Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 grudnia 1997 r.
II UKN 425/97
Zmiana pobieranego świadczenia emerytalno-rentowego na inne, nie
następuje z urzędu lecz w wyniku złożenia przez zainteresowanego stosowne-
go wniosku.
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 1997 r. sprawy z wniosku
Tomasza P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o rentę
inwalidzką, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 27 maja 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 27 maja 1997 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 28 stycznia 1997 r. [...] oraz poprzedzającą
go decyzję rentową i przyznał Tomaszowi P. prawo do renty inwalidzkiej według
pierwszej grupy inwalidów od dnia 1 lipca 1995 r. oraz oddalił apelację ubezpieczo-
nego w pozostałej części. Sąd Apelacyjny ustalił, że ubezpieczony - zgodnie z decy-
zją rentową z dnia 18 marca 1985 r. - pobierał przysługującą w najniższej wysokości
rentę inwalidzką na podstawie art. 63 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm. - powoły-
wana dalej jako ustawa o z.e.p.). Renta ta podlegała urzędowym waloryzacjom, a
także częściowemu zawieszeniu z uwagi na podjęcie przez ubezpieczonego od 9
września 1985 r. zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy.
Trwająca do 30 października 1995 r. korespondencja ubezpieczonego z or-
- 2 -
ganem rentowym dotyczyła wysokości wypłacanego świadczenia, a żadne z jego
pism nie zawierało wniosku o przyznanie innego rodzaju renty. Dopiero pismo z dnia
30 października 1995 r. było w istocie rzeczy wnioskiem o przyznanie praw do renty
inwalidzkiej pracowniczej, ponieważ ubezpieczony domagał się w nim wyliczenia
świadczenia z uwzględnieniem pracowniczego stażu pracy i uzyskiwanych zarobków.
Na tle dokonanych ustaleń Sąd Apelacyjny wskazał, że - stosownie do treści
art. 89 ust. 1 ustawy o z.e.p. - żaden przepis tej ustawy ani inne przepisy szczególne
nie przewidują obowiązku przeliczenia z urzędu pobieranej od 1985 r. uczniowskiej
renty inwalidzkiej na pracownicze świadczenie rentowe, po osiągnięciu przez ubez-
pieczonego wymaganego ustawowo okresu zatrudnienia. Dlatego też do sytuacji
ubezpieczonego miał zastosowanie art. 99 ustawy o z.e.p., który stanowił o wypła-
caniu świadczenia od daty powstania prawa, jednakże za okres nie dłuższy niż 3
miesiące kalendarzowe poprzedzające miesiąc złożenia wniosku. Sąd Apelacyjny
wskazał, że wniosek ubezpieczonego z dnia 30 października 1995 r., do którego nie
dołączono dokumentów określających pracowniczy staż rentowy, zawierał braki for-
malne, na uzupełnienie których organ rentowy - stosownie do przepisów rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadcze-
nia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze
zm.) - winien był udzielić ubezpieczonemu dodatkowego terminu. Dlatego dzień 30
października 1995 r. określał prawidłową datę wpływu wniosku o przyznanie prawa
do pracowniczej renty inwalidzkiej, której wypłata przysługiwała mu od dnia 1 lipca
1995 r. Organ rentowy i Sąd pierwszej instancji przyjęły nieprawidłową datę zgłosze-
nia w dniu 20 grudnia 1995 r. wniosku o przyznanie pracowniczego świadczenia
rentowego.
Sąd Apelacyjny uznał za bezpodstawne żądanie przyznania ubezpieczo-
nemu prawa do pracowniczej renty inwalidzkiej od daty 1 grudnia 1990 r. - wskazu-
jąc, że organ rentowy nie mógł przyznać mu tego świadczenia z urzędu po osiągnię-
ciu przez ubezpieczonego 5 letniego okresu zatrudnienia. Wcześniejsze przyznanie
tego świadczenia byłoby możliwe tylko, gdyby odmowa była następstwem błędu or-
ganu rentowego, co w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca. Równocześnie brak
było podstaw prawnych do przyjęcia za podstawę wymiaru świadczenia ubezpieczo-
nego jego zarobków z czterech kwartałów, co byłoby możliwe tylko w razie skutecz-
- 3 -
nego złożenia wniosku o świadczenie pracownicze w 1990 r.
W kasacji ubezpieczonego podniesiono zarzuty: naruszenia prawa mate-
rialnego przez niezastosowanie przepisu art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.e.p. oraz
mającego wpływ na wynik sprawy naruszenia art. 328 § 2 KPC - przez nierozpozna-
nie całej apelacji. Skarżący opierał swoje zarzuty na niedoręczeniu decyzji z „XII.91 i
I.92 r.” uniemożliwiających mu ich ewentualne zaskarżenie, co należało potraktować
jako błąd organu rentowego w rozumieniu art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.e.p., a
także wprowadzanie go w błąd przez organ rentowy w decyzjach z „5.04, 25.06.92 r.
oraz 5.05, 5.06 i 20.07.92 r.” - przez wskazanie, że renta po przeliczeniu jest niższa
od najniższej, w związku z czym była podnoszona do wysokości renty minimalnej.
