Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 stycznia 1997 r.
I PKN 2/97
1. Szkoda na osobie powstała wskutek wypadku przy pracy, za którą
pracodawca ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 435 § 1 KC pozostaje w
związku przyczynowym z ruchem przedsiębiorstwa poruszanego siłami przyrody
(art. 361 § 1 KC), choćby wpływ na powstanie tej szkody miała także samoistna
choroba pracownika.
2 Okoliczność niezależna od poszkodowanego choć leżąca po jego stronie
(samoistna choroba), nie związana z jego zachowaniem (działaniem czy
zaniechaniem) nie może być uznana za przyczynienie się do powstania lub
zwiększenia szkody (art. 362 KC).
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Kazimierz
Jaśkowski, Maria Mańkowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 1997 r. sprawy z powództwa
Leona S. przeciwko Auto Transport S.A.Pekaes Group w S.o odszkodowanie, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze z dnia 14 października 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze do ponownego rozpozna-
nia, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
U z a s a d n i e n i e
Powód wniósł o zasądzenie różnych roszczeń związanych z wypadkiem przy
pracy.
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 1995 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Słubicach
zasądził na rzecz powoda od strony pozwanej Auto-Transport Pekaes Group Oddziału
w S. tytułem zadośćuczynienia kwotę 400 zł i inne roszczenia, oddalając powództwo w
pozostałym zakresie. Sąd Rejonowy ustalił, że powód w dniu 4 listopada 1991 r.,
wskutek wypadku przy pracy (taką kwalifikację nadał zdarzeniu prawomocny wyrok z
dnia 17 czerwca 1993 r.), doznał utraty wzroku w lewym oku. Sąd Rejonowy zastosował
w zakresie zadośćuczynienia przepis art. 477
1
§ 1 KPC i orzekł ponad żądanie. Sąd
Rejonowy uznał, że krzywda jakiej doznał powód zostanie naprawiona w pełni, gdy
jednorazowe odszkodowanie, które powód otrzyma zostanie uzupełnione kwotą 400 zł.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze, wy-
rokiem z dnia 17 października 1995 r. [...] w uwzględnieniu rewizji powoda, uchylił
"zaskarżony wyrok w pkt I odnośnie kwoty 400 zł" i w tym zakresie przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania. Sąd Wojewódzki stwierdził, że wysokość zasądzonego
zadośćuczynienia "nie znajduje żadnego odzwierciedlenia w materiale dowodowym
zebranym w sprawie, ani też nie pozostaje w żadnej relacji do szkody". Sąd Woje-
wódzki podkreślił, że zadośćuczynienie z art. 445 § 1 KC stanowi rekompensatę cier-
pień, jakich doznał poszkodowany. Nie można w tym zakresie pomijać subiektywnego
oszacowania krzywd, a w szczególności doznanych cierpień, ich natężenia i uciąż-
liwości jakie skutki wypadku powodują w życiu zawodowym i osobistym poszko-
dowanego. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Wojewódzki polecił ustalić
rozmiar doznanych przez powoda krzywd, rozmiar uszkodzenia ciała, przebieg leczenia,
natężenie dolegliwości, stopień utraty zdolności do pracy zarobkowej i upośledzenia
funkcji osobistych. Sąd Wojewódzki polecił także ustalić i ocenić, czy powód nie
przyczynił się do powstania szkody. Stwierdził, że "nawet jeśli po stronie poszko-
dowanego nie będzie winy, to w kwestii przyczynienia należy rozważyć, czy zachodzą
inne okoliczności mające wpływ na powstanie lub rozmiar szkody". Sąd Wojewódzki
wskazał, że z opinii biegłych wynika, iż "utrata wzroku w lewym oku powoda była
uwarunkowana stanem funkcjonalnym tego narządu, w szczególności zaawansowaną
miażdżycą, zaś warunki, w jakich to nastąpiło, miały jedynie charakter usposabiający".
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy powód podtrzymał zgłoszone w rewizji
żądanie zasądzenia tytułem zadośćuczynienia kwoty 10 000 zł.
Wyrokiem z dnia 30 maja 1996 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Słubicach
zasądził na rzecz powoda kwotę 1 000 zł. Oddalił powództwo w pozostałej części,
zwolnił powoda od "ponoszenia kosztów sądowych w części oddalającej powództwo" i
nakazał ściągnąć od strony pozwanej kwotę 80 zł tytułem wpisu.
