Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 kwietnia 1997 r.
II UKN 58/97
Funkcjonariusz zaliczony do I grupy inwalidów w rozumieniu art. 20 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej
i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. Nr 53, poz. 214) jest uprawniony do
dodatku pielęgnacyjnego tylko wówczas, gdy ze względu na niemożność
samodzielnej egzystencji wymaga stałej lub długotrwałej opieki drugiej osoby.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 kwietnia 1997 r. sprawy z wniosku
Tadeusza S. przeciwko Zakładowi Emerytalno-Rentowemu Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych w W. o dodatek pielęgnacyjny do emerytury, na skutek kasacji wnios-
kodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie z dnia 27 listopada 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Emerytalno-Rentowy MSW decyzją z dnia 4 maja 1995 r. odmówił
przyznania Tadeuszowi S. dodatku pielęgnacyjnego do pobieranego policyjnego
świadczenia rentowego, ponieważ Okręgowa Komisja Lekarska MSW w Ł. orzecze-
niem z dnia 31 stycznia 1995 r. zaliczyła wprawdzie ubezpieczonego do I grupy inwa-
lidów całkowicie niezdolnych do służby, ale równocześnie ustaliła, że nie wymaga on
opieki innej osoby.
Odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji oddalił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 1 lipca 1996 r. Sąd ten przyjął
jako podstawę rozstrzygnięcia wnioski zawarte w opinii biegłych lekarzy sądowych o
specjalizacjach stosownych do zgłaszanych przez ubezpieczonego chorób, że
ujawnione schorzenia kwalifikują ubezpieczonego do drugiej grupy inwalidów z
ogólnego stanu zdrowia i nie wymagają sprawowania nad nim opieki Aosób drugich@.
Biegli sądowi sugerowali Apomylenie pojęć prawnych@ inwalidztwa w orzeczeniu Okrę-
gowej Komisji Lekarskiej MSW w Ł. z dnia 31 stycznia 1995 r.
Apelację ubezpieczonego, opartą na zarzucie naruszenia prawa materialnego,
oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z
dnia 27 listopada 1996 r. zwracając uwagę, że zarówno lekarze Okręgowej Komisji
Lekarskiej MSW w Ł. w orzeczeniu z dnia 31 stycznia 1995 r., jak i biegli lekarze sądowi
o specjalnościach odpowiadających schorzeniom zgłaszanym przez ubezpieczonego
jednoznacznie stwierdzili, że rodzaje i zakres ujawnionych schorzeń nie wymagają
sprawowania opieki innej osoby nad ubezpieczonym. Transponując te
niekwestionowane ustalenia faktyczne na obowiązujący stan prawny Sąd Apelacyjny
przyjął za Sądem pierwszej instancji, że Okręgowa Komisja Lekarska MSW zakwa-
lifikowała ubezpieczonego do I grupy inwalidów w ujęciu normatywnym ustawy z dnia
18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony
Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin (Dz. U. Nr 53, poz. 214), tyle że ustawa ta w zakresie uprawnień do dodatku
pielęgnacyjnego odsyła do warunków przewidzianych w art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), a ta ustawa
wymaga odniesienia do reguł zawartych w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.),
które uzależniają prawo do dodatku pielęgnacyjnego od potrzeby uzyskiwania przez
inwalidę opieki ze strony innej osoby, a taka konieczność nie dotyczy ubezpieczonego.
Kasacja ubezpieczonego została oparta na zarzutach naruszenia prawa mate-
rialnego (art. 393
1
pkt 1 KPC) przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie
przepisów art. 20 ust. 1 i art. 25 ust. 1 pkt 2 i art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 18 lutego 1994
r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży
Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. Nr 53,
poz. 214), art. 24 ust. 4 i art. 48 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników
i ich rodzin i art. 21 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw przez przyjęcie, że ustalenie I grupy
inwalidztwa funkcjonariusza nie daje mu prawa do dodatku pielęgnacyjnego, a także na
naruszeniu przepisów postępowania wskutek jednostronnego prowadzenia
postępowania dowodowego i oceny mocy dowodowej na niekorzyść ubezpieczonego
(art. 232 i art. 233 KPC), co mogło w sposób istotny wpłynąć na wynik sprawy.
