Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 grudnia 1996 r.
II PR 2/96
Przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracow-
niczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze
zm.) mają zastosowanie do nie zaspokojonych przez pracodawcę roszczeń o
jednorazowe odszkodowanie przysługujące na podstawie przepisu ustawy o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, o ile prawo
do nich powstało po dniu 31 marca 1994 r. i jeżeli faktyczne zaprzestanie
działalności przez pracodawcę miało miejsce również po tej dacie.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 1996 r. sprawy z powództwa Haliny D.
przeciwko Wojewódzkiemu Urzędowi Pracy - Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych w Z.G. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej, na
skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Zielonej Górze z
dnia 30 stycznia 1996 r. [...]
o d d a l i ł rewizję.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Halina D. dochodziła zasądzenia od pozwanego Funduszu Gwaran-
towanych Świadczeń Pracowniczych kwoty 4.413 zł tytułem jednorazowego od-
szkodowania w związku z uszczerbkiem na zdrowiu spowodowanym chorobą zawodo-
wą - brucelozą przewlekłą. W uzasadnieniu podała, że w okresie od 1 lipca 1981 r. do
15 kwietnia 1984 r. była zatrudniona w Wojewódzkim Zrzeszeniu Hodowców i
Producentów Bydła w Z.G. - społeczno-zawodowej organizacji rolników, które faktycz-
nie zaprzestało działalności od 31 marca 1990 r., mimo iż formalnie w dalszym ciągu
jest zarejestrowane w rejestrze prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Zielonej Górze
pod numerem [...].
Decyzją z dnia 4 stycznia 1995 r. Państwowy Terenowy Inspektor Sanitarny w
Z.G. stwierdził u powódki chorobę zawodową - brucelozę przewlekłą, zaś Obwodowa
Komisja do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w N.S. orzeczeniem z dnia 11 maja 1995
r. ustaliła 30% uszczerbek na zdrowiu pozostający w związku z rozpoznanym
schorzeniem. Ta sama Komisja orzeczeniem z dnia 6 marca 1995 r. zaliczyła powódkę
do II grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia oraz III grupy z tytułu choroby zawodo-
wej, ustalając, że inwalidztwo istnieje od dnia 1 listopada 1994 r.
W dniu 19 czerwca 1995 r. powódka złożyła wniosek do Dyrektora Wojewódz-
kiego Urzędu Pracy o wypłatę jednorazowego odszkodowania, powołując art. 7 ust. 3
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm.).
Decyzją z dnia 27 czerwca 1995 r. odmówiono jej wypłaty świadczenia z Fun-
duszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych przy uzasadnieniu, że zakład pracy
faktycznie zlikwidowany 31 marca 1990 r., nie może być uznany za niewypłacalny w
rozumieniu ustawy, nadto zaś dla skutecznego dochodzenia świadczenia
niewypłacalność pracodawcy musiałaby powstać w czasie obowiązywania ustawy, tj. po
dniu 1 stycznia 1994 r.
Wniosek o wypłatę jednorazowego odszkodowania został ponowiony w dniu 21
sierpnia 1995 r. na podstawie art. 2 ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 87,
poz. 435), ale Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy ponownie odmówił wypłaty
świadczenia, skoro uprawnienie do niego powstało po pięciu latach od faktycznej
likwidacji zakładu pracy, a więc z przekroczeniem terminu z art. 6 ust. 3 ustawy.
Stanowisko to podzielił Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Zielonej Górze, który
wyrokiem z dnia 30 stycznia 1996 r. powództwo oddalił.
