Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 kwietnia 1997 r.
I PKN 88/97
Odwołanie ze stanowiska wicedyrektora szkoły stanowi jednostronną
zmianę warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika w rozumieniu art. 32
ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz.
234 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 1997 r. sprawy z powództwa
Barbary Zdzisławy W. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w H. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację Szkoły Podstawowej [...] w H. od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bielsku Podlaskim z dnia 26 sierpnia 1996 r.
[...], zasądzając od strony pozwanej na rzecz powódki 10 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Barbara W. wniosła kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1996 r. [...], którym
Sąd ten zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bielsku Podlaskim z dnia 26
sierpnia 1996 r. [...] Sąd Pracy uznał, że odwołanie powódki - decyzją dyrektora Szkoły
Podstawowej [...] w H. z dnia 30 maja 1996 r. - ze stanowiska wicedyrektora tej Szkoły
było dotknięte wadą. Sąd ten przyjął jednocześnie, że decyzja dyrektora Szkoły w
sprawie odwołania była najbardziej racjonalną w istniejącym w niej stanie kadrowym i
wobec tego uznał, powołując się na art. 477
1
§ 2 KPC, że uznanie odwołania za
bezskuteczne jest nieuzasadnione i w związku z tym zasądził na rzecz powódki jedynie
odszkodowanie (2766,60 zł) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 czerwca 1996 r.
Sąd drugiej instancji zmienił to rozstrzygnięcie, oddalając powództwo.
W kasacji powódka zarzuciła wyrokowi Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
naruszenie prawa materialnego, w szczególności zaś art. 38 pkt 2 ustawy z dnia 7
września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 85, poz. 425 ze zm.), skutkiem uznania
przez ten Sąd, że przepis ten ma zastosowanie w związku z odwołaniem powódki ze
stanowiska wicedyrektora Szkoły, mimo że odwołanie dokonane zostało za
wypowiedzeniem i na koniec roku szkolnego, a nie w jego trakcie. Zarzut kasacji doty-
czy także naruszenia przepisu proceduralnego, a mianowicie art. 477
1
§ 1
1
KPC. W tym
ostatnim zakresie w kasacji podnosi się, że w toku postępowania sądowego nie zostało
wyjaśnione z urzędu, czy odwołanie Barbary W. ze stanowiska wicedyrektora Szkoły
pod pretekstem zmian organizacyjnych nie stanowiło obejścia przepisów o szczególnej
ochronie trwałości stosunku pracy, a konkretnie normy art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja powódki jest trafna w zakresie, w jakim domaga się ona uchylenia
wyroku Sądu drugiej instancji, natomiast nie znajduje uzasadnienia w tej części, w
której wnioskuje się w niej także zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji, który docho-
dząc do przekonania, iż odwołanie powódki ze stanowiska wicedyrektora szkoły
dotknięte było wadą, uznał jednocześnie, że nie byłoby zasadne przywracanie jej na to
stanowisko i zasądził na jej rzecz tylko odszkodowanie.
Zarówno Sąd Pracy, jak i Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w uzasadnie-
niach swoich wyroków powołały się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1993
r., I PZP 15/93, (OSNCP 1993 z. 12 poz. 217), wywodząc z niej jednak odmienne
wnioski. Sąd drugiej instancji wyszedł od stwierdzenia, że powódka jest nauczycielem
mianowanym, a to oznacza, iż podstawą jej roszczeń mogą być jedynie uregulowania
Karty Nauczyciela (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r., Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.).
