Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 maja 1997 r.
II UKN 113/97
Obowiązek odszkodowawczy z art. 444 § 1 zdanie 1 KC obejmuje zwrot
kosztów nabycia samochodu inwalidzkiego niezbędnego dla leczenia i prowadze-
nia działalności gospodarczej pracownika poszkodowanego wskutek zawi-
nionego przez pracodawcę wypadku przy pracy.
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 maja 1997 r. sprawy z
powództwa Zenona C. przeciwko [...] Kopalniom Węgla Kamiennego w W. o
odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na skutek kasacji powoda od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu
z dnia 30 września 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Powód Zenon C. domagał się zasądzenia od pozwanych [...] Kopalni Węgla
Kamiennego w W. kwoty pieniężnej umożliwiającej mu nabycie samochodu
inwalidzkiego, służącego usprawnieniu jego potrzeb i korzystaniu z leczenia i
rehabilitacji następstw ciężkiego wypadku przy pracy, któremu uległ w dniu 24
kwietnia 1990 r.
Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu oddalił powództwo, ustalając że aktualny stan
zdrowia powoda nie stanowi bezwzględnego wskazania do posługiwania się
samochodem inwalidzkim, przez co dochodzone roszczenie nie znajduje
uzasadnienia w treści art. 444 § 1 KC. Sąd ten przyjął, że obowiązek
odszkodowawczy pozwanego - byłego pracodawcy powoda - nie obejmuje
kosztów nabycia pojazdu inwalidzkiego, jeżeli nie jest on konieczny do
kompensowania kalectwa poszkodowanego pracownika oraz do kontynuowania
przezeń pracy zarobkowej wykonywanej przed wypadkiem.
Takie stanowisko podzielił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych we Wrocławiu, który wyrokiem z dnia 30 września 1996 r. oddalił rewizję
powoda. Sąd ten, powołując się na stanowisko zawarte w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 16 stycznia 1981 r., I CR 455/80 (OSNCP 1981 z. 10 poz. 193)
przyjął, że żądanie zasądzenia kwoty pieniężnej na zakup samochodu osobowego
z oprzyrządowaniem inwalidzkim może, jako składnik kompensaty inwalidztwa
osoby poszkodowanej, podlegać uwzględnieniu tylko wówczas, gdyby bez tego
pojazdu poszkodowany nie mógł funkcjonować, bądź gdyby pojazd ten był mu
niezbędny do kontynuowania pracy zarobkowej wykonywanej przed wypadkiem.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego z uzyskanych: opinii z dnia 24 marca 1995 r. Zakładu
Medycyny Sądowej w W. oraz opinii z dnia 2 grudnia 1995 r. Zakładu Medycyny
Sądowej w P. nie wynikało bezwzględne wskazanie do posługiwania się
samochodem inwalidzkim z uwagi na aktualny zakres powypadkowych następstw
schorzenia narządu ruchu powoda. W szczególności opinie te nie sugerowały,
aby niemożność korzystania z takiego pojazdu negatywnie oddziaływała na
pogorszenie się zdrowotnego stanu narządu ruchu powoda. Równocześnie
sugestie zawarte w obu tych opiniach o potrzebie korzystania z samochodu
inwalidzkiego z uwagi na uciążliwe dla powoda i jego otoczenia schorzenie
urologiczne, wymagające konieczności odbywania okresowych zabiegów
urologicznych, nie stanowią uzasadnienia zasądzenia mu dochodzonej kwoty,
ponieważ żądanie takie wykracza poza granice obowiązku odszkodowawczego z
art. 444 § 1 KC. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że powypadkowe inwalidztwo II
grupy kompensuje przyznana powodowi renta inwalidzka wypadkowa z
ubezpieczenia społecznego oraz uzyskiwana od pracodawcy renta uzupełniająca,
które pozostawały poza zakresem sporu. Skoro powód jako inwalida II grupy jest
niezdolny do wykonywania jakiejkolwiek pracy, to samochód osobowy nie
przywróci mu zdolności do wykonywania zatrudnienia, a zatem pojazd inwalidzki
nie stanowi również elementu kosztów przygotowania do innego zawodu, a także
nie jest niezbędny do prowadzenia przez powoda działalności gospodarczej
wypożyczania kaset video we własnym lokalu położonym obok miejsca
zamieszkania powoda. Równocześnie dochodzona forma kompensaty nie ma
uzasadnienia w aktualnym stanie zdrowia powoda, który ma możliwość
samodzielnego poruszania się. Natomiast sama okoliczność, że posiadanie
samochodu inwalidzkiego ułatwiałoby, ?podobnie jak ułatwia funkcjonowanie
ludziom zdrowym@, codzienne funkcjonowanie oraz odbywanie zabiegów
leczniczych i wizyt kontrolnych przez powoda nie uzasadnia powództwa
odszkodowawczego z czynu niedozwolonego byłego pracodawcy powoda.
W kasacji powód podniósł zarzuty naruszenia przepisów prawa materialne-
go, a w szczególności art. 361 i 444 KC w związku z przepisami ustawy z dnia 9
maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 46,
poz. 201 ze zm.), przez odmowę uwzględnienia powództwa w sytuacji
zwiększonych potrzeb spowodowanych jego kalectwem, konieczności leczenia i
prób prowadzenia działalności gospodarczej, a także naruszenie przepisów
postępowania przez przyjęcie, wbrew opiniom biegłych oraz decyzji
administracyjnej o przyznaniu odpłatnego samochodu inwalidzkiego, że nie ma
potrzeby korzystania z takiego pojazdu. Kasacja domagała się orzeczenia
kasatoryjnego i zasądzenia kosztów postępowania w sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest uzasadniona wobec naruszenia normy art. 444 § 1 zdanie
pierwsze KC, który kreuje zasadę pełnej kompensaty szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym, stanowiąc, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju
zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty.
