Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 września 1996 r.
III ARN 46/96
Rewizja nadzwyczajna skierowana przeciwko uzasadnieniu prawomocnego
wyroku (art. 423 § 1 zd. 2 KPC) nie może swym wnioskiem o usunięcie jakieś
fragmentu uzasadnienia doprowadzić do tego, że przestanie być ono zrozumiałe.
W takiej sytuacji zmiana zaskarżonej części uzasadnienia powinna polegać na
zastąpieniu w nim jedynie określonych słów, czy zwrotów.
Przewodniczący SSN: Adam Józefowicz, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Jerzy Kuźniar, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, po roz-
poznaniu w dniu 26 września 1996 r. sprawy ze skargi [...] Zakładów Przemysłu Spiry-
tusowego "P." w P. na decyzję Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 27 marca 1995 r. [...]
w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji o wznowieniu postępowania, na skutek
rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od uzasadnienia wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia 1995 r. [...]
z m i e n i ł uzasadnienie zaskarżonego wyroku w taki sposób, że w akapicie 3
na stronie 3 słowa: "Ministra Przemysłu i Handlu" zastąpił słowami: "Ministra Rolnictwa i
Gospodarki Żywnościowej".
U z a s a d n i e n i e
Romuald i Stanisław K., następcy prawni Walentego W., współwłaściciela
Wytwórni Win i Soków Owocowych "L." Spółka z o.o. w P., działający w imieniu włas-
nym oraz w imieniu następców prawnych pozostałych współwłaścicieli tej Spółki,
wystąpili w dniu 17 kwietnia 1990 r. do Ministra Przemysłu i Handlu z wnioskiem o
"zwrot" przedsiębiorstwa, gdyż jego przejęcie na rzecz Państwa nastąpiło z rażącym
naruszeniem prawa, polegającym na nieprzeprowadzeniu w sprawie żadnego postępo-
wania. Wspomniany wniosek został przekazany Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej, który decyzją z dnia 7 stycznia 1993 r. [...] stwierdził nieważność za-
rządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 21 kwietnia 1949 r. o wznowieniu postę-
powania w sprawie przejęcia "L." na własność Państwa wobec wyjścia na jaw nowych
okoliczności, wskazujących na zatrudnianie w przedsiębiorstwie więcej niż 50
pracowników. Tą samą decyzją stwierdzono nieważność orzeczenia Ministra Przemysłu
Rolnego i Spożywczego z dnia 23 lipca 1949 r. o przejęciu na własność państwa, na
podstawie przepisów ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. (Dz. U. RP Nr 3, poz. 17)
Przedsiębiorstwa Wytwórni Win i Soków "L." Sp. z o.o. - P., ul. W.
Po rozpatrzeniu skargi [...] Zakładów Przemysłu Spirytusowego "P." w P.,
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie decyzję tę uchylił wyrokiem z dnia 25
lutego 1994 r. [...] podnosząc w uzasadnieniu, że w postępowaniu administracyjnym nie
ustalono w szczególności, czy przedmiotowe przedsiębiorstwo podlegało nacjonalizacji
jako fabryka wódek (art. 3 ust. 1 lit. A pkt 10 ustawy nacjonalizacyjnej), czy też z
powodu zatrudniania więcej niż 50 pracowników na jednej zmianie (art. 3 ust. 1 lit. B
ustawy).
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej przy ponownym rozpatrywaniu
sprawy zwrócił się w dniu 16 listopada 1994 r. do Ministra Przemysłu i Handlu o
załatwienie według kompetencji sprawy zasadności zarządzenia z dnia 21 kwietnia
1949 r. w przedmiocie wznowienia postępowania nacjonalizacyjnego, a następnie
zwrócenie akt, aby można było rozstrzygnąć sprawę zarzutów dotyczących orzeczenia
o nacjonalizacji, wydanego w dniu 23 lipca 1949 r.
Minister Przemysłu i Handlu, decyzją z dnia 27 marca 1995 r. [...] stwierdził na
podstawie art. 156 § 1 pkt 2 i 158 § 1 KPA nieważność zarządzenia z dnia 21 kwietnia
1949 r. w sprawie wznowienia postępowania dotyczącego przejęcia Wytwórni "L." na
własność Państwa. W skardze na tę decyzję [...] Zakłady Przemysłu Spirytusowego "P."
w P. podniosły, że stwierdzenie nieważności nastąpiło bez uprzedniego zbadania
podstawy prawnej wznowienia postępowania zarządzeniem z dnia 21 kwietnia 1949 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, wyrokiem z dnia 4 grudnia 1995 r.
