Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 listopada 1997 r.
I PKN 399/97
W razie zmian organizacyjnych w szkole w rozumieniu art. 20 ust. 1
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze
zm.), przyjęte przez pracodawcę kryteria wyboru nauczyciela do zwolnienia z
pracy podlegają kontroli sądowej, w celu dokonania oceny czy rozwiązanie
stosunku pracy z nauczycielem było uzasadnione.
Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Adam
Józefowicz (sprawozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 1997 r. sprawy z po-
wództwa Grażyny K. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w P. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 7 marca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Grażyna K. wystąpiła z powództwem przeciwko Szkole Podstawo-
wej [...] w P. o przywrócenie do pracy na stanowisku nauczyciela matematyki. W
uzasadnieniu powództwa powódka twierdziła, że rozwiązanie z nią umowy o pracę z
dniem 31 sierpnia 1994 r. w trybie art. 20 Karty Nauczyciela było nieuzasadnione,
gdyż zmniejszenie liczby oddziałów w roku szkolnym 1994/95 dotyczyło tych od-
działów, w których powódka nie uczyła, a ponadto rozwiązanie umowy o pracę nas-
tąpiło, gdy odmówiła przyjęcia propozycji podjęcia pracy w bibliotece.
Pozwana Szkoła wniosła o oddalenie powództwa z tego względu, że nastąpiły
w niej zmiany organizacyjne, uniemożliwiające dalsze zatrudnienie powódki. Po-
wódka nie wyraziła zgody na zmianę warunków przez podjęcie pracy w bibliotece
oraz zgody na przeniesienie jej w stan nieczynny.
- 2 -
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 9 sierpnia 1995 r. od-
dalił powództwo o przywrócenie do pracy uznając, że istniała podstawa do rozwiąza-
nia z powódką umowy o pracę. Jednakże zasądził od pozwanego na rzecz powódki
kwotę 460,90 zł za naruszenie wymagań dotyczących konsultacji związkowej, to jest
art. 38 § 1 KP w związku z art. 98 ust. 1 Karty Nauczyciela, gdyż o zamiarze wypo-
wiedzenia pozwana Szkoła nie powiadomiła na piśmie organizacji związkowej, do
której należała powódka (ZNP). Sąd nie podzielił stanowiska Sądu Najwyższego,
wyrażonego w uchwale z dnia 25 czerwca 1993 r., I PZP 24/95 (OSNAPiUS 1995 nr
18 poz. 230), że przy rozwiązaniu stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w
trybie art. 20 ustawy z dnia 5 czerwca 1982 r. Karta Nauczyciela w brzmieniu nada-
nym ustawą z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie Karty Nauczyciela (Dz. U. Nr 53,
poz. 252), nie jest wymagane uzyskanie stanowiska organizacji związkowej. Dlatego
Sąd zasądził odszkodowanie w wysokości 1 miesięcznego wynagrodzenia na zasa-
dzie art. 45 § 2 KP i art. 477
1
§ 2 KPC.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu po roz-
poznaniu rewizji obu stron, wyrokiem z dnia 20 grudnia 1995 r. [...] uchylił zaskarżony
wyrok w całości i przekazał sprawę Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania w
celu ustalenia rzeczywistej przyczyny rozwiązania z powódką umowy o pracę. Sąd II
instancji podzielił stanowisko Sądu Najwyższego, że w razie rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie jest wymagane
uzyskanie stanowiska organizacji związkowej. Rozwiązanie stosunku pracy w tym
wypadku następuje bez zachowania okresu wypowiedzenia, wobec czego nie mają
zastosowania przepisy art. 38, 52 § 3 i 53 § 4 KP.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wy-
rokiem z dnia 8 listopada 1996 r., [...] przywrócił powódkę do pracy na dotychczaso-
wych warunkach. Sąd Rejonowy ustalił, że w klasach IV-VIII, w których uczyła po-
wódka nastąpiło zwiększenie liczby oddziałów. Zmniejszeniu uległa natomiast ilość
oddziałów w klasach I-III. Ponadto ustalił, że nie było skarg rodziców na nauczanie
uczniów przez powódkę, ani żądania jej zmiany, jako wychowawczyni. Z tego
względu powództwo co do przywrócenia do pracy okazało się uzasadnione. Powo-
łując się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1994 r., I PRN 56/94
(OSNAPiUS 1995 nr 1 poz. 4) Sąd Rejonowy dokonał oceny kryteriów wyboru osoby
- 3 -
do zwolnienia spośród kilku nauczycieli w zakresie wyników uzyskanych przez
uczniów. Powódka nie odbiega pod tym względem od innych nauczycieli. Pozwana
Szkoła nie miała zastrzeżeń do pracy powódki w latach 1988-1993, a 10-cio letni
okres jej pracy nie uzasadniał zwolnienia powódki w trybie art. 20 Karty Nauczyciela.
