Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 maja 1997 r.
II UKN 138/97
Ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o
zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.) nie stanowi samodzielnej podstawy nabycia prawa do renty
inwalidzkiej. Niedopuszczalne jest ustalanie prawa do renty inwalidzkiej na
podstawie warunków wybranych z odrębnych systemów ubezpieczeniowych
(pracowniczego i osób prowadzących działalność gospodarczą).
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 maja 1997 r. sprawy z wniosku Marka
M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o rentę inwalidzką,
na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 17 grudnia 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Prowadzący działalność gospodarczą Marek M. złożył 26 stycznia 1996 r. wnio-
sek o rentę inwalidzką. Orzeczeniem Obwodowej Komisji Lekarskiej z dnia 20 marca
1996 r. został uznany za inwalidę III grupy z powodu urazu kończyny górnej, doznanego
w dniu 30 marca 1994 r. Decyzją z dnia 8 sierpnia 1996 r. [...] Oddział ZUS w W. odmó-
wił wnioskodawcy przyznania renty inwalidzkiej z uwagi na brak inwalidztwa co najmniej
II grupy (w odniesieniu do wnioskodawcy jako prowadzącego działalność gospodarczą
na własny rachunek), a także z uwagi na datę powstania inwalidztwa III grupy, przekra-
czającą okres 18 miesięcy od ustania zatrudnienia (w odniesieniu do wnioskodawcy
jako pracownika).
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 19 września 1996 r. [...] oddalił odwołanie wnioskodawcy od wyżej wymienionej
decyzji, zaś Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 17 grudnia 1996 r. [...]
oddalił apelację wnioskodawcy.
W kasacji od powyższego wyroku wnioskodawca podniósł zarzut obrazy art. 2
ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin i art. 6 ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji eme-
rytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw. Zda-
niem autora kasacji inwalidztwo wnioskodawcy powstało w okresie objęcia ubezpiecze-
niem z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gos-
podarczą, który to okres jako składkowy powinien skutkować przyznanie prawa do renty
inwalidzkiej także z powodu inwalidztwa III grupy, zaś okres 18 miesięcy do powstania
inwalidztwa należy liczyć od podjęcia działalności gospodarczej, a nie od ustania
zatrudnienia.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest bezzasadna. Poza sporem jest, że inwalidztwo wnioskodawcy
datuje się od urazu doznanego 30 marca 1994 r. Wnioskodawca tego nie kwestionuje.
Data ta przypada na okres, kiedy nie był już pracownikiem, lecz osobą prowadzącą
działalność gospodarczą.
Ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowa-
dzących działalność gospodarczą (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250) była
kilkakrotnie nowelizowana i zmiany te są zamieszczone w Dz. U. z 1990 r. Nr 36, poz.
206, Dz. U. z 1991 r. Nr 104, poz. 480 i Nr 110 poz. 474, z 1995 r. Nr 4, poz. 17 i z
1996 r. Nr 124, poz. 585. Zmiany następowały także po uchwaleniu ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Ustawa ta m.in.
odnosi się także do ubezpieczenia społecznego osób prowadzących działalność
gospodarczą (art. 1 ust. 1 pkt 5).
