Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 czerwca 1997 r.
II UKN 168/97
Opłacanie składek w ramach systemu ubezpieczeniowego rolników indy-
widualnych nie jest wywiązaniem się z obowiązku opłacania składek z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej.
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Maria Mańkowska,
Jerzy Kuźniar (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 1997 r. sprawy z wniosku
Wandy S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T.M. o składki
na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 stycznia 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Sądowi
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 26 lutego 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
T.M. stwierdził, iż Wanda S. podlega ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej od dnia 1 marca 1991 r. do dnia 31 lipca 1992 r. oraz od dnia 16 sierpnia
1992 r. i wymierzył ubezpieczonej zaległe składki w kwocie 5.662 zł 84 gr wraz z
odsetkami w kwocie 6.658,80 zł.
Od powyższej decyzji złożyła odwołanie ubezpieczona i powołując się na fakt
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, wniosła o uchylenie zaskarżo-
nej decyzji. W toku postępowania odwoławczego wnioskodawczyni ograniczyła od-
wołanie, domagając się uchylenia zaskarżonej decyzji jedynie w części dotyczącej
naliczonych odsetek za zwłokę.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia
15 października 1996 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i uznał, iż ubezpieczona nie jest
obowiązana do zapłacenia odsetek w kwocie 6.658,80 zł.
Zdaniem Sądu ubezpieczona w okresie prowadzenia działalności gospodarczej
opłacała składki na ubezpieczenie społeczne rolników, a pierwszą informację o
konieczności ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej otrzymała
w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
został nadto powiadomiony przez Urząd Miejski w Ż. o podjęciu przez wnios-
kodawczynię działalności gospodarczej. W ocenie Sądu Wojewódzkiego fakt opłacania
składek ubezpieczenia rolniczego w okresie zawieszenia działalności gospodarczej i
nadal po jej wznowieniu, wskazują na wolę wnioskodawczyni podlegania ubezpiecze-
niu. Nie była ona jedynie zorientowana co do jego rodzaju. Wnioskodawczyni po
uzyskaniu informacji w KRUS-ie, sama zgłosiła się do Oddziału ZUS-u dla wyjaśnienia
właściwego rodzaju ubezpieczenia, zaś organ rentowy będąc powiadomiony przez
Urząd Miejski o podjęciu przez ubezpieczoną działalności gospodarczej, powinien w
związku z tym wydać stosowną decyzję z urzędu.
Z tych względów Sąd Wojewódzki uznał, iż nie jest uzasadnione obciążanie
wnioskodawczyni odsetkami za zwłokę w oparciu o art. 34 ustawy z dnia 25 listopada
1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 25,
poz. 137 ze zm.).
Apelację od wyroku Sądu Wojewódzkiego złożył Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego wniósł o jego zmianę i
oddalenie odwołania, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację, podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji.
W jego ocenie nie można przyjąć, iż wnioskodawczyni pozostawała w zwłoce z uregu-
lowaniem składek na ubezpieczenie społeczne, skoro w całym spornym okresie opłaciła
składki, z tym tylko, że uczyniła to w ramach innego systemu ubezpieczeniowego.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją organ rentowy i zarzucając naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 34 i 35 ustawy z
dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 37 ze zm.), art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 19
grudnia 1989 r. o zobowiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 108,
poz. 486 ze zm.), § 10 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 stycznia 1995 r. w
sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych (Dz.
U. Nr 7, poz. 33), art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) oraz § 32 i 33 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z
1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.), wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. W uzasadnieniu skargi podano, że
organ rentowy postąpił zgodnie z obowiązującymi przepisami, a stanowisko Sądów jest
nietrafne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w kasacji są uzasadnione.
Obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu określonemu ustawą z dnia 18
grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospo-
darczą oraz ich rodzin, podlegają osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek
działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.
Ubezpieczenie to powstaje z dniem rozpoczęcia działalności rodzącej taki obowiązek, a
osoba prowadząca taką działalność jest obowiązana do jej ubezpieczenia. W
przypadku zbiegu ubezpieczenia z tej ustawy z ubezpieczeniem społecznym rolników
indywidualnych, pierwszeństwo miało ubezpieczenie społeczne osób prowadzących
działalność gospodarczą.
