Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 października 1996 r.
II UKN 1/96
Osobie, która w okresie od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1988 r. pobierała
rentę inwalidzką z tytułu choroby zawodowej i równocześnie opłacała składkę na
ubezpieczenie społeczne rolników przysługuje zwiększenie emerytury lub renty,
przewidziane w przepisie art. 15 ust. 3a i 3b ustawy z dnia 17 października 1991 r.
o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Kazimierz
Jaśkowski, Jerzy Kuźniar (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, po rozpoznaniu w dniu 30 października 1996 r. sprawy z wniosku
Bernarda P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o wzrost
świadczenia rentowego, na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 30 stycznia
1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 7 lipca 1981 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R.
przyznał wnioskodawcy Bernardowi P. urodzonemu 7 stycznia 1943 r. rentę inwalidzką
z tytułu choroby zawodowej, od dnia wyczerpania zasiłku chorobowego, to jest od 18
lipca 1981 r.
W dniu 6 maja 1994 r. wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie zwiększenia
świadczenia z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników w okresie
od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1988 r., natomiast w dniu 4 października 1994 r.
wniosek o przeliczenie świadczenia na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r. o
zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 385).
Uwzględniając ten pierwszy wniosek, decyzją z dnia 15 lipca 1994 r., organ
rentowy podwyższył pobieraną rentę inwalidzką do 60% podstawy wymiaru, natomiast
decyzją z dnia 25 grudnia 1994 r. i z dnia 10 kwietnia 1995 r. przeliczył świadczenie
uwzględniając 35-letni okres składkowy i ustalił, że jego wysokość byłaby niższa niż
60% podstawy wymiaru renty, stąd też postanowił wypłacać rentę w dotychczasowej
wysokości.
Decyzje te zaskarżył wnioskodawca. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach-Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 25
sierpnia 1995 r., zmienił decyzje i ustalił, że wnioskodawcy "przysługuje prawo do
zwiększenia z tytułu opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników w wysokości
odpowiadającej 138 miesiącom opłacania składek... ponad kwotę renty inwalidzkiej z
tytułu choroby zawodowej w wysokości 60% podstawy wymiaru". W uzasadnieniu Sąd
przyjął, że przyznane zwiększenie ma charakter dodatku z tytułu opłacania składek na
ubezpieczenie rolnicze i przysługuje obok świadczenia rentowego.
Rewizję organu rentowego od tego wyroku, Sąd Apelacyjny w Katowicach
oddalił, podzielając pogląd Sądu I instancji, iż zwiększenie jest niezależne od świad-
czenia pracowniczego.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją Minister Sprawiedliwości i zarzucając rażące
naruszenie prawa, a to art. 11, art. 15 ust. 3-3b i art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) wniósł o jego
uchylenie oraz uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego i oddalenie
odwołania wnioskodawcy. Opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne rolników
stanowi podstawę do dokonania zwiększenia świadczenia, jednakże świadczenie winno
być obliczone według zasad określonych w przepisach art. 10 i 11 ustawy
rewaloryzacyjnej, a to - w rozpoznawanej sprawie - nakazuje obliczenie renty inwa-
lidzkiej z tytułu choroby zawodowej w wymiarze nie niższym niż 60% podstawy wymiaru
renty dla inwalidy III grupy. Przyjęcie przez Sądy, że zwiększenie określone w art. 15
ustawy rewaloryzacyjnej, jest niezależne od świadczenia podstawowego i ma charakter
dodatku do emerytury lub renty, jest sprzeczne z art. 21 ust. 1 ustawy rewaloryzacyjnej
wymieniającej taksatywnie dodatki do emerytur i rent.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dodatek do emerytury lub renty z tytułu tak zwanego podwójnego ubezpieczenia,
czyli z tytułu podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu oraz z tytułu prowadzenia
gospodarstwa rolnego wprowadzony został na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24
lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i
członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 10, poz. 53). W
myśl tego przepisu, osobom, które do dnia wejścia w życie tej ustawy (do 31 grudnia
1989 r.) podlegały podwójnemu ubezpieczeniu, przysługiwał w razie nabycia prawa do
emerytury lub renty na podstawie innych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym lub o
ubezpieczeniu społecznym - dodatek w wysokości 0,5% podstawy wymiaru za każdy
rok takiego ubezpieczenia. Była to rekompensata z tytułu opłacania obowiązkowych
składek związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (obowiązek ten istniał do
dnia 31 grudnia 1988 r.) mimo podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
zatrudnienia lub - mówiąc ogólnie - prowadzenia działalności gospodarczej.
Od 1 stycznia 1989 r. obowiązek ten ustał, o ile osoba prowadząca gospo-
darstwo rolne, pozostawała w stosunku pracy w wymiarze czasu pracy nie niższym niż
połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo była objęta innymi przepisami
o ubezpieczeniu społecznym lub zaopatrzeniu emerytalnym (art. 3 ust. 2 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich
rodzin - Dz. U. Nr 40, poz. 268 - w brzmieniu nadanym art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 24
lutego 1983 r., wyżej cytowanej). Zasada ta - niepodlegania podwójnemu
ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu - utrzymana została w obecnie obowiązującej
ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst:
Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.). Ustawa nie przewidywała początkowo - od
dnia 1 stycznia 1991 r. dodatku z tytułu podwójnego ubezpieczenia, a zmiana tego
stanu rzeczy nastąpiła na podstawie nowelizacji ustawy z dnia 17 października 1991 r.
o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) dokonanej art. 5 pkt 1 ustawy z dnia
15 lutego 1992 r. o zmianie niektórych ustaw dotyczących zatrudnienia oraz
zaopatrzenia emerytalnego (Dz. U. Nr 21, poz. 84) i dodania w art. 15 ustępu 3a.
