Pełny tekst orzeczenia

1
Wyrok z dnia 20 maja 1997 r.
II UKN 121/97
1. W przypadku kasacji wniesionej na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia
1 marca 1996 r. o zmianie KPC ... od wyroku, do którego nie zostało sporządzone
pisemne uzasadnienie, Sąd Najwyższy uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje
sprawę do ponownego rozpoznania (art. 393
13
§ 1 KPC), dokonując stosownej
wykładni prawa (art. 393
17
KPC).
2. Niezdolność do pracy ubezpieczonego rolnika powinna być oceniona
względem możliwości jej wykonywania w konkretnym gospodarstwie rolnym (art.
21 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 20 maja 1997 r. sprawy z wniosku Jana M.
przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w
K. o rentę inwalidzką rolniczą, na skutek kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z
dnia 24 czerwca 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Rzecznik Praw Obywatelskich, na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca
1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta
Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu
postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz.189) w związku z art. 417 § 1, 421 § 2 i
422 § 2 KPC wniósł kasację od prawomocnego wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 24 czerwca 1996 r. [...], wydanego
z wniosku Jana M. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddziałowi Regionalnemu w K. o rentę inwalidzką rolniczą. Wyrokowi temu zarzucił: 1)
rażące naruszenie prawa materialnego - art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 22 ust. 1 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.), 2) rażące naruszenie przepisów postępowania - art. 3 §
2, art. 232, art. 233 § 1, 286 i art. 316 § 1 KPC (w brzmieniu obowiązującym w dacie
wyrokowania), 3) naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu w Poznaniu do
2
ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu kasacji Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł, że Jan M.
domagał się przyznania renty inwalidzkiej rolniczej z tytułu ogólnego stanu zdrowia.
Obwodowa Komisja Lekarska do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia [...] w K. orze-
czeniem z dnia 14 marca 1996 r. uznała wnioskodawcę za długotrwale niezdolnego do
pracy w gospodarstwie rolnym. Wskutek zgłoszenia wadliwości tego orzeczenia przez
wojewódzkiego inspektora orzecznictwa lekarskiego, ubezpieczony został poddany
badaniom przez Wojewódzką Komisję Lekarską do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia
[...] w K., która orzeczeniem z dnia 27 marca 1996 r. odmówiła uznania wnioskodawcy
za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym. W ocenie tej komisji
stwierdzone schorzenia mogą okresowo powodować niezdolność do pracy, lecz nie
czynią inwalidztwa i całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. W
oparciu o to orzeczenie Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział
Regionalny w K. decyzją z dnia 3 kwietnia 1996 r. odmówiła prawa do renty inwalidzkiej
rolniczej. Sąd rozpoznając odwołanie wnioskodawcy powołał biegłych lekarzy sądowych
z zakresu neurologii i ortopedii, którym zlecił ustalenie czy skarżący jest długotrwale
niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. Biegli w swojej opinii z dnia 28 maja 1996
r. stwierdzili u badanego: 1) okresowy zespół bólowy piersiowo-lędźwiowy na tle śla-
dowego skrzywienia oraz drobnych zmian zwyrodnieniowych, 2) torbiel prawego dołu
podkolanowego bez istotnego upośledzenia czynności i 3) miażdżycę, a ponadto zaniki
mięśniowe (mięśnia czworogłowego) uda prawego. Neurolog rozpoznał ponadto zmiany
na dnie oczu odpowiadające nadciśnieniu tętniczemu. Według opinii biegłych
stwierdzony przez nich zespół chorobowy częściowo ogranicza sprawność ruchową i
nie powoduje trwałej niezdolności do pracy w rolnictwie. Zdaniem Rzecznika Praw
Obywatelskich opinia ta prawdopodobnie zadecydowała o treści orzeczenia Sądu,
oddalającego odwołanie wnioskodawcy.
Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że zaskarżony wyrok jest wadliwy, gdyż
stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników jedną z przesłanek kwalifikujących rolnika do renty inwalidzkiej
rolniczej jest jego długotrwała niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. Według
zaś ust. 2 tegoż artykułu rolnika uważa się za długotrwale niezdolnego do pracy w
gospodarstwie rolnym, jeżeli ze względu na pogorszenie się jego stanu zdrowia istnieją
przeciwwskazania do osobistego wykonywania niezbędnych prac w danym
gospodarstwie rolnym w okresie dłuższym niż sześć miesięcy. Dla rozstrzygnięcia
sprawy okolicznościami istotnymi były więc stopień i czas trwania ograniczenia
zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz istnienie lub brak lekarskich
przeciwwskazań do osobistego wykonywania przez ubezpieczonego niezbędnych prac
w jego gospodarstwie rolnym. Okoliczności te zatem wymagały szczególnie starannego
wyjaśnienia w postępowaniu sądowym. Biegli lekarze sądowi ustalili, że wnioskodawca
nie jest trwale niezdolny do pracy w rolnictwie. Konkluzja zawarta w ich opinii, na której
oparto rozstrzygnięcie Sądu, budzi w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich poważne
zastrzeżenia ze względu na przyjęcie przez biegłych innego, niż określono w
przepisach, kryterium oceny niezdolności zainteresowanego do pracy w gospodarstwie
rolnym i ze względu na brak dostatecznego umotywowania wniosków końcowych opinii.
Biegli ocenili stan zdrowia wnioskodawcy pod kątem trwałej niezdolności do pracy w
3
rolnictwie, gdy tymczasem według art. 21 ust. 1 i 2 i art. 22 ust. 1 ustawy dla przyznania
okresowej renty inwalidzkiej rolniczej wystarcza długotrwała niezdolność rolnika do
pracy, rozumiana jako takie pogorszenie stanu zdrowia, przy którym istnieją
przeciwwskazania do osobistego wykonywania niezbędnych prac w danym
gospodarstwie rolnym w okresie dłuższym niż sześć miesięcy. Do tej kwestii biegli
sądowi nie odnieśli się w ogóle. Ponadto wobec rozbieżnych orzeczeń komisji
lekarskich, różniących się zasadniczo zarówno w zakresie rozpoznanych chorób, jak i w
ocenie ich wpływu na zdolność ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie rolnym,
biegli powinni byli odnieść się do tych rozbieżności, wskazać, do którego orzeczenia
ewentualnie się przychylają i uzasadnić swoje stanowisko. Opinia biegłych w ocenie
Rzecznika Praw Obywatelskich budzi także zastrzeżenia z tego powodu, że wbrew
wymaganiu art. 21 ust. 2 ustawy nie odnosi oceny zdolności ubezpieczonego do
wykonywania pracy w warunkach jego gospodarstwa rolnego. Mimo, iż opinia biegłych
nie została należycie i wyczerpująco uzasadniona Sąd nie zlecił biegłym jej
uzupełnienia. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd przyjmując wadliwą opinię
biegłych za miarodajną do rozstrzygnięcia, naruszył obowiązujące w dacie wyrokowania
art. art. 3 § 2, 232, 233 § 1, 286 i 316 § 1 KPC. Zaniechanie przez Sąd zarządzenia
uzupełnienia opinii biegłych pod kątem ewentualnego istnienia długotrwałej (czasowej)
niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym uniemożliwiło prawidłową ocenę upraw-
nień skarżącego do renty inwalidzkiej rolniczej. Według ocen wyrażonych w kasacji,
Sąd naruszył również interes Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ bez należytego
wyjaśnienia sprawy odmówił ubezpieczonemu środków egzystencji w postaci
świadczenia rentowego przewidzianego prawem. Wyrok ten podważa więc także
konstytucyjną zasadę państwa prawnego i zaufania obywateli do jego organów, a w
szczególności do organów wymiaru sprawiedliwości. Uzasadnia to uwzględnienie
kasacji mimo upływu sześciu miesięcy od uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja wniesiona na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie KPC ... podlega rozpoznaniu na podstawie przepisów tego Kodeksu po
nowelizacji, z tym, że może się ona powoływać na podstawy i być wniesiona w terminie
przewidzianym dla rewizji nadzwyczajnej. Zgodnie więc z przepisem art. 393
11
KPC Sąd
Najwyższy rozpoznaje taką kasację w jej granicach i jest związany stanem faktycznym
stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia (argument z art. 393
15
KPC).