[...] uchylił zaskarżoną decyzją, wskazując w uzasadnieniu, że wskutek jej wydania
powstał taki stan prawny, jakby wznowienie postępowania nigdy nie nastąpiło, podczas
gdy obowiązuje nadal orzeczenie Ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego z dnia 23
lipca 1949 r. o przejęciu przez Państwo Wytwórni "L.".
Ponadto Sąd stwierdził w uzasadnieniu, że "Jest poza dyskusją, iż przedmiotem
rozpoznania przez Ministra Przemysłu i Handlu powinna być ocena orzeczenia Ministra
Przemysłu Rolnego i Spożywczego z dnia 23 lipca 1949 r., jako mająca zasadnicze
znaczenie w sprawie, a decyzję o wznowieniu postępowania należało rozpoznać
jednocześnie z decyzją merytoryczną, jako wstępny etap procesowy decyzji
merytorycznej. Skutkować to powinno wydaniem jednej decyzji w przedmiocie wzno-
wienia i co do meritum sprawy".
Cytowany fragment uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie rewizją nadzwyczajną z dnia 26 czerwca 1996 r. zaskarżył Minister
Sprawiedliwości, zarzucając, iż narusza on interes Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż
pozostaje w rażącej sprzeczności z art. 157 § 1 KPA. W związku z tym, na podstawie
art. 57 § 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.
U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) skarżący domagał się korektury zaskarżonego uzasadnienia
przez "nakazanie" skreślenia cytowanego fragmentu.
W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej skarżący podniósł, że z przepisu art. 157
§ 1 KPA wynika wyraźnie, iż organem pierwszej instancji właściwym do stwierdzenia
nieważności decyzji w przypadkach określonych w art. 156 KPA jest organ wyższego
stopnia w stosunku do organu, który wydał decyzję w sprawie objętej postępowaniem, a
jeżeli decyzję wydał organ naczelny, to postępowanie o stwierdzenie jej nieważności
prowadzi ten sam organ lub jego następca prawny. Skoro więc orzeczenie z dnia 23
lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa Wytwórni "L." w P. wydał Minister
Przemysłu Rolnego i Spożywczego, to właściwym do przeprowadzenia postępowania w
trybie art. 157 § 1 KPA i rozstrzygnięcia, czy istnieją podstawy do stwierdzenia
nieważności wspomnianego orzeczenia, jest dziś Minister Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej. Odmienne stanowisko wyrażone w zaskarżonym uzasadnieniu stanowi
rażące naruszenie powołanego przepisu oraz interesu Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż
może w praktyce orzecznictwa organów administracyjnych prowadzić do wydawania
decyzji dotkniętych nieważnością, o której mowa w art. 156 § 1 pkt 1 KPA.
Odpowiadając na rewizję nadzwyczajną w dniu 2 września 1996 r., Spółka z
z.o.o. "L." wniosła o jej uwzględnienie, z tym, że w miejsce kwestionowanego fragmentu
uzasadnienia domagała się wpisania innego, zaproponowanego przez siebie tekstu.
Natomiast odpowiedź na rewizję nadzwyczajną, wniesiona w dniu 13 września 1996 r.
przez [...] Zakłady Przemysłu Spirytusowego "P." w P., nie kwestionuje wprawdzie
trafności zarzutu Ministra Sprawiedliwości, ale zwraca uwagę na przekroczenie
sześciomiesięcznego terminu z art. 421 § 2 KPC, a ponadto podnosi, że uzupełnienie
zaskarżonego wyroku o fragment proponowany przez Spółkę prowadziłoby do
merytorycznego przesądzenia toczącego się sporu.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Przepis art. 157 § 1 KPA nie pozos-
tawia bowiem wątpliwości co do tego, że właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji
w przypadkach wymienionych w art. 156 KPA jest organ wyższego stopnia, a jeżeli
kwestionowaną decyzję wydał naczelny organ administracji państwowej - to jemu
przysługuje wspomniana kompetencja. Jest przy tym oczywiste, że w razie ewentualnej
likwidacji określonego organu, właściwość w sprawach unormowanych przez art. 157 §