Przepis ten stanowi, że w razie zbiegu okresów opłacania składek na Fundusz
Emerytalny Rolników i Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników od dnia 1 lipca
1977 r. z innym ubezpieczeniem społecznym, świadczenie ulega zwiększeniu, za okres
opłacania tych składek, nawet jeśli ustalone okresy składkowe i nieskładkowe, nie
wymagały uzupełnienia w celu nabycia prawa do świadczenia. Po kolejnej zmianie
ustawy rewaloryzacyjnej i ustaleniu nowego brzmienia art. 15 ust. 3a oraz po dodaniu
ust. 3b (art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zmianie niektórych ustaw
dotyczących zaopatrzenia emerytalnego - Dz. U. Nr 129, poz. 602), świadczenie ulega
zwiększeniu także w razie zbiegu okresów opłacania składek z tytułu ubezpieczenia
rolniczego z okresami pobierania emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego.
O ile w art. 15 ust. 3 ustawy o rewaloryzacji ... uregulowano o zwiększenie świad-
czenia o składkową część emerytury rolniczej z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym lub
jego prowadzenia w okresach nie pokrywających się z okresami podlegania ubez-
pieczeniu z innych tytułów, o tyle ust. 3a ustanawia zwiększenie świadczenia o część
składkową w zależności od przypadających po 1 lipca 1977 r. okresów równoczesnego
podlegania ubezpieczeniu społecznemu "rolniczemu" z podleganiem innemu
ubezpieczeniu społecznemu. Wynika to także ze stanowiska Sądu Najwyższego
przyjętego w uchwale z dnia 12 stycznia 1995 r., III UZP 24/94, OSNAPiUS 1995 nr 9
poz. 112, w myśl którego zwiększenie świadczenia określone w art. 15 ust. 3 ustawy o
rewaloryzacji... przysługuje za okresy podwójnego ubezpieczenia przypadające od dnia
1 lipca 1977 r. także tym osobom, którym przy ustalaniu prawa do emerytury
uwzględniono okresy pracy w gospodarstwie rolnym nie pokrywające się z okresami
zatrudnienia, i którym z tego tytułu przyznano zwiększenie emerytury o część
składkową emerytury rolniczej (art. 15 ust. 3a i ust. 3b ustawy).
Treść przepisów art. 15 ust. 3a i 3b ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent daje
podstawę do przyjęcia, że emerytom i rencistom, którym przy ustalaniu prawa do
świadczeń nie uwzględniono okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w
nim (nie doliczając części składkowej emerytury lub renty rolniczej), przysługuje
zwiększenie świadczeń za cały okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
rolników, ze względu na fakt równoczesnego podlegania innemu ubezpieczeniu lub
pobierania emerytury lub renty.
Opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne rolników jest dostateczną
podstawą do dokonania zwiększenia świadczenia o kwotę odpowiadającą części
składkowej emerytury lub renty rolniczej obliczonej stosownie do przepisów o ubez-
pieczeniu społecznym rolników, przy uwzględnieniu całego wykazanego okresu pracy w
gospodarstwie rolnym. Zwiększenie to jest niezależne od świadczenia pracowniczego i
ma rekompensować "podwójne ubezpieczenie", stanowiąc swego rodzaju odrębny
składnik świadczenia. Należy też zauważyć, że wniosek o zwiększenie emerytury w
trybie art. 15 ust. 3a ustawy o rewaloryzacji nie jest wnioskiem o doliczenie dalszych
okresów. Okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników i Fundusz
Ubezpieczenia Społecznego Rolników w razie trwania ubezpieczenia społecznego z
innego tytułu, nie są okresami składkowymi lub nieskładkowymi dotąd nie
uwzględnionymi w wymiarze świadczenia i nie podlegają w związku z tym doliczeniu do
już ustalonych okresów, ale stanowią podstawę do uzyskania stosownego zwiększenia
świadczenia w sposób określony w art. 15 ust. 3a ustawy rewaloryzacyjnej (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 maja 1995 r., II URN 11/95, OSNAPiUS 1995 nr 21 poz. 267).
W takiej sytuacji nie ma prawnego uzasadnienia dla ponownego obliczania świadczenia
i ustalania okresów składkowych i nieskładkowych, nie jest to bowiem wniosek o
doliczenie nieuwzględnionych okresów, ale wniosek o zwiększenie świadczenia stosow-
nie do przedstawionych wyżej reguł.
W rozpoznawanej sprawie należało więc obliczyć należne świadczenie na
podstawie art. 29 ustawy o rewaloryzacji, z zastosowaniem ewentualnych gwarancji co
do wysokości renty (renta inwalidzka z tytułu wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej... nie może być niższa niż... 60% podstawy wymiaru renty - dla inwalidy III
grupy), o których mowa w art. 29 ust. 3 pkt 2 ustawy i doliczyć zwiększenie z tytułu
opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników. Takie stanowisko zajęły Sądy
Apelacyjny i Wojewódzki i nie budzi ono wątpliwości prawnych. Odmienne poglądy
zawarte w kasacji nie są uzasadnione.
Z tych więc względów na podstawie art. 393
12
KPC w związku z art. 12 ust. 1
ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporzą-
dzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu
układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189) orzeczono
jak w sentencji.
========================================