Skarżący wniósł alternatywnie o orzeczenie reformatoryjne lub kasacyjne.
Organ rentowy wniósł o oddalenie kasacji podkreślając, że ustalenie pierwszej
grupy inwalidztwa funkcjonariuszy nie jest Atożsame@ z prawem do dodatku
pielęgnacyjnego. Na rozprawie kasacyjnej pełnomocnik podniósł dodatkowo zarzut
niedopuszczalności kasacji, argumentując że wartość przedmiotu zaskarżenia nie sięga
kwoty pięciu tysięcy złotych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzut niedopuszczalności kasacji w sprawie o dodatek pielęgnacyjny jest
nieuzasadniony, ponieważ postępowanie sądowe zmierzające do ustalenia uprawnień
do dodatku pielęgnacyjnego weryfikuje jedynie ustawowe przesłanki kreujące z mocy
prawa to uprawnienie, a przez to spory te mają charakter ustalający, a orzeczenia
sądowe zapadłe w ich wyniku mają w istocie rzeczy znaczenie deklaratoryjne. W takim
postępowaniu chodzi zatem o ustalenie uprawnienia do świadczenia z zakresu
ubezpieczenia społecznego, a nie o zasądzenie tego świadczenia w konkretnej wyso-
kości, co powoduje, że są to zawsze spory o ustalenie, a nie o świadczenie. Prowadzi
to do konkluzji, że dopuszczalność kasacji w sprawach o ustalenie prawa do dodatku
pielęgnacyjnego, który ma wysokość określoną ustawowo (art. 22 ust. 1 ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm., powoływana
dalej jako ustawa rewaloryzacyjna), [...] nie jest obwarowana wartością przedmiotu
zaskarżenia według art. 393 pkt 1 KPC.
Merytorycznie kasacja jest bezzasadna. Ubezpieczony został zaliczony do I
grupy inwalidów w rozumieniu przepisu art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994
r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży
Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr
53, poz. 214, powoływanej dalej jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym Policji).
Wskazana norma wynika z aktu prawnego regulującego w sposób szczególny materię
zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy różnych służb mundurowych, co przejawia
się w rozmaitych odrębnościach tego systemu, w tym także w specyficznym i
właściwym wyłącznie tej ustawie określeniu grup inwalidzkich funkcjonariuszy. Ustala
się bowiem trzy grupy inwalidztwa funkcjonariuszy całkowicie niezdolnych do służby, a
wśród nich: I grupę - obejmującą całkowicie niezdolnych do pracy, II grupę - obejmującą
częściowo niezdolnych do pracy oraz III grupę - obejmującą zdolnych do pracy.
Natomiast inne są ustawowe przesłanki kwalifikacji i zakres każdej z takich grup
inwalidów w pracowniczym systemie emerytalnym. W szczególności według normy art.
24 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o z.e.p.) do I
grupy inwalidów zalicza się osoby niezdolne do wykonywania jakiegokolwiek
zatrudnienia, które ze względu na niemożność samodzielnej egzystencji wymagają
stałej lub długotrwałej opieki innej osoby. Trzeba zauważyć, że szczególne
unormowanie grup inwalidzkich funkcjonariuszy Policji wywiera zasadniczy wpływ na
ustawowo określoną wysokość przysługujących im rent inwalidzkich, która wynosi
odpowiednio dla I grupy - 80%, dla II grupy - 70 % i dla III grupy - 40 % podstawy
wymiaru, bez uwzględnienia dodatków rentowych (art. 22 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu
Policji). Powyższe rozważania wskazują na odrębne, samoistne legislacyjnie i
oczywiście korzystniejsze unormowania statusu prawnego inwalidztwa i wysokości
przysługujących świadczeń rentowych dla funkcjonariuszy służb mundurowych w
porównaniu do odpowiednich regulacji występujących w powszechnym prawie
emerytalnym.