Przez stan faktyczny stanowiący podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia należy
rozumieć ustalone przez sąd rozpoznający sprawę w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku okoliczności faktyczne wynikające z przeprowadzonego postępowania
dowodowego. W przypadku kasacji wniesionej na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z
dnia 1 marca 1996 r. występuje szczególna sytuacja, w której możliwe jest zaskarżenie
wyroku, do którego nie zostało sporządzone pisemne uzasadnienie. Bez tego uzasad-
nienia nie jest możliwe ustalenie jaki był stan faktyczny sprawy, stanowiący podstawę
jego wydania. Tym samym Sąd Najwyższy nie ma żadnej możliwości ocenić jakie są
ustalenia faktyczne Sądu rozpoznającego sprawę i czy zostały one dokonane bez
naruszenia przepisów postępowania. W tej sytuacji Sąd Najwyższy nie ma innej
4
możliwości rozstrzygnięcia jak tylko, zgodnie z przepisem art. 393
13
§ 1 KPC, uchylić
zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania z poczynieniem
stosownej wykładni prawa (art. 393
17
KPC).
W zakresie tej wykładni należy w pełni podzielić poglądy zaprezentowane przez
Rzecznika Praw Obywatelskich w kasacji. W szczególności należy zwrócić uwagę na
nie budzące większych wątpliwości przesłanki nabycia prawa do renty inwalidzkiej
rolniczej, wynikające z art. 21 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze
zm.). Zgodnie z tymi przepisami renta inwalidzka rolnicza przysługuje ubezpieczonemu,
który jest długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. Ubezpieczonego
uważa się przy tym za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli
ze względu na pogorszenie się jego stanu zdrowia istnieją przeciwwskazania do
osobistego wykonywania niezbędnych prac w danym gospodarstwie rolnym w okresie
dłuższym niż 6 miesięcy. Z przepisu tego wynika przede wszystkim, że wystarczająca
jest długotrwała (dłuższa niż 6 miesięcy) niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym,
a więc nie jest konieczna trwała niezdolność do pracy. Nadto nie chodzi o niezdolność
do pracy w rolnictwie czy jakimkolwiek gospodarstwie rolnym, lecz decydujące jest
stwierdzenie niezdolności do pracy w konkretnym gospodarstwie rolnym ubezpieczo-
nego. W wyroku z dnia 13 października 1995 r., II URN 5/95 (Prokuratura i Prawo-
Orzecznictwo 1996 nr 4 poz. 49) Sąd Najwyższy stwierdził między innymi, że
ubezpieczony musi być uznany za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie
rolnym, przy czym występuje to w sytuacji, gdy z uwagi na stan zdrowia istnieją
przeciwwskazania do osobistego wykonywania niezbędnych prac w danym
gospodarstwie rolnym w okresie dłuższym niż 6 miesięcy. Jeszcze wyraźniej kwestię tę
sformułował Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 29 kwietnia 1994 r., III AUr
130/94 (OSP 1995 z. 1 poz. 19 z glosą B. Wierzbowskiego), stwierdzając, iż użyte w
art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(Dz.U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24) sformułowanie, że ubezpieczonego uważa się za trwale
niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli ze wzgledu na pogorszenie stanu
zdrowia istnieją przeciwwskazania do osobistego wykonania niezbędnych prac w
danym gospodarstwie przez okres przekraczający 6 miesięcy. Oznacza to, że ta
niezdolność do pracy winna być oceniona w stosunku do konkretnego gospodarstwa.
W pełni też należy podzielić poglądy Rzecznika Praw Obywatelskich co do
zakresu zlecenia przeprowadzenia oceny w opinii biegłych, co do okoliczności
podlegających opiniowaniu i sposobu uzasadnienia tej opinii, w szczególności co do
konieczności odniesienia się do orzeczeń zapadłych w komisjach do spraw inwalidztwa
i zatrudnienia. Uwzględnieniu kasacji nie stoi na przeszkodzie przekroczenie terminu
określonego w art. 421 § 2 KPC (przed zmianą), gdyż jak słusznie wywiedziono w
kasacji, odmowa przyznania renty inwalidzkiej rolniczej, bez należytego wyjaśnienia
sprawy, podważa konstytucyjną zasadę państwa prawnego i zaufania obywateli do jego
organów, a w szczególności do organów wymiaru sprawiedliwości.
Wobec powyższego na podstawie wskazanych przepisów orzeczono jak w
sentencji.
========================================