Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 grudnia 1997 r.
I PKN 407/97
Członkowi zarządu zakładowej organizacji związkowej zatrudnionemu na
podstawie umowy o pracę na czas określony, któremu sprzecznie z prawem
wypowiedziano warunki pracy i płacy, przysługuje tylko roszczenie o odszko-
dowanie (art. 50 § 3 w związku z art. 42 § 1 KP).
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN Józef Iwulski,
Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 1997 r. sprawy z powództwa
Ireny S. i Heleny K. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowo-Usługo-
wemu "A." Spółka z o.o. w B. o przywrócenie warunków płacy, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku z dnia 30 kwietnia 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpozna-
nia.
U z a s a d n i e n i e
Pozwane Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe "A." sp. z o.o. w
B. w sprawie z powództwa Ireny S. i Heleny K. o przywrócenie warunków płacy,
wniosło kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku z dnia 30 kwietnia 1997 r. [...] Zaskarżonym wyrokiem zmie-
niono wyrok Sądu I instancji i ustalono, że powódki łączą z pozwanym umowy o
pracę na czas określony zawarte w dniu 22 kwietnia 1996 r. oraz warunki pracy i
płacy ustalone w tychże umowach. Natomiast Sąd I instancji ustalił, że strony łączą
wcześniej zawarte umowy na czas nie określony i oddalił powództwo w odniesieniu
do żądania uznania wypowiedzenia warunków płacy za bezskuteczne.
- 2 -
Sądy ustaliły, że powódki były zatrudnione u strony pozwanej na podstawie
umów o pracę na czas nie określony. Dnia 22 kwietnia 1996 r. strony zawarły umowy
o pracę na pięć lat ze znaczną podwyżką wynagrodzenia. Po zmianie zarządu poz-
wanego dnia 24 sierpnia 1996 r. wypowiedziano powódkom warunki płacy z zacho-
waniem 2 tygodniowego okresu wypowiedzenia. Strona pozwana płaciła jednakże
powódkom wynagrodzenie przewidziane w umowach z dnia 22 kwietnia 1996 r. aż
do końca listopada 1996 r., zastosowała zatem praktycznie okres wypowiedzenia
wynoszący trzy miesiące. Powódki nadal pracowały u pozwanego na dotychczaso-
wych stanowiskach pracy, jednakże od dnia 1 grudnia 1996 r. otrzymywały znacznie
obniżone wynagrodzenie w porównaniu z jego wysokością przewidzianą w umowach
z dnia 22 kwietnia 1996 r. W ocenie Sądu I instancji umowy o pracę z dnia 22
kwietnia 1996 r. były bezskuteczne, gdyż przewidziano w nich wynagrodzenie wyż-
sze od maksymalnych stawek przewidzianych w zakładowych przepisach płacowych,
co naruszało zasady współżycia społecznego. Wobec bezskuteczności tych umów
terminowych strony łączyły zatem wcześniejsze umowy zawarte na czas nie okreś-
lony.
Sąd II instancji ustalił, że umów terminowych z dnia 22 kwietnia 1996 r. nie
można było wypowiedzieć, gdyż strony tej możliwości nie przewidziały (art. 33 KP) a
ponadto powódki wchodziły w skład zarządu zakładowej organizacji związkowej,
podlegały zatem ochronie przed wypowiedzeniem i pogorszeniem warunków płacy
(art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. - Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Sąd
II instancji stwierdził dalej, że zgodnie z art. 50 § 3 i 4 KP w przypadku sprzecznego z
prawem wypowiedzenia umowy zawartej na czas określony pracownikowi przysłu-
guje wyłącznie odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego
umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za trzy miesiące. Powódkom nie przysłu-
guje zatem roszczenie o przywrócenie warunków płacy. Rozstrzygnięcie swoje Sąd II
instancji uzasadnił stwierdzeniem, że "Wydaje się zatem zasadne w niniejszej spra-
wie rozstrzygnięcie polegające na ustaleniu warunków pracy i płacy, jakie zgodnie z
prawem winny obowiązywać między stronami".
W kasacji pozwany zarzucił naruszenie art. 32, art. 42, art. 50 § 3, art. 8 i art.
11
3
KP oraz art. 58 § 2 KC, a także art. 382 KPC. Zarzut naruszenia art. 32 i art. 42
KP uzasadniono wywodem, iż postanowienie umów z dnia 22 kwietnia 1996 r. o tre-
- 3 -
ści: "umowa wchodzi w życie z dniem 1 maja 1996 r. w miejsce umowy dotychcza-
sowej" nie oznacza, że wcześniejsze umowy zawarte na czas nie określony zostały
rozwiązane. Zgodnie z praktyką pozwanego stosowano bowiem albo wypowiedzenie
zmieniające albo klauzulę, że nowa umowa wchodzi w życie na mocy porozumienia
stron. Obraza przepisu art. 50 § 3 KP polega na jego niezastosowaniu. Naruszenie
art. 8 KP i art. 58 § 2 KC polega - zdaniem skarżącego - na uznaniu za ważne umów
o pracę zawartych z naruszeniem zasad współżycia społecznego. Wynagrodzenie
rażąco bowiem odbiegało od maksymalnych stawek przewidzianych przez regulamin
wynagradzania, a zawierając jednoosobowo umowy w imieniu pozwanego prezes
zarządu przekroczył swoje kompetencje. Ustalenie tak wysokiego wynagrodzenia
stanowiło dyskryminację innych pracowników zajmujących równorzędne stanowiska
(art. 11
3
KP). Naruszenia art. 382 KPC wnoszący kasację dopatruje się w tym, iż Sąd
II instancji nie odniósł się do ustaleń Sądu Rejonowego dotyczących naruszenia
przez prezesa zarządu zasad współżycia społecznego.