Rozpoznając rewizję powódki, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze przedstawił zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości: "czy przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze
zmianami w Dz. U. z 1995 r., Nr 87, poz. 435 i z 1996 r., Nr 5, poz. 34) mają zas-
tosowanie także do niezrealizowanych przez zakład pracy świadczeń z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych, do których uprawnienia pracownik nabył po dniu 1
kwietnia 1994 r., jeżeli zakład pracy faktycznie zaprzestał działalności przed wejściem w
życie ustawy", skoro uprawnienie powódki do jednorazowego odszkodowania z tytułu
choroby zawodowej powstało pod rządem ustawy z dnia 23 grudnia 1993 r., natomiast
niewypłacalność pracodawcy powstała przed wejściem ustawy w życie, tj. przed 1
stycznia 1994 r. Przepisy tej ustawy stosuje się do świadczeń określonych w art. 6, do
których uprawnienie powstało po upływie trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy, to
jest po 1 kwietnia 1994 r. Warunkiem zaspokojenia roszczeń pracowniczych ze
środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych była niewypłacalność
pracodawcy, zaś faktyczne zaprzestanie działalności przez Wojewódzkie Zrzeszenie
Hodowców i Producentów Bydła w Z.G., nie mogło być uznane za niewypłacalność
pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 2 ustawy. "Zakład pracy powódki przestał
funkcjonować... przed wejściem w życie ustawy, a jej uprawnienie do jednorazowego
odszkodowania nie mogło być zrealizowane nie z tego względu, że zabrakło środków
finansowych, lecz dlatego, ze powstało 5 lat po likwidacji zakładu pracy".
Sąd Najwyższy postanowił przejąć sprawę do rozpoznania i zważył, co
następuje:
Rewizja jest nieuzasadniona i jako taka podlega oddaleniu.
Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm.) reguluje zasady i
zakres ochrony roszczeń pracowniczych w razie niemożności ich zaspokojenia z po-
wodu niewypłacalności pracodawcy (art. 1 ustawy), stanowiąc w przepisach końcowych
(art. 25 ustawy), że znajduje ona zastosowanie do świadczeń objętych przepisem art. 6,
do których uprawnienie powstało po upływie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie
ustawy. Innymi słowy, art. 25 ustawy wyłączył możliwość skorzystania z zaspokojenia
roszczeń pracowniczych, nawet jeżeli uprawnienie do świadczeń powstało w czasie
obowiązywania ustawy w okresie od 1 stycznia do dnia 1 kwietnia 1994 r. Było to
związane z faktem, że dochody nowopowstałego Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, pochodzące głównie ze składek płaconych przez
pracodawców w okresach miesięcznych i przekazywane Funduszowi w terminie do 15
dnia następnego miesiąca, mogłyby okazać się niewystarczające w pierwszym okresie
działania Funduszu dla sfinansowania tych roszczeń powstałych wcześniej.
Świadczenia więc, do których prawo powstało przed tą datą, mogły być dochodzone w
zwykłym trybie od niewypłacalnego pracodawcy.
Jednym z roszczeń objętych zaspokojeniem przez Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych jest jednorazowe odszkodowanie pieniężne przysługujące
pracownikowi albo członkom rodziny zmarłego pracownika na podstawie przepisów o
świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, które
podlega zaspokojeniu w pełnej wysokości (art. 6 ust. 2 pkt 1).
Prawo do takiego odszkodowania realizowanego z Funduszu powstaje - w myśl
ustawy - w razie niewypłacalności pracodawcy i niezaspokojenia w związku z tym
roszczenia pracownika, jeżeli uprawnienie do tego świadczenia powstało w terminie
określonym w art. 25 ustawy. Ze względu na rodzaj świadczenia (jednorazowe
odszkodowanie z ustawy wypadkowej), prawo do niego powstaje z momentem speł-
nienia przesłanek do jego nabycia, a więc także po prawomocnym ustaleniu uszczerbku
na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, albo
związku śmierci pracownika z takim zdarzeniem. Chwila taka stanowi o wymagalności
roszczenia w myśl stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 17 października 1984 r., III PZP 29/84 (OSNCP 1985 z. 1 poz. 21) i
niepublikowanym wyroku z dnia 4 października 1990 r., II PR 36/90.