Wprawdzie w ustawie o rewaloryzacji... pojęcie okresów zatrudnienia, okresów
równorzędnych z okresami zatrudnienia i okresów zaliczalnych do okresów zatrud-
nienia, wynikające z dotychczas obowiązujących przepisów o zaopatrzeniu eme-
rytalnym, wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy (jeżeli chodzi o wnioskodawcę okresami
tymi są jego okresy zatrudnienia i ubezpieczenia jako osoby prowadzącej działalność
gospodarczą) zostało zastąpione pojęciem "okresów składkowych" i "okresów nieskła-
dkowych", lecz ustawodawca nie odstąpił od odrębnego traktowania różnych grup
społeczno-zawodowych. Nadal zatem istnieje system zaopatrzenia emerytalnego
pracowników i ich rodzin, osób prowadzących działalność gospodarczą, rolników
indywidualnych, żołnierzy zawodowych i innych. Każdy z tych systemów charakteryzuje
się innym zespołem wymagań dla nabycia uprawnień rentowo-emerytalnych,
aczkolwiek istnieją pewne elementy wspólne (np. zaliczalność okresów). Nie oznacza to
jednak, iż dla nabycia uprawnień obojętne jest ziszczenie się niezbędnych warunków w
różnych systemach. Jeżeli art. 32 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1980 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) wymaga, aby
inwalidztwo powstało w okresie zatrudnienia lub równorzędnym z okresem zatrudnienia
albo nie później niż 18 miesięcy od ustania tych okresów - to mimo, że okresy te od
wejścia w życie ustawy z 1991 r. o rewaloryzacji... (tj. od 15 listopada 1991 r.), zdają się
być takimi samymi okresami składkowymi, jak okres ubezpieczenia z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej, to jednak nie są tożsame, skoro wolą
ustawodawcy było zachowanie nadal odrębnego systemu ubezpieczenia osób
prowadzących działalność gospodarczą.
Pomiędzy świadczeniem pracy w ramach stosunku pracy, a prowadzeniem dzia-
łalności gospodarczej istnieją zasadnicze odrębności. Wyrażają się one między innymi
w tym, że pracownik obowiązany jest świadczyć pracę osobiście i jest podpo-
rządkowany pracodawcy, co nie ma miejsca przy prowadzeniu przez osobę fizyczną
działalności gospodarczej na własny rachunek. Osoba ta nikomu nie podlega, sama
sobie organizuje działalność, w czym mogą jej nie przeszkadzać niektóre ograniczenia
sprawności organizmu, które pracownikowi uniemożliwiałyby efektywne wykonywanie
pracy. Dlatego też ustawodawca uprawnia pracownika do renty inwalidzkiej już wów-
czas, gdy jego zdolność do pracy jest ograniczona (trzecia grupa inwalidów), natomiast
osobie prowadzącej działalność gospodarczą na własny rachunek daje prawo do takiej
renty dopiero wówczas, gdy jest całkowicie niezdolna do wykonywania jakiegokolwiek
zatrudnienia (druga grupa inwalidów). Odmienne są też zasady obliczania składek na
ubezpieczenie społeczne (pracownikowi oblicza się je od rzeczywiście wypłacanego
wynagrodzenia, zaś osobie prowadzącej działalność gospodarczą - od zade-
klarowanego - ponad pewne minimum - dochodu , przy czym deklarując niższy dochód
ponosi ona ryzyko uzyskania niższych świadczeń). Nie można zatem wyprowadzać
wniosku, że osoba, która była pracownikiem i posiada niezbędny okres składkowy do
renty inwalidzkiej, ale nie stała się inwalidą trzeciej grupy przed upływem 18 miesięcy
od ustania zatrudnienia, lecz w czasie ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej - nabywa prawo do renty inwalidzkiej, bowiem wniosek taki niweczyłby
odrębność tych dwóch systemów ubezpieczeniowych. Zbędne byłoby wówczas - nadal
zachowane - wymaganie inwalidztwa drugiej grupy dla takiej osoby. Wnioskodawca
niewątpliwie inwalidą drugiej grupy nie jest i tym samym nie nabył prawa do renty
inwalidzkiej jako osoba prowadząca działalność gospodarczą.
Nie znajduje uzasadnienia prawnego wywodzenie zatem uprawnień do renty
inwalidzkiej z samej tylko ustawy o rewaloryzacji..., która głównie porządkuje dotychcza-
sowe okresy w okresy składkowe i nieskładkowe, zachowuje natomiast odrębne syste-
my zabezpieczenia społecznego i wynikające z nich odrębne warunki nabywania prawa
do świadczeń.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy na zasadzie art. 393
12
KPC orzekł jak w
sentencji.
========================================