W kasacji wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie, że strony
łączą umowy o pracę na czas nie określony, ewentualnie o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Powódki wniosły o odrzucenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona ze względu na trafny zarzut niezastosowania przez
Sąd II instancji przepisu art. 50 § 3 KP. Roszczenia pracowników z tytułu sprzecz-
nego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę są wyczerpująco uregulowane w
przepisach art. 44-51 KP. Mają one odpowiednie zastosowanie do wypowiedzenia
warunków pracy i płacy (art. 42 § 1 KP). Skoro przepisy te (art. 50 § 3 KP) przyznają
pracownikowi w razie wadliwego wypowiedzenia wyłącznie roszczenie o odszkodo-
wanie, to brak jest podstaw prawnych do wydania orzeczenia ustalającego treść sto-
sunku pracy. Zresztą Sąd II instancji nie powołał żadnej podstawy prawnomaterial-
nej, ustalając istnienie stosunku pracy. Nie mogą jej stanowić przepisy Kodeksu cy-
wilnego, gdyż omawiane roszczenia są uregulowane w sposób zupełny w prawie
pracy i z tego względu stosowanie Kodeksu cywilnego nie jest dopuszczalne (art.
- 4 -
300 KP). Orzeczenie ustalające treść umowy o pracę wywołuje skutek częściowo
podobny do orzeczenia o przywróceniu do pracy i przez to stanowi obejście przepisu
art. 50 § 3 KP. Także okoliczność, że powódki jako członkinie zarządu zakładowej
organizacji związkowej podlegały szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem, nie
powoduje możliwości restytucji treści ich umów o pracę. Tylko do kobiet w okresie
ciąży lub urlopu macierzyńskiego przepis art. 50 § 3 KP nie ma zastosowania i mogą
one dochodzić przywrócenia do pracy (art. 50 § 5 KP).
Pozostałe zarzuty kasacji nie są uzasadnione. Ponieważ sporna umowa zos-
tała zawarta dnia 22 kwietnia 1996 r., to do oceny jej skuteczności mają zastosowa-
nie przepisy Kodeksu pracy sprzed nowelizacji z dnia 2 lutego 1996 r. (Dz. U. Nr 24,
poz. 110). Przepis art. 11
3
KP nie mógł być naruszony, gdyż jeszcze nie obowiązy-
wał. Nie był jeszcze uchylony przepis art. 23 § 1 KP przewidujący, że czynności
prawnych w zakresie stosunku pracy dokonuje w imieniu zakładu pracy jego kierow-
nik lub inny upoważniony pracownik. Zatem prezes zarządu, będący kierownikiem
zakładu pracy mógł jednoosobowo zawrzeć z powódkami umowy o pracę, także
wtedy, gdy do reprezentowania pozwanej spółki uprawnionymi byli dwaj członkowie
zarządu łącznie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1996 r., I PZP 2/96,
OSNAPiUS 1996 nr 19 poz. 286). Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia art.
32 i art. 42 KP. Stwierdzenie w umowach z dnia 22 kwietnia 1996 r., że wchodzą one
w miejsce umów dotychczasowych, dostatecznie jasno oznacza zamiar stron pole-
gający na rozwiązaniu umów wcześniej zawartych. Zarzut naruszenia art. 8 KP i art.
58 § 2 KC nie jest trafny. Wprawdzie Sąd II instancji nie wskazał w uzasadnieniu,
dlaczego nie podziela poglądu Sądu Rejonowego o sprzeczności umów z dnia 22
kwietnia 1996 r. z zasadami współżycia społecznego, nie znaczy to jednak, iż taka
sprzeczność istnieje. Pominięcie tej kwestii przez Sąd II instancji nie stanowi naru-
szenia przepisu art. 382 KPC, jak się twierdzi w kasacji, lecz może być rozważane
jako naruszenie art. 328 § 2 KPC. Według art. 382 KPC sąd drugiej instancji orzeka
na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w
postępowaniu apelacyjnym. Stwierdzenie, że pewne zachowanie narusza zasady
współżycia społecznego jest kwalifikacją prawną tego zachowania, a nie materiałem
zebranym przez sąd. Co do zarzutu naruszenia zasad współżycia społecznego na-
leży stwierdzić, iż nie wskazano w kasacji, kto te zasady miałby naruszyć: powódki
- 5 -
czy pozwany działający przez poprzedniego prezesa zarządu. Zarzut ten nie jest
zatem odpowiednio uzasadniony (art. 393
3
KPC). Sąd Najwyższy nie jest uprawniony
ani obowiązany do domyślania się, co jest istotą zarzutu kasacyjnego (w tym przy-
padku wobec czyjego zachowania Sąd II instancji powinien zastosować art. 8 KP lub
art. 58 § 2 KC).
Z tych względów na podstawie art. 393
13
§ 1 KPC orzeczono jak w sentencji.
========================================