Dlatego na zasadzie art. 45 KP przywrócił powódkę do pracy w pozwanej Szkole.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 7 marca 1997 r. [...] zmienił zaskarżony
wyrok i powództwo oddalił oraz nie obciążył powódki kosztami postępowania odwo-
ławczego.
Sąd Wojewódzki stwierdził, że bezsporną okolicznością jest, iż w pozwanej
Szkole doszło do zmniejszenia liczby oddziałów i liczby godzin nauczania matema-
tyki. Są to zmiany organizacyjne w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, które
pociągały za sobą konieczność zwolnienia jednego z nauczycieli matematyki. Takich
ustaleń dokonał Sąd I instancji. Dyrektor Szkoły musiał dokonać wyboru nauczyciela,
którego należało zwolnić. Kryteria tego wyboru podlegają kontroli Sądu i wymagają
uzasadnienia. W świetle zebranego materiału dowodowego, w tym materiału zgro-
madzonego w postępowaniu odwoławczym, wybór powódki spośród innych nauczy-
cieli był oparty na ocenie nauczyciela. Ocena ta - zdaniem Sądu Wojewódzkiego -
wypadła niekorzystnie dla powódki, gdyż otrzymała ona po przeprowadzeniu wizyta-
cji najniższą notę i miała najmniej uczniów wyróżniających się na olimpiadach. Z tego
względu Sąd Wojewódzki nie podzielił poglądu Sądu I instancji, że wyniki powódki
jako nauczyciela nie odbiegały od innych nauczycieli. Dlatego zmienił zaskarżony
wyrok i oddalił powództwo.
Od powyższego wyroku powódka wniosła kasację, któremu zarzuciła naru-
szenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przez przyjęcie, że u pozwanej doszło do zmniejsze-
nia liczby godzin nauczania matematyki oraz że nastąpiły zmiany organizacyjne w
rozumieniu tego przepisu. Ponadto wnosząca kasację zarzuciła naruszenie art. 38
KP o konsultacji związkowej i art. 87 § 2 w związku z art. 465 § 1 KPC na skutek
niezawiadomienia o terminie rozprawy pełnomocnika procesowego powódki. Skar-
żąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi II instancji, twierdząc, że Sąd Wojewódzki dokonał niezgodnych
- 4 -
ze stanem faktycznym uzupełniających ustaleń podczas nieobecności pełnomocnika
powódki, opierając się na dowodach tworzonych przez pozwaną Szkołę na użytek
procesu i zebranych bezprawnie przez pozwaną, nie znanych jej spornych opinii, w
tym z poprzedniego zakładu pracy, do których nie mogła się ustosunkować. W toku
procesu Sądy obu instancji dokonywały odmiennych ustaleń i orzeczeń, a zaskar-
żony wyrok opiera się na błędnych ustaleniach. Zdaniem skarżącej brak było przes-
łanek z art. 20 Karty Nauczyciela do zwolnienia powódki przez pozwany zakład
pracy. Sąd Wojewódzki nie dokonał oceny zwolnienia powódki z punktu widzenia
zasad współżycia społecznego, pozbawiając ją i troje dzieci środków utrzymania.
Sąd Najwyższy rozpoznając kasację dokonuje oceny zawartych w niej zarzu-
tów naruszenia prawa materialnego i przepisów postępowania na podstawie stanu
faktycznego sprawy, będącego podstawą wydania zaskarżonego wyroku, jeżeli brak
jest podstawy wymienionej w art. 393
1
pkt 2 KPC, to jest naruszenia przepisów pos-
tępowania, mającego istotny wpływ na wynik sprawy. Powódka wskazała w kasacji
przepisy art. 87 § 2 w związku z art. 465 § 1 KPC, które jej zdaniem naruszył Sąd II
instancji na skutek niezawiadomienia o terminie rozprawy jej pełnomocnika proceso-
wego. Zarzut ten nie jest usprawiedliwiony w świetle złożonych oświadczeń powódki,
zanotowanych w protokole rozprawy przed Sądem Wojewódzkim, który zasadnie
przyjął, że pełnomocnik wiedział o terminie rozprawy. Rozpoznanie sprawy w tych
okolicznościach, pomimo braku dowodu doręczenia pełnomocnikowi zawiadomienia
o rozprawie, nie może być uznane - zdaniem Sądu Najwyższego - za uchybienie,
które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Z tego względu ten zarzut kasacji
nie może być uwzględniony.