Zdaniem Sąd Rejonowego powód obiektywnie oszacował "doznane przez siebie
krzywdy na kwotę 10 000 zł". Uzasadniają to: cierpienia fizyczne, ból, utrata widzenia w
lewym oku, kosztowne leczenie oraz załamanie psychiczne wynikające ze złego
traktowania powoda przez stronę pozwaną. Powód jest człowiekiem niemłodym - w
chwili wypadku miał 53 lata. Przez wiele lat był cenionym pracownikiem. Na skutek
wypadku został pozbawiony możliwości dalszego zatrudnienia w zawodzie i
wykonywania pracy dodatkowej. Powód czuje się niepotrzebny, nie utrzymuje konta-
któw towarzyskich, obawia się większego wysiłku. Jednakże zdaniem Sądu Rejono-
wego, w 90% na skutki wypadku wpłynęło samoistne schorzenie, polegające na roz-
sianej miażdżycy tętnic. Stosując przepis art. 362 KC Sąd Rejonowy uznał, że obo-
wiązek naprawienia szkody ulega w tym zakresie odpowiedniemu zmniejszeniu.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze,
wyrokiem z dnia 14 października 1996 r. [...] oddalił rewizję powoda i odrzucił ją w
zakresie dotyczącym kosztów procesu. Sąd Wojewódzki uznał, że odpowiedzialność
strony pozwanej na podstawie art. 435 § 1 KC nie obejmuje szkody, która nie pozostaje
w związku przyczynowym z ruchem przedsiębiorstwa. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego
stan zdrowia powoda w 90% był wynikiem okoliczności obiektywnych, niezależnych od
strony pozwanej czy powoda. Jedynie w 10% skutek wypadku był związany z
warunkami pracy czyli ruchem przedsiębiorstwa. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego
oceniając wysokość zadośćuczynienia nie można "nie uwzględnić przyczynienia się do
wystąpienia tej szkody czynników wprawdzie niezawinionych przez powoda, ale też nie
pozostających w związku z ruchem przedsiębiorstwa". Sąd Wojewódzki odwołał się do
poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 września 1975 r., III
CZP 8/75.
W zakresie kosztów postępowania Sąd Wojewódzki stwierdził, że wyrok Sądu
Rejonowego nie zawiera orzeczenia, co skutkuje odrzucenie rewizji w tym zakresie.
Od tego wyroku powód złożył kasację. Zarzucił on naruszenie prawa material-
nego, tj. art. 362 i 435 KC oraz przepisów postępowania, tj. art. 109 KPC i wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz o przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia. Zdaniem powoda przyczynienie przewidziane w art. 362 KC odnosi się wyłącznie
do zachowania się poszkodowanego, a więc jego działania lub zaniechania. Nie
dotyczy więc okoliczności obiektywnych, choćby leżących po stronie poszkodowanego.
Odrzucenie rewizji w zakresie kosztów było zdaniem kasacji błędne, gdyż o kosztach
strony działającej bez adwokata sąd orzeka z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna, gdyż przede wszystkim nastąpiło wskazane w niej naru-
szenie prawa materialnego. Zgodnie z przepisem art. 435 § 1 KC prowadzący na
własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody ponosi
odpowiedzialność za szkodę na osobie wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa.
Według art. 361 § 1 KC zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność za
normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Szkoda na
osobie, której doznał powód, w sposób oczywisty (co zostało zresztą stwierdzone
prawomocnym wyrokiem) pozostawała w związku przyczynowym z ruchem pozwanego
przedsiębiorstwa. Poza tym przyczyną powstania szkody był, niezależny od stron, w
tym także od powoda, choć leżący po jego stronie, stan zdrowia. Były więc dwie
przyczyny powstania szkody, które wspólnie doprowadziły do uszkodzenia ciała. Z
każdą z tych przyczyn szkoda pozostawała w adekwatnym związku przyczynowym. Nie
można powstałej u powoda szkody na osobie dzielić w ten sposób, jak uczynił to Sąd
Wojewódzki i twierdzić, że w 90% wynika ona ze stanu zdrowia powoda, a w 10%
pozostaje w związku przyczynowym z ruchem przedsiębiorstwa. Szkoda na osobie
doznana przez powoda w całości jest skutkiem tych dwóch przyczyn. Prowadzi to do
uznania naruszenia przez Sądy przepisu art. 435 § 1 KC.