Jeżeli niewypłacalność pracodawcy powstała przed dniem wejścia w życie
ustawy, to nie istniała możliwość skorzystania przez pracowników z zaspokojenia nie
zrealizowanych roszczeń, nawet jeżeli uprawnienie do świadczeń powstało w terminie
określonym art. 25 ustawy.
W uzasadnieniu uchwały z dnia 17 stycznia 1995 r., I PZP 55/94 (OSNAPiUS
1995 nr 12 poz. 157), Sad Najwyższy wskazał, że ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r.
ustanawia ochronę roszczeń pracowniczych tylko w razie niemożliwości ich
zaspokojenia z powodu niewypłacalności pracodawcy, a pojęcie to ujęte jest inaczej w
art. 3 ust. 1 ustawy, a inaczej w jej art. 3 ust. 2. W myśl tego drugiego przepisu
elementem składowym pojęcia niewypłacalności jest stan niezaspokojenia roszczeń
pracowniczych, czego nie uwzględnia pojęcie niewypłacalności z art. 3 ust. 1 ustawy.
Nadto według art. 3 ust. 2 pkt 2 tej ustawy, o niewypłacalności pracodawcy można
mówić, gdy niezaspokojenie roszczeń pracowniczych następuje z powodu braku
środków finansowych po wszczęciu postępowania likwidacyjnego. Oznacza to, że brak
środków, a także niezaspokojenie roszczeń z tego powodu muszą się ujawnić po
wszczęciu postępowania likwidacyjnego (chociaż mogą istnieć już wcześniej) i dopiero
wtedy można stwierdzić, że istnieje niewypłacalność pracodawcy. Przyjął też, że
"roszczenia przewidziane w ustawie... związane zostały z niewypłacalnością praco-
dawcy, który opłaca składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych".
Pojęcie niewypłacalności pracodawcy zostało zdefiniowane dla potrzeb ustawy w
jej art. 3, przy czym do dnia 12 sierpnia 1995 r. (tj. daty wejścia w życie ustawy z dnia
28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy - Dz. U. Nr 87, poz. 435), nie obejmowało faktycznego
zaprzestania działalności przez pracodawcę.
Ostatnio wymieniona ustawa poszerzyła pojęcie niewypłacalności pracodawcy
zawarte w art. 3 ust. 2 obejmując, między innymi, niezaspokajanie roszczeń pracow-
niczych z powodu braku środków finansowych w przypadku faktycznego zaprzestania
działalności przez pracodawcę (art. 3 ust. 2 pkt 3 ustawy w nowym brzmieniu), uznając
w art. 3 ust. 2a za dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy dzień faktycznego
zaprzestania przez niego działalności. Jednocześnie jednak zaostrzono kryteria
zaspokojenia ze środków Funduszu należności głównej z tytułu jednorazowego
odszkodowania przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy) poprzez podanie
okresu, w którym uprawnienie do tego świadczenia powstało (art. 6 ust. 3 ustawy),
łącząc je z niewypłacalnością pracodawcy.
W myśl ostatnio cytowanego przepisu, jednorazowe odszkodowanie podlega
zaspokojeniu, o ile uprawnienie do niego powstało w okresie 3 miesięcy poprzedzają-
cych dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy albo w okresie poprzedzającym
ustanie stosunku pracy przypadającym w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy
poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy lub następujących po
tym dniu. Świadczenia te podlegają także zaspokojeniu z Funduszu, jeżeli uprawnienie
do nich powstanie w dniu wystąpienia niewypłacalności pracodawcy lub w dniu ustania
stosunku pracy (art. 6 ust. 7 ustawy). Obecnie więc (po 12 sierpnia 1995 r.) dla
uzyskania zaspokojenia z Funduszu konieczne jest, aby uprawnienie do jednorazowego
odszkodowania powstało po 31 marca 1994 r. (art. 25 ustawy), w okresie trzech
miesięcy poprzedzających dzień niewypłacalności pracodawcy albo w okresie
poprzedzającym ustanie stosunku pracy, przypadającym w czasie nie dłuższym niż
dziewięć miesięcy, które poprzedzają dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy
lub następujących po takim dniu. Oznacza to, że także niewypłacalność pracodawcy
powodująca niezaspokojenie roszczeń pracowniczych z powodu braku środków
finansowych winna nastąpić po tej dacie, a więc najwcześniej w dniu 1 kwietnia 1994 r.