Ustawa o zaopatrzeniu funkcjonariuszy Policji przewiduje także określone
dodatki do emerytury lub renty, w tym prawo do dodatku pielęgnacyjnego (art. 25 ust. 1
pkt 2), tyle że w zakresie precyzującym zasady i wysokość nabycia tego uprawnienia
następuje odesłanie do przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (art. 25 ust. 3), które są zawarte w dwóch aktach prawnych. Przepis art. 21 ust. 2
ustawy rewaloryzacyjnej stanowi wprawdzie, że dodatek pielęgnacyjny przysługuje
osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba taka została m.in. zaliczona do
I grupy inwalidów, ale przecież nie stanowi on samoistnej podstawy kreującej prawo do
dodatku pielęgnacyjnego. Dodatek ten bowiem przysługuje do renty inwalidzkiej I grupy
uzyskiwanej na podstawie przepisów aktów prawnych wymienionych w art. 1 tej ustawy,
co jednoznacznie wynika z treści i stylizacji art. 21 ust. 4 tej ustawy, który zawiera
odesłanie do przepisów ustawy o z.e.p. Norma art. 48 ust. 1 tej ustawy zawiera iden-
tyczną treść jak norma art. 21 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej, ale również ona nie
kreuje samoistnie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego dla osoby zaliczonej do I grupy
inwalidów, albowiem wyraźnie warunkuje powstanie tego uprawnienia od wcześniej-
szego ustalenia uprawnienia do emerytury lub renty, w tym m.in. od zaliczenia osoby
ubiegającej się o dodatek pielęgnacyjny do I grupy inwalidów w rozumieniu art. 24 ust.
4 ustawy o z.e.p. Ten przepis stanowi, że do I grupy inwalidów zalicza się osoby niez-
dolne do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia, które ze względu na niemożność
samodzielnej egzystencji wymagają stałej lub długotrwałej opieki innej osoby. Idea,
istota i funkcja prawa do dodatku pielęgnacyjnego wyraża się w zapewnieniu osobom
uprawnionym do świadczeń emerytalno-rentowych, które wskutek inwalidztwa I grupy
lub ze względu na ustawowo określony wiek 75 lat są praktycznie pozbawione możli-
wości samodzielnego zaspokajania swych potrzeb życiowych, prawa do dodatkowego
świadczenia, które służy częściowemu zrekompensowaniu kosztów ponoszonych w
celu uzyskania ustawowo uznanej za niezbędną opieki ze strony innej osoby. Taka
potrzeba jest ryzykiem (zdarzeniem) ubezpieczeniowym rodzącym podmiotowe upraw-
nienie do dodatku pielęgnacyjnego, przysługującego do pobieranych świadczeń eme-
rytalno-rentowych. Powyższe rozważania uzasadniają stanowisko, że funkcjonariusz
zaliczony do I grupy inwalidów w rozumieniu art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym Policji jest uprawniony do uzyskania dodatku pielęgnacyjnego tylko wów-
czas, gdy ze względu na niemożność samodzielnej egzystencji wymaga on stałej lub
długotrwałej opieki innej osoby (art. 25 ust. 3 tej ustawy w związku z art. 24 ust. 4 usta-
wy o z.e.p. W tych okolicznościach Sąd Najwyższy stwierdził, że w zaskarżonym
wyroku nie doszło do naruszenia prawa materialnego.
Równocześnie Sąd Najwyższy uznał, że zebrany materiał dowodowy w sprawie
jednoznacznie wykazał, iż aktualnie ubezpieczony nie wymaga stałej lub długotrwałej
opieki innej osoby. Takie stanowisko zajęła Okręgowa Komisja Lekarska MSW w Ł. w
orzeczeniu z dnia 31 stycznia 1995 r. i było ono przedmiotem weryfikacji opartej o prze-
prowadzony i prawidłowo oceniony dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych, którzy
objęli wyjaśnieniem diagnozę i zalecenie zawarte w zaświadczeniu z dnia 3 sierpnia
1994 r. lekarza neurologa. Odmienne i subiektywne przekonanie ubezpieczonego o
stanie jego inwalidztwa uzasadniającym prawo do dodatku pielęgnacyjnego nie uzasad-
nia zarzutów proceduralnych podniesionych w kasacji, w szczególności dopuszczenia
kolejnych dowodów z opinii innych zespołów biegłych, skoro rodzaje i stopień zaawan-
sowania ujawnionych schorzeń ubezpieczonego nie ograniczają samoobsługowych
zdolności zapewnienia jego podstawowych potrzeb życiowych.
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu z mocy art. 393
12
KPC.
[...]
========================================