W sytuacji gdy skutek w postaci szkody na osobie jest wynikiem działania dwóch
przyczyn, może wchodzić w grę zastosowanie przepisu art. 362 KC, zgodnie z którym
jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej
naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a
zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Zgodnie z powołaną przez Sąd Wojewódzki
uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1975 r., III CZP
8/75 (OSNCP 1976 z. 7-8 poz. 15) zachowanie się małoletniego poszkodowanego,
któremu z powodu wieku winy przypisać nie można (art. 426 KC), może stosownie do
art. 362 KC uzasadniać zmniejszenie odszkodowania należnego od osoby
odpowiedzialnej za szkodę na podstawie art. 436 KC (por. też np. wyrok z dnia 16
grudnia 1967 r., II CR 379/67, OSNCP 1968 z. 10 poz. 167, NP 1969 nr 3 s. 475 z gl. A.
Szpunara, PiP 1969 nr 6 s. 1133 z gl. J. Senkowskiego). Nie oznacza to jednak, aby za
podstawę przyjęcia przyczynienia się poszkodowanego mogły być uznane okoliczności
leżące po jego stronie, jednak od niego niezależne, a przede wszystkim nie będące
jego zachowaniem. Z wyraźnego brzmienia przepisu art. 362 KC wynika, że ma on
zastosowanie wówczas, gdy "poszkodowany przyczynił się" do powstania lub
zwiększenia szkody. Musi więc występować zachowanie się poszkodowanego
polegające na jego działaniu lub zaniechaniu. Teoretycznie można by próbować
konstruować przyczynienie się powoda do szkody, gdyby przypisać mu zaniechanie
powodujące powstanie u niego choroby samoistnej. W wyroku z dnia 11 stycznia 1978
r., III PR 183/77 (OSPiKA 1979 z. 1 poz. 17 z gl. M. Sośniaka) Sąd Najwyższy
stwierdził, że odmowa poszkodowanego poddania się wypróbowanemu i powszechnie
stosowanemu zabiegowi lekarskiemu, przynoszącemu z reguły pomyślne wyniki i
poprawę stanu zdrowia oraz zdolności do samodzielnego utrzymania się, powinna
opierać się na motywacji zrozumiałej przynajmniej dla specjalistów i znajdującej oparcie
w rzeczywiście występujących reakcjach organizmu ludzkiego, jeśli ma wywrzeć wpływ
na ocenę zakresu odpowiedzialności sprawcy szkody. Pomijając kontrowersyjność tego
rozstrzygnięcia, należy stwierdzić, że w sprawie nie zostało nawet podniesione, aby
stan zdrowia powoda był wynikiem jego zaniechania. Tym samym niezależna od
poszkodowanego powoda okoliczność, nie będąca wynikiem jego zachowania, nie
może być uznana za jego przyczynienie się do powstania czy zwiększenia szkody.
Zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego, przyjmując taką
konstrukcję przyczynienia się powoda, naruszyły więc przepis art. 362 KC.
Prowadzi to do uwzględnienia kasacji i zgodnie z art. 393
13
§ 1 zdanie pierwsze
KPC (w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu
postępowania cywilnego, rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo
upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania ad-
ministracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych
innych ustaw - Dz.U. Nr 43, poz. 189) do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania. Bezprzedmiotowe stają się
w tym zakresie zarzuty kasacji dotyczące rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Wojewódzki weźmie pod rozwagę, że
zgodnie z ustalonym orzecznictwem, przy określeniu wysokości zadośćuczynienia
konieczne jest uwzględnienie wszystkich okoliczności sprawy. Poza więc faktami do-
tychczas uwzględnionymi, Sąd weźmie pod rozwagę, że z tytułu tej samej szkody po-
wód otrzymał już świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, w tym zwłaszcza jed-
norazowe odszkodowanie (por. np. wyrok z dnia 18 marca 1968 r., II PR 41/68, OSNCP
1968 z. 10 poz. 178 i wyrok z dnia 27 sierpnia 1969 r., I PR 224/69, OSNCP 1970 z. 6
poz. 111).
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 w
związku z art. 393
19
KPC.
========================================