Zdanie drugie przepisu art. 444 § 1 KC jedynie egzemplifikuje, a nie wyczerpuje,
jak błędnie przyjęły to Sądy orzekające w sprawie, rodzaje i sposoby pełnej
kompensaty szkody wynikającej z czynu niedozwolonego. Oznacza to taki
dopuszczalny kierunek wykładni, że poszkodowany jest uprawniony do uzyskania
z góry sumy potrzebnej na koszty leczenia, a jeżeli stał się inwalidą, także sumy
potrzebnej na koszty przygotowania się do innego zawodu, co wcale nie
wyczerpuje jego roszczeń o naprawienie wszelkich wynikających z następstw
czynu niedozwolonego kosztów, skoro ustawodawca kreuje zasadę pełnej
kompensaty szkody wynikającej z uszkodzenia ciała lub wywołania czynem
niedozwolonym rozstroju zdrowia. Wynika to w szczególności z możliwości
zasądzenia renty odszkodowawczej (w przypadku powoda - ugodzonej renty
uzupełniającej inwalidzką rentę wypadkową z ubezpieczenia społecznego), a
także możliwości przyznania poszkodowanemu odpowiedniej sumy
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 KC), której
powód nie uzyskał. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w tym składzie nie podzielił
przywołanego przez Sąd Apelacyjny stanowiska zawartego w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 16 stycznia 1981 r. , I CR 455/80 (OSNCP 1981 z. 10 poz. 193),
które wyrażone zostało w czasie patologicznego układu stosunków społeczno-
ekonomicznych, w którym posiadanie samochodu osobowego wynikało z
określonego udziału w systemie politycznym bądź było traktowane jako zgoła
luksus, wykraczający poza granice obowiązku odszkodowawczego
wyznaczonego treścią art. 444 § 1 KC. Tymczasem gramatyczna wykładnia tego
przepisu obliguje zobowiązanego do naprawienia szkody do skompensowania
wszelkich kosztów uzasadnionych i wynikłych z następstw czynu niedozwolone-
go, a zatem kreuje zasadę pełnej kompensaty szkody, która nie może podlegać
ograniczeniu do świadczeń odszkodowawczych określonych jedynie w art. 444 §
1 zdaniu drugim KC.
Transponując przedstawiony układ prawny na podłoże faktyczne rozs-
trzyganego sporu należało mieć na uwadze, że powód, urodzony 6 lipca 1957 r.,
uległ w stosunkowo młodym wieku w dniu 24 kwietnia 1990 r. wypadkowi przy
pracy, którego następstwa zdrowotne spowodowały zaliczenie go do II grupy
inwalidów z powodu trwałych i postępujących powypadkowych ciężkich
uszkodzeń narządu ruchu i układu moczowego. Powód - uprawniony do
uzyskania naprawienia szkody obejmującej wszelkie wynikające z tego tytułu
koszty (art. 444 § 1 zdanie pierwsze KC), już w dniu 22 czerwca 1992 r. uzyskał
zaświadczenie z Wydziału Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego w W., które
przydzielało mu samochód inwalidzki (oprzyrządowany), z czego należało
wywodzić potrzebę posługiwania się takim pojazdem przez niego. Na celowość
korzystania z samochodu inwalidzkiego w okresie leczenia powypadkowych
schorzeń narządu ruchu i konieczności systematycznego leczenia urologicznego
wskazywały obie uzyskane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym opinie
medycznych instytutów naukowych. Wyrażona tam sugestia, że aktualny stan
narządu ruchu nie stanowi bezwzględnego wskazania do posługiwania się takim
pojazdem, nie dyskwalifikowała przecież celowości posługiwania się przez
powoda takim pojazdem, a przez to nie powinna prowadzić do przekreślenia
takich uzasadnionych potrzeb powoda. Nie można przecież racjonalnie przyjąć, że
dopiero chorobowa progresja prowadząca do pełnej utraty sprawności narządu
ruchu poszkodowanego pracownika może uzasadniać jego żądanie przyznania
samochodu inwalidzkiego. Pojazd taki jest aktualnie potrzebny do
skompensowania ciężkich następstw wypadku przy pracy powoda, który
podejmuje uprawnione próby aktywnego funkcjonowania w społeczeństwie
poprzez prowadzenie działalności gospodarczej, wymagającej dysponowania
środkiem transportu samochodowego. Dlatego zasądzenie sumy niezbędnej do
jego nabycia mieści się w granicach wyznaczonego treścią normy art. 444 § 1 KC
obowiązku odszkodowawczego pozwanego. W takich okolicznościach
bezpodstawne i niestosowne było odniesienie czy też swoiste przyrównywanie
przez Sądy orzekające w sprawie potrzeby korzystania przez ciężko poszkodowa-
nego powoda z pojazdu specjalistycznego do sytuacji ludzi zdrowych, którym
samochody osobowe zapewniają wygodę i ułatwiają życie. Powyższe prowadzi do
wyrażenia poglądu, że obowiązek odszkodowawczy wyznaczony treścią art. 444 §
1 KC [...] obejmuje koszty nabycia samochodu inwalidzkiego niezbędnego dla
prowadzenia leczenia i działalności gospodarczej przez pracownika ciężko posz-
kodowanego wskutek zawinionego przez pracodawcę wypadku przy pracy
Sąd Najwyższy wyrokował w sprawie kasatoryjnie z mocy art. 393
13
KPC w
celu określenia przy ponownym rozpoznaniu sprawy aktualnych możliwości i real-
nych kosztów nabycia przysługującego powodowi samochodu inwalidzkiego.
========================================