Powyższe wynika wprost z treści art. 1 ust. 1 pkt 1, art. 3 ust. 1 i art. 22 ust. 1
oraz art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. Obowiązek podlegania ubezpiecze-
niu społecznemu powstaje więc z mocy samej ustawy, jeżeli zaistnieją określone w niej
warunki. Konsekwencją tego jest określony w art. 23 ust. 1 tej ustawy obowiązek
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
Wobec rozpoczęcia działalności gospodarczej, wnioskodawczyni przestała
podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, co wprost wynika z treści przepisów art.
7 ust. 1 i 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.). Fakt, że mimo tego
nadal opłacała składki na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników, nie stanowi
okoliczności wyłączającej obowiązek ubezpieczenia na podstawie omawianej ustawy.
Ustawodawca nie pozostawił bowiem prawa wyboru osobom podlegającym różnym
systemom ubezpieczenia. Zauważyć należy, że składki wpłacane przez wnios-
kodawczynię na ten Fundusz były nienależne i jako takie przekazane zostały na rzecz
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Prowadzenie działalności gospodarczej rodzi obowiązek zgłoszenia do ubez-
pieczenia osoby prowadzącej taką działalność oraz osób z nią współpracujących w
ciągu 10 dni od dnia rozpoczęcia działalności lub współpracy (§ 32 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne....). Należy też zauważyć, że przepis art. 22 ust. 2
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. daje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych prawo do
objęcia osoby podlegającej ubezpieczeniu, ubezpieczeniem z urzędu, a przepis art. 22
ust. 3 zobowiązuje terenowe organy administracji do informowania ZUS o podej-
mowaniu działalności gospodarczej na ich terenie. Zaniechanie jednak dokonania tych
czynności nie ma skutków wobec osoby podlegającej ubezpieczeniu, w tym nie wyłącza
jej obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia. Trafna jest w związku z tym decyzja organu
rentowego o objęciu wnioskodawczyni ubezpieczeniem społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą.
Wszystko to należycie ocenił Sąd Apelacyjny, bezpodstawnie natomiast nie
zastosował konsekwencji jakie przewiduje prawo w przypadku, gdy składki na ubez-
pieczenie nie są opłacane w terminie.
W myśl art. 34 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych, od nie opłaconych w terminie składek organ rentowy pobiera
odsetki za zwłokę na zasadach i w wysokości określonej przepisami o zobowiązaniach
podatkowych (ustawa z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych - Dz.
U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.). Bez wątpienia nie opłacając składek na
ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą, wnios-
kodawczyni pozostawała w zwłoce. Nie jest bowiem wywiązaniem się z tego obowiązku
opłacanie składek w ramach innego (odrębnego) systemu ubezpieczeniowego (w tym
wypadku rolników indywidualnych).
Niezależnie od tego stwierdzenia, Sąd Najwyższy nie wydał orzeczenia co do
istoty sprawy z uwagi na wniosek zawarty w skardze kasacyjnej, a zmierzający do
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do po-
nownego rozpoznania.
Rozpoznając sprawę w wyniku kasacji, Sąd Najwyższy związany jest jej pods-
tawami i wnioskami, skoro działa w granicach kasacji - art. 393
11
KPC. Wyraźny wnio-
sek składającego kasację, a także przepis art. 393
15
KPC, który jedynie uprawnia Sąd
Najwyższy do orzekania co do istoty sprawy, skłoniły do uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Istotą i
celem postępowania kasacyjnego jest - w przypadku uwzględnienia kasacji - uchylenie
zaskarżonego orzeczenia z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Sąd
Najwyższy może, co nie oznacza, że powinien orzec co do istoty sprawy (postanowienie
SN z dnia 29 października 1996 r., III CKU 8/96 - nie opublikowane).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji po myśli art. 393
12
§ 1 KPC.
N o t k a
Powołane w uzasadnieniu postanowienie z dnia 29 października 1996 r., III CKU 8/96, zostało
opublikowane w OSNC 1997 z. 4 poz. 38.
========================================