok postępowania sądowoadministracyjnego. Nie
stanowiło więc podstawy do uznania, że wydanie wyroku jest w sprawie zbędne czy
niedopuszczalne. Naczelny Sąd Administracyjny umarzając postępowanie nie wyjaśnił
statusu prawnego podmiotu skarżącego i nie dokonał w tym zakresie prawidłowych
ocen w aspekcie przepisów art. 28 i 29 KPA, co w konsekwencji doprowadziło do
rażącego naruszenia art. 355 § 1 KPC w związku z art. 211 KPA.
Sąd Najwyższy nie będąc związany podstawami rewizji nadzwyczajnej (art. 420
§ 2 KPC) zważył nadto, że w sprawie doszło także do naruszenia dalszych pods-
tawowych zasad postępowania. Skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego
imieniem Zbigniewa H.-Przedsiębiorstwa Wielobranżowego "I." wniósł bowiem radca
prawny, legitymujący się pełnomocnictwem do zastępstwa przed Naczelnym Sądem
Administracyjnym. Pełnomocnik ten nie został zawiadomiony o jedynej rozprawie, która
odbyła się przed Sądem i nie był na niej obecny. Obecność fachowego pełnomocnika
na jedynej przeprowadzonej rozprawie, na której oceniano charakter prawny
wykreślenia z rejestru Przedsiębiorstwa, z pewnością mogła przyczynić się do
prawidłowej oceny tego faktu i uniknięcia błędu polegającego na przyjęciu wyżej
wskazanej niedopuszczalności czy zbędności wydania wyroku. W takiej sytuacji należy
uznać, że zawiadomienie o terminie jedynej rozprawy samej strony i nieobecność na
niej prawidłowo ustanowionego pełnomocnika, którego o terminie nie zawiadomiono,
prowadzi do pozbawienia strony możności obrony jej praw, a więc stanowi podstawę
nieważności postępowania z art. 369 pkt 5 KPC w związku z art. 211 KPA.
Naruszenie tych podstawowych zasad postępowania, skutkujące pozbawienie
strony możności sądowej kontroli decyzji administracyjnych, stanowi także naruszenie
interesu Rzeczypospolitej Polskiej i umożliwia uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej na
podstawie art. 422 § 1 KPC, mimo upływu terminu z art. 421 § 1 KPC.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie, co
prowadzi do konieczności merytorycznego rozpoznania sprawy przez Naczelny Sąd
Administracyjny.
========================================