Jeśli chodzi o zarzuty kasacji dotyczące naruszenia prawa materialnego, to
należy stwierdzić, że Sąd Najwyższy jest związany stanem faktycznym sprawy,
ustalonym w toku postępowania przed Sądami obu instancji, stanowiącym podstawę
wydania zaskarżonego wyroku. Zostało to w sposób wyraźny stwierdzone w przepi-
sie art. 393
15
KPC w odniesieniu do orzeczenia reformatoryjnego, ale zasada ta od-
nosi się także do każdego innego sposobu rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok SN z
dnia 13 lutego 1997 r., I PKN 71/96). Nie podlega zatem badaniu ocena faktyczna i
dowodowa sprawy (T. Ereciński, Apelacja i kasacja w procesie cywilnym, Warszawa
- 5 -
1996 r. s. 155). Sądy obu instancji ustaliły, że w pozwanej Szkole nastąpiły zmiany
organizacyjne i doszło do zmniejszenia liczby oddziałów, a co za tym idzie, zmniej-
szenia liczby godzin nauczania matematyki. Zdaniem Sądu Najwyższego, zasadnie
przyjął Sąd Wojewódzki, że są to zmiany organizacyjne w rozumieniu art. 20 ust. 1
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.).
W tej sytuacji brak jest podstaw do uznania za uzasadniony zarzut kasacji narusze-
nia art. 20 Karty Nauczyciela. Sąd Najwyższy podziela poglądy Sądów obu instancji,
że w razie zmian organizacyjnych w szkole w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Na-
uczyciela, powodujących konieczność zwolnienia nauczyciela, kryteria wyboru
nauczyciela do zwolnienia z pracy, przyjęte przez pracodawcę, podlegają kontroli
sądowej w toku badania w sprawie, czy rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem
było uzasadnione. Dokonana przez pozwaną Szkołę ocena pracy powódki jako
nauczyciela, z uwzględnieniem jej przymiotów osobistych, znajduje oparcie w zebra-
nym materiale dowodowym i brak jest podstaw do jej podważenia w postępowaniu
kasacyjnym.
Nieuzasadniony jest też zarzut kasacji naruszenia art. 38 KP, polegającego na
uchybieniu przepisom o konsultacji związkowej. W toku postępowania Sąd II ins-
tancji wyraził prawidłowy pogląd prawny w uzasadnieniu poprzedniego swojego wy-
roku z dnia 20 grudnia 1995 r. [...], zgodny z poglądem Sądu Najwyższego przyjętym
w uchwale z dnia 8 marca 1995 r., I PRN 7/95 (OSNAPiUS 1995 nr 18 poz. 230), że
w razie rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w trybie art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela nie jest wymagane uzyskanie stanowiska organizacji związkowej.
Zgodnie z art. 386 § 6 KPC powyższą oceną prawną wyrażoną w wyroku Sądu dru-
giej instancji był związany zarówno Sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i
Sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy. W tej sytuacji omówiony
zarzut kasacji jest nieuzasadniony i nie podlega uwzględnieniu. Zawarte w uzasad-
nieniu kasacji twierdzenia powódki, że Sąd II instancji nie dokonał oceny sprawy pod
względem zasad współżycia społecznego, pozbawiając powódkę i jej dzieci środków
utrzymania, nie są uzasadnione. Pozwana Szkoła zaoferowała powódce zmianę wa-
runków pracy i płacy, których powódka nie przyjęła. Ponadto dyrektorka pozwanej
Szkoły oświadczyła na rozprawie przed Sądem Najwyższym, że powódka pracuje w
innej szkole i ma zapewnione środki utrzymania. Powódka nie zarzuciła w ramach
- 6 -
określonych podstaw kasacji naruszenia przez Sąd II instancji art. 8 KP, lecz tylko
pośrednio w uzasadnieniu kasacji powołała się na zasady współżycia społecznego.
Rozpatrując sprawę zgodnie z art. 393
11
KPC w granicach kasacji, Sąd Najwyższy
nie dopatrzył się jednak naruszenia powyższego przepisu prawa materialnego (art. 8
KP) w przytoczonych wyżej okolicznościach sprawy, związanych z wypowiedzeniem
zmieniającym powódce warunki pracy i płacy, których nie przyjęła, jak również z
późniejszym jej zatrudnieniem w innej szkole.
Mając to wszystko na uwadze, Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że
kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego na zasadzie art. 393
12
KPC
orzekł jak w sentencji.
N o t k a
Powołany w uzasadnieniu wyrok z dnia 13 lutego 1997 r., I PKN 71/96, został opublikowany
w OSNAPiUS 1997 nr 19 poz. 377.
========================================