Wynika to, z jednej strony, ze zmienionego ustawą z dnia 28 czerwca 1995 r. art.
6 określającego podlegające zaspokojeniu z Funduszu roszczenia pracownicze oraz
przesłanki ich zaspokojenia, z drugiej natomiast, pozostawienie art. 25 ustawy w
dotychczasowym brzmieniu. Nowe zasady wprowadzone ustawą obowiązują od 12
sierpnia 1995 r. (art. 3 ustawy), natomiast w okresie przejściowym do 31 grudnia 1997
r. wprowadzono możliwość dochodzenia przez osobę uprawnioną świadczeń
pracowniczych wskazanych w art. 6, jeśli nie zostały one zaspokojone przez niewypła-
calnych pracodawców, jednak tylko takich, do których uprawnienie powstało między
dniem 21 marca 1990 r. a dniem, w którym świadczenie to może być zaspokojone ze
środków Funduszu na podstawie ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r., najwcześniej 1
kwietnia 1994 r., pod warunkiem, że nie mogło być ono zaspokojone zgodnie z
przepisami ustawy przed nowelizacją lub rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 11 stycznia 1995 r. w sprawie rozszerzenia zakresu świadczeń pracow-
niczych podlegających zaspokojeniu ze środków Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych (art. 2 ust. 1 i 3 ustawy).
Art. 2 ust.3 określa zastosowanie tej przejściowej regulacji do świadczeń "wy-
mienionych w art. 6 ustawy" (bliżej i wyczerpująco określonych w art. 6 ust. 2), ale
wprowadza też "odesłanie" do warunków jakie muszą być spełnione (data powstania
uprawnień związana z niewypłacalnością pracodawcy - art. 6 ust. 3) przez użycie
sformułowania, że chodzi o świadczenia, które mogą być zaspokojone..."na podstawie
niniejszej ustawy". Oznacza to, że do dnia 31 grudnia 1997 r. można będzie dochodzić
ze środków Funduszu niezaspokojonych świadczeń pracowniczych z zamkniętego
okresu (21 marca 1990 r. - 1 kwietnia 1994 r.), w którym powstało do nich uprawnienie.
Wszystko to daje podstawę do stwierdzenia, że przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993
r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z
1994 r., Nr 1, poz. 1), po zmianach dokonanych ustawą z dnia 28 czerwca 1995 r. o
zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (Dz. U. Nr 87, poz. 435), mają zastosowanie do nie zrealizowanych przez
pracodawcę jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, do których uprawnienie powstało po dniu 31 marca 1994 r., jeżeli do
niewypłacalności pracodawcy doszło również po tej dacie.
Odnosząc powyższe do okoliczności rozpoznawanej sprawy przyjąć należy za
Sądem pierwszej instancji, że uprawnienie powódki do świadczenia nie powstało w
terminach określonych w art. 6 ust. 3 ustawy, a jednorazowe odszkodowanie nie
zostało wypłacone nie z braku środków finansowych, ale dlatego, że powstało w 5 lat
po "likwidacji" zakładu pracy (zaprzestaniu przez niego działalności) i 9 lat po zaprzes-
taniu przez powódkę pracy w Zrzeszeniu.
W tym więc stanie rzeczy rewizja nie jest uzasadniona i jako taka została od-
dalona po myśli art. 387 KPC (przed jego zmianą) w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz.
189).
========================================