Powódka będąc nauczycielką, pismem z dnia 19 września 1991 r. powołana została do
pełnienia funkcji wicedyrektora Szkoły Podstawowej [...] w H. W konsekwencji miał do
niej zastosowanie (z uwagi na zasadę, że powierzanie stanowisk kierowniczych w
szkole określają odrębne przepisy - art. 17 ust. 1 Karty Nauczyciela) art. 38 ustawy z 7
września 1991 r. o systemie oświaty, który określa warunki odwoływania nauczycieli ze
wszystkich stanowisk kierowniczych. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na tym tle
podniósł, że nauczyciel, nawet odwołany z funkcji kierowniczej, nadal pozostaje
nauczycielem; w takim wypadku nie dochodzi do rozwiązania stosunku pracy. Stąd też
jego zdaniem odwołanie nauczyciela z funkcji kierowniczej nie może być uznane za
wypowiedzenie zmieniające. W konsekwencji do stosunku pracy nauczycieli
mianowanych nie mają zastosowania przepisy art. 42 KP. Jeżeli zaś odwołanie
nauczyciela z funkcji kierowniczej nie jest wypowiedzeniem zmieniającym warunki pracy
lub płacy w rozumieniu art. 42 KP, to wobec tego w sprawie nie może mieć
zastosowania art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
Sąd drugiej instancji podzielił przy tym ustalenia Sądu Pracy, że strona pozwana
nie naruszyła przepisu art. 38 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, gdyż
zmiany w strukturze organizacyjnej Szkoły, zgodnie z którymi w roku szkolnym 1996/97
pozostają jedynie dwa stanowiska wicedyrektorów, stanowiły uzasadnioną przyczynę
odwołania powódki ze stanowiska wicedyrektora szkoły ("przypadek szczególnie
uzasadniony" według słów art. 38 ust. 2 ustawy o systemie oświaty). W tym też zakresie
zarzuty kasacji są bezzasadne, gdyż na tle ustalonego przez Sądy stanu faktycznego
nie budzi wątpliwości, iż dokonały one prawidłowej kwalifikacji prawnej odwołania, a
mianowicie, że nastąpiło ono zgodnie z wymaganiami art. 38 ustawy o systemie
oświaty. Sąd Najwyższy jest przy tym związany ustaleniami podstawy faktycznej
dokonanymi w zaskarżonym wyroku z uwagi na to, iż brak jest zarzutu w kasacji, że są
to ustalenia wadliwe, których braki stanowią następstwo naruszenia określonych
przepisów prawa procesowego. Niezależnie od trafności tych ustaleń Sąd Najwyższy
już chociażby z tego drugiego powodu (brak zarzutu naruszenia określonych przepisów
prawa procesowego mających znaczenie dla ustalenia podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia) nie mógł podzielić zarzutu kasacji, iż doszło do naruszenia art. 38 ust. 2
ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty.
Pogląd Sądu drugiej instancji, że w rozstrzyganej sprawie nie miał zastosowania
art. 32 ustawy o związkach zawodowych nie jest trafny. Nie odpowiada on przy tym
stanowisku Sądu Najwyższego wyrażonemu w uchwale, na którą Sąd ten się powołuje
(uchwała z 5 maja 1993 r.). W uchwale tej bowiem przyjęto, że nauczycielowi
mianowanemu odwołanemu z funkcji wicedyrektora szkoły z naruszeniem art. 37 ust. 1
lub art. 38 ustawy o systemie oświaty nie przysługuje roszczenie o orzeczenie bezs-
kuteczności odwołania, czy o przywrócenie do pracy na dotychczasowym stanowisku;
przysługuje mu natomiast roszczenie o odszkodowanie na podstawie stosowanych
odpowiednio art. 45 § 2 i art. 47
1
Kodeksu pracy. Wprawdzie w uchwale tej Sąd
Najwyższy akcentuje - z czym należy się w pełni zgodzić - że odwołanie ze stanowiska
na podstawie art. 38 ustawy o systemie oświaty nie stanowi wypowiedzenia warunków
pracy lub płacy, ale jednocześnie przyjmuje, że jest to czynność prawna w wysokim
stopniu zbliżona do wypowiedzenia zmieniającego. Analogia jaka tu zachodzi jest na
tyle istotna, że Sąd Najwyższy widzi podstawy, by sięgnąć do przepisów art. 45 § 2 i art.
