Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 stycznia 1997 r.
II UR 1/97
Zmiana stanu prawnego już po przedstawieniu przez Sąd Apelacyjny
zagadnienia prawnego w trybie art. 391 KPC czyni zbędnym podjęcie uchwały
przez Sąd Najwyższy.
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Maria Mańkowska.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka,
po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 1997 r. sprawy z wniosku Wiesława D.-S. przeciwko
Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w B. o
jednorazowe odszkodowanie, na skutek rewizji strony pozwanej od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy z dnia 5 maja
1995 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawca Wiesław D.-S., nie podlegający ubezpieczeniu społecznemu
rolników, we wniosku z dnia 7 grudnia 1994 r. domagał się przyznania jednorazowego
odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznał na skutek wypadku przy
pracy rolniczej w gospodarstwie żony w dniu 9 listopada 1994 r. Decyzją z 4 stycznia
1995 r. KRUS-Oddział Regionalny w B. załatwił wniosek odmownie z tym uza-
sadnieniem, że wnioskodawca nie podlega ubezpieczeniu rolniczemu.
Na skutek odwołania wnioskodawcy sprawę rozpoznawał Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podniósł,
że wnioskodawca nie ma prawa do jednorazowego odszkodowania także z tego
powodu, że wśród osób wymienionych w art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71,
poz. 342 ze zm.) jako najbliższych rolnikowi uprawnionych do jednorazowego
odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, jakiemu uległy
pomagając ubezpieczonemu rolnikowi, małżonek nie figuruje.
Sąd przeprowadził dowód z opinii lekarzy biegłych sądowych i na podstawie tej
opinii ustalił, że wnioskodawca na skutek wypadku w gospodarstwie rolnym żony doznał
urazu prawej kończyny górnej, co spowodowało trwały uszczerbek na zdrowiu w
wysokości 26,5%. Wyrokiem z dnia 5 maja 1995 r. Sąd Wojewódzki zmienił zaskarżoną
decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy kwotę 2.650 zł tytułem jed-
norazowego odszkodowania z powodu trwałego uszczerbku na zdrowiu doznanego na
skutek wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym w dniu 9 listopada 1994 r. Sad
zajął bowiem stanowisko, że art. 10 ust. 2 (winno być art. 10 ust. 1 pkt 2) ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników zawiera lukę prawną, gdy chodzi o uprawnienia
małżonka do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej.
Zdaniem Sądu wnioski wynikające z wykładni logicznej i funkcjonalnej dają podstawę
do takiego uprawnienia także małżonkowi. Skoro bowiem prawo takie przysługuje
nawet powinowatym, to tym bardziej przysługuje ono małżonkowi.
W rewizji od powyższego wyroku pozwany organ rentowy zarzucił naruszenie
prawa materialnego polegające na błędnej jego wykładni i niewłaściwym zastosowaniu
(art. 368 pkt 1 KPC), w szczególności art. 10 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników przez przyjęcie, że małżonek ubezpieczonego
rolnika jest osobą najbliższą w rozumieniu tego przepisu oraz uznanie przedmiotowego
"zdarzenia za wypadek przy pracy w gospodarstwie rolnym bez dokonania oceny
okoliczności zdarzenia pod kątem rażącego niedbalstwa", a także przedwczesnego
ustalenia procentowego uszczerbku na zdrowiu. Rewidujący zaznaczył, że wprawdzie
Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 23 lutego 1993 r. K 10/92 orzekł, iż przepis art.
10 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w zakresie w jakim nie
uwzględnia małżonka wśród osób najbliższych ubezpieczonemu rolnikowi, którym
przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu doznania uszczerbku na zdrowiu
wskutek wypadku przy pracy rolniczej, jest niezgodny z art. 1 i 67 ust. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, jednakże mimo tego orzeczenia przepis art. 10 ust. 1 pkt 2
nie został dotąd w odpowiednim trybie zmieniony, a zatem nadal obowiązuje. W
konkluzji rewidujący wnosił o zmianę wyroku i oddalenie odwołania wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny uznał, iż w sprawie występuje zagadnienie prawne nasuwające
poważne wątpliwości, a mianowicie: "Czy nie objęty żadnym rodzajem ubezpieczenia
rolniczego małżonek rolnika jest osobą najbliższą rolnikowi uprawnioną do
jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu doznanego wskutek
wypadku przy pracy rolniczej, któremu uległ pomagając ubezpieczonemu rolnikowi w
pracach związanych z prowadzeniem działalności rolniczej ?" Zagadnienie to zostało
przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. W uzasadnieniu zagadnienia
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że wprawdzie wykładnia gramatyczna omawianego
przepisu daje podstawę do wniosku, iż małżonek rolnika nie zalicza się do kategorii
osób bliskich rolnikowi objętych tym przepisem, to jednak wykładnia gramatyczna
prowadzi do wniosków pozostających w istotnej sprzeczności z pojęciem osoby bliskiej
funkcjonującym w systemie prawa polskiego, przez którą to osobę rozumie się przede
wszystkim małżonka. Skutkiem tej sprzeczności jest uznanie przez Trybunał
Konstytucyjny tego przepisu za sprzeczny z Konstytucją Rzeczypospolitej. Ponieważ
orzeczenia tego Sejm nie oddalił, ale też nie zmienił zakwestionowanego przez
Trybunał przepisu, należy dojść do wniosku, że przepis ten nie utracił mocy prawnej i
nadal obowiązuje [...].