1 KPA przechodzi na organ będący jego prawnym następcą.
Jeżeli zatem o przejęciu Wytwórni "L." na własność Państwa orzekł w dniu 23
lipca 1949 r. Minister Przemysłu Rolnego i Spożywczego, to wyłączną kompetencję do
stwierdzenia ewentualnej nieważności tego orzeczenia ma dziś organ będący
sukcesorem urzędu Ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego, czyli Minister Rol-
nictwa i Gospodarki Żywnościowej. Wprawdzie organ ten nie kwestionował swej właś-
ciwości w tym zakresie, ale nie czuł się równocześnie kompetentny do orzeczenia o
nieważności zarządzenia w sprawie wznowienia postępowania w sprawie przejęcia "L."
na własność Państwa, gdyż zarządzenie to w dniu 21 kwietnia 1949 r. wydał Minister
Przemysłu i Handlu. Dlatego Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej przekazał
sprawę w tej części do załatwienia Ministrowi Przemysłu i Handlu. Stwierdzenie przez
tegoż Ministra nieważności zarządzenia z dnia 21 kwietnia 1949 r. spowodowało jednak
taki stan prawny, ze obok orzeczenia przez Główną Komisję do Spraw Upaństwowienia
o wykreśleniu "L." z listy przedsiębiorstw podlegających nacjonalizacji w obrocie
prawnym pozostaje - bez wznowienia postępowania - orzeczenie Ministra Przemysłu
Rolnego i Spożywczego o nacjonalizacji "L.".
Taką sytuację prawną słusznie zakwestionował Naczelny Sąd Administracyjny w
Warszawie, wskazując w uzasadnieniu swego wyroku, że decyzję w sprawie
wznowienia postępowania należało potraktować procesowo, jako wstępny etap decyzji
merytorycznej w sprawie ewentualnego unieważnienia decyzji nacjonalizacyjnej i obie
sprawy rozpoznać w jednym postępowaniu. Do badania legalności decyzji nacjo-
nalizacyjnej jest jednak bezspornie właściwy Minister Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej, więc tylko jemu może też konsekwentnie przysługiwać kompetencja do
wydania orzeczenia stanowiącego "wstępny etap procesowy decyzji merytorycznej" (s.
3 uzasadnienia wyroku).
Tymczasem Naczelny Sąd Administracyjny przypisał tę kompetencję Ministrowi
Przemysłu i Handlu, co nie jest kwestią przypadku, gdyż Spółka "L." już po otrzymaniu
pisemnego uzasadnienia wyroku zwróciła się w dniu 26 lutego 1996 r. z wnioskiem o
jego wykładnię, wyjaśniającą w szczególności, który z organów administracji
państwowej pozostaje właściwy do stwierdzenia nieważności zarządzenia o wznowieniu
postępowania nacjonalizacyjnego oraz orzeczenia o przejęciu przedsiębiorstwa na
rzecz Państwa. Jednakże Sąd postanowieniem z dnia 8 marca 1996 r. odmówił
dokonania wykładni wyroku, argumentując, że skoro uchylona została decyzja Ministra
Przemysłu i Handlu, to nie może być wątpliwości, iż do wyłącznej kompetencji tego
organu należy dalsze postępowanie w sprawie.
Trafny jest więc zarzut skarżącego, że kwestionowany fragment uzasadnienia
stanowi nie tylko rażące naruszenie art. 157 § 1 KPA, ale również naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej przez BBgroźbę&& wydawania w orzecznictwie organów
administracji decyzji dotkniętych nieważnością w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 1 KPA.
Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie sprzeciwia się zatem upływ sześciomiesięcz-
nego terminu z art. 421 § 2 KPC.
Wydanie orzeczenia w pełni zgodnego z wnioskiem rewizji nadzwyczajnej nie
było jednak możliwe. Uzasadnienie pozbawione zakwestionowanego fragmentu stałoby
się bowiem niezrozumiałe i choćby przez to niezgodne z wymaganiami art. 328 § 2
KPC. Dlatego też Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony fragment uzasadnienia w taki
sposób, że błędnie wymieniony w nim naczelny organ administracji państwowej zastąpił
wskazaniem organu właściwego, czyli Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
Z wyżej podanych względów, na podstawie art. 423 § 1 zd. 2 KPC orzeczono, jak
w sentencji.
========================================