47
1
KP, które wszak odnoszą się do wypowiedzenia umowy o pracę i odpowiednio
także do wypowiedzenia warunków pracy lub płacy. Gdyby miało być inaczej, to
powoływanie się na art. 45 § 2 i art. 47
1
KP w kontekście roszczeń nauczycieli
odwołanych ze stanowiska z naruszeniem przepisów art. 37 ust. 1 lub art. 38 ustawy z
7 września 1991 r. o systemie oświaty, byłoby niezrozumiałe. Sąd Najwyższy w
niniejszym składzie podziela znajdujące wyraz w uchwale z 5 maja 1993 r. stanowisko i
argumentację na jego poparcie, że między odwołaniem ze stanowiska na podstawie art.
38 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty a wypowiedzeniem zmieniającym
zachodzi tak istotne podobieństwo, iż w sprawie roszczeń wynikających z wadliwego z
niego odwołania należy pomocniczo stosować przepisy Kodeksu pracy dotyczące
rozwiązywania umów o pracę. Prowadzi to tym samym do wniosku, że do odwołania
tego mają zastosowanie przepisy art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Stanowisko
to znajduje dodatkowe umocnienie w dokładniejszej analizie art. 32 ust. 2 ustawy o
związkach zawodowych, który nie operuje pojęciem "wypowiedzenia warunków pracy
lub płacy". Stanowi się w nim bowiem, że pracodawca nie może bez zgody zarządu
zakładowej organizacji związkowej zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na
niekorzyść pracownika będącego członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej
organizacji związkowej. Pojęcie "jednostronnej zmiany warunków pracy lub płacy na
niekorzyść pracownika" jest szerszą kategorią niż wypowiedzenie warunków pracy lub
płacy. Nie może budzić wątpliwości, że odwołanie ze stanowiska wicedyrektora szkoły
stanowi jednostronną zmianę warunków pracy lub płacy i to niekorzystną dla
nauczyciela. Zmiana ta dotyczy treści jego stosunku pracy. Oznacza to, że w
odniesieniu do powódki istniał obowiązek uzyskania zgody na jej odwołanie właściwego
organu związkowego niezależnie od tego czy i w jakim zakresie identyfikuje się to
odwołanie z wypowiedzeniem zmieniającym.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
15
KPC orzekł jak
w sentencji.
N o t k a
Powołana w uzasadnieniu uchwała z dnia 5 maja 1993 r., I PZP 15/93 została opublikowana także
w OSP 1994 z. 6 s. 304 z glosą A. Dubowik. W przedmiocie charakteru prawnego odwołania z funkcji
dyrektora szkoły i roszczeń z tym związanych Sąd Najwyższy wypowiedział się także w uchwale z dnia 3
lutego 1993 r., I PZP 71/92 (OSNCP 1993 z. 9 poz. 144) stwierdzając, że nauczycielowi wykonującemu
funkcję dyrektora szkoły przez okres wskazany w art. 108 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o
systemie oświaty (Dz.U. Nr 95, poz. 425), odwołanemu z tej funkcji z naruszeniem art. 38 tej ustawy,
przysługuje roszczenie o odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego miało
trwać pełnienie powierzonej funkcji, nie więcej jednak niż za trzy miesiące. Porównaj także wyrok z dnia
14 listopada 1996 r., I PRN 17/96 (Prawo Pracy 1997 nr 4 s. 31); wyrok z dnia 19 lutego 1997 r., III
RN 3/97 (OSNAPiUS 1997 nr 19 poz. 369); uchwałę z dnia 10 maja 1996 r., I PZP 34/95 (PiZS 1996 nr
7 s. 70); uchwałę z dnia 27 sierpnia 1986 r., III PZP 54/86 (OSNCP 1987 z. 8 poz. 112) i uchwałę z
dnia 15 sierpnia 1986 r., III PZP 50/86 (OSNCP 1987 z. 7 poz. 97).
========================================