Sąd Najwyższy w dniu 8 listopada 1995 r. odroczył rozpoznanie zagadnienia
prawnego i zwrócił się do Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej o informację,
kiedy przewidziane jest zakończenie prac legislacyjnych nad nowelizacją art. 10 ust. 1
pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W odpowiedzi z dnia 1 grudnia
1995 r. Marszałek Sejmu podał, że projekt ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników uwzględnia orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego poprzez roz-
szerzenie kręgu uprawnionych osób o współmałżonka ubezpieczonego oraz poinfor-
mował, że podkomisje zakończyły już prace nad projektem ustawy, który następnie
zostanie skierowany do drugiego czytania na posiedzenie plenarne Sejmu.
W dniu 8 stycznia 1997 r. Sąd Najwyższy przejął sprawę do rozpoznania, z
następujących powodów:
1. Sąd Apelacyjny przedstawiając Sądowi Najwyższemu w dniu 7 września 1995
r. do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne miał ku temu uzasadnioną podstawę. Istotnie,
mimo wydania przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 23 lutego 1993 r. orzeczenia o
sprzeczności art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w
zakresie wyżej omówionego z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej, przepis
ten w dacie zgłoszenia zagadnienia prawnego obowiązywał nadal. Słusznie bowiem
wywiódł Sąd Apelacyjny, że skoro Sejm nie oddalił tego orzeczenia, ale też dotąd nie
zmienił zakwestionowanego przepisu, to z uwagi na to, że ustawa o Trybunale
Konstytucyjnym nie przewiduje, by ustawa uznana za niezgodną z Konstytucją traciła
moc obowiązującą z mocy prawa, należy dojść do wniosku, że przepis ten, mimo jego
sprzeczności z Konstytucją, nadal obowiązuje, prowadząc do "powstawania
sprzeczności". Sąd Apelacyjny słusznie w tym przedmiocie powołał się ponadto na
judykaturę Sądu Najwyższego, przytaczając szereg właściwych orzeczeń. Wątpliwości
te obecnie jednak nie występują, a to z tego powodu, że z mocy ustawy z dnia 12
września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr
124, poz. 585) znowelizowano art. 10 ust. 1 pkt 2 w ten sposób, iż do kręgu osób
objętych dyspozycją tego przepisu zaliczono także małżonka. W tym stanie wydanie
uchwały stało się zbędne.
2. Należy podzielić stanowisko rewidującego, że sprawy nie można uznać za
wyjaśnioną w sposób dostateczny do stanowczego rozstrzygnięcia (art. 316 § 1 KPC w
brzmieniu przed nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 1 marca 1996 r.). W postępo-
waniu przed Sądem Wojewódzkim wyjaśniono, że podstawą odmówienia wnios-
kodawcy jednorazowego odszkodowania było to, że wśród osób objętych dyspozycją
art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie był wymieniony
małżonek rolnika. Sąd Wojewódzki nie uznał tej przesłanki za trafną i ograniczył się
tylko do ustalenia wysokości jednorazowego uszczerbku na zdrowiu, jakiego wniosko-
dawca doznał na skutek wypadku w gospodarstwie żony. Sąd Wojewódzki nie badał,
czy w niniejszej sprawie występują przesłanki z art. 10 ust. 2 tej ustawy, wyłączające
prawo do jednorazowego odszkodowania, gdyż ta kwestia nie była podnoszona przez
organ rentowy, który uważał, że wystarcza stwierdzenie, że art. 10 ust. 1 pkt 1 nie
wymienia małżonka rolnika. Kwestia ta została podniesiona dopiero w rewizji od wyroku
Sądu Wojewódzkiego, ze wskazaniem na okoliczności, które - zdaniem rewidującego -
przemawiają za tym, że do wypadku doszło wskutek rażącego niedbalstwa
wnioskodawcy. Nie można bez dokładnego wyjaśnienia sprawy w tym zakresie
wykluczyć takiej sytuacji. Dlatego, mimo podniesienia tej kwestii dopiero w rewizji, Sąd
Najwyższy uznał za celowe uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania. W sprawie występuje bowiem
konieczność przeprowadzenia stosownego postępowania dowodowego w tym kierunku.
Dopiero bowiem wyjaśnienie, czy zarzut organu rentowego, jakoby wnioskodawca
spowodował wypadek wskutek rażącego niedbalstwa, pozwoli na prawidłową ocenę
jego prawa do jednorazowego odszkodowania.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na
mocy art. 388 § 1 KPC (w brzmieniu przed nowelizacją) w związku z art. 11 ust. 2 usta-
wy z dnia 1 marca 1996 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 189).
========================================