Dlatego skarżący uważa, że jego wniosek z „92 i 93 r.” obligował ZUS do wyrównania
jego renty od „XII.91”. Żądanie renty od „1.12.90 r., obliczonej w oparciu o podstawę
z czterech kwartałów”, spełnia warunki z art. 34 ust. 1 ustawy o z.e.p. W ocenie
skarżącego Sąd Apelacyjny pominął podnoszoną przez niego okoliczność złożenia
stosownego wniosku do protokołu w dniu 15.06.1992 r., który mógł złożyć w „XI.91
r.”, gdyby otrzymał w terminie decyzje rentowe z „XI i XII 91 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kwestią sporną w sprawie była data złożenia wniosku o zamianę przyznanej
wnioskodawcy w 1985 r. tzw. renty inwalidzkiej uczniowskiej na pracowniczą rentę
inwalidzką. Skarżący dopatrywał się błędu organu rentowego w postaci niedoręcze-
nia mu decyzji z grudnia 1991 r. i ze stycznia 1992 r., co według niego spowodowało,
że stosowny wniosek o zmianę rodzaju pobieranego świadczenia złożył dopiero w
dniu 15 czerwca 1992 r.
Tymczasem z dokumentacji zawartej w aktach rentowych wynika, że skar-
żący zwracał się w dniu 23 stycznia 1992 r. o przesłanie mu „styczniowej decyzji re-
waloryzacyjnej i grudniowej (91)” [...]. W odpowiedzi z dnia 19.08.1992 r. organ ren-
towy sygnalizował przesłanie „w załączeniu odpisów decyzji z dnia 1.12.91 r. oraz z
1.1.92 r.” [...]. Również Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu wydanego wyroku z
dnia 28 stycznia 1997 r. ustalił fakt doręczenia tych decyzji w sierpniu 1992 r. [...], co
pozwalało przyjąć, że od spóźnionej daty ich doręczenia biegły terminy do wniesienia
- 4 -
odwołania zgodnie z pouczeniem zawartym na druku każdej decyzji rentowej.
Pozytywne, chociaż spóźnione załatwienie wniosku zdaje się potwierdzać sygnali-
zowana w kasacji treść wniosku z 15.06.92 r., (którego również brakuje w aktach
rentowych), w którym skarżący według twierdzeń kasacji zwracał się o „wypłacenie
dodatku pielęgnacyjnego i wyjaśnienie wysokości renty od XII.91 r.”. Trzeba tu
wskazać, że organ rentowy w piśmie procesowym z dnia 21 marca 1996 r. twierdził ,
iż data 15.06.1992 r. nie była datą wniosku skarżącego, ale jedynie datą nadania z
urzędu prawidłowego symbolu dla inwalidzkiej renty ucznia-studenta „IU”.
W tych okolicznościach nie było żadnych podstaw do przyjęcia, że skarżący
w jakimkolwiek wniosku rentowym, złożonym przed dniem 30.10.1995 r., formułował
żądanie zmiany rodzaju pobieranego świadczenia rentowego. W szczególności w
odwołaniu z 14.06.1993 r. od decyzji rentowych z dnia 5.05.1992 r. i z 5.06.1993 r.
[...] ubezpieczony kwestionował wyłącznie opóźnienie w wypłatach dodatku pielę-
gnacyjnego. W odwołaniu tym wyraźnie przy tym deklarował, co następuje: „w dn.
15.VI.92 , jak również w żadnym innym terminie w ostatnich latach nie składałem
wniosku o przeliczenie renty” [...], co zdaje się jednoznacznie zaprzeczać jego ak-
tualnym twierdzeniom o złożeniu wniosku o zmianę rodzaju świadczenia rentowego
przed dniem 30.10.1995 r. Jego ówczesne odwołanie organ rentowy potraktował
jako wniosek o ponowne rozpatrzenie prawidłowości wypłacania dodatku pielęgna-
cyjnego oraz należnych odsetek od tego świadczenia, co uwzględnił w prawomocnej
decyzji z dnia 20 lipca 1993 r. [...]
Nie jest trafny wywód kasacyjny, że wielokrotne zastrzeżenia ubezpieczo-
nego, dotyczące wysokości dodatku pielęgnacyjnego, pozwalały organowi rento-
wemu ustalić, że wypłacana mu renta nie uwzględnia jego stażu pracy. Przecież
przedmiotem znajdujących się w aktach rentowych wszystkich prawomocnych decy-
zji rentowych z 25.06.1992 r. oraz z 5.05., 5.06., 10.06. i 20.07.1993 r., które wska-
zywały na rozpatrzenie wniosku z 15.06.1992 r., było przeliczenie świadczenia
zawsze jednoznacznie określanego jako „renta inwalidzka pierwszej grupy inwalidów
dla ucznia-studenta”. Gdyby zatem ubezpieczony składał wnioski o przyznanie mu
pracowniczej renty inwalidzkiej, to kwestionowałby przyznawanie mu w dalszym
ciągu renty inwalidzkiej dla „ucznia-studenta”.
Istotne jest dalej, że postanowieniem z dnia 19 kwietnia 1996 r. [...], Sąd Apela-
- 5 -
cyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi oddalił zażalenie ubezpieczo-
nego na postanowienie Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Łodzi z dnia 26 marca 1996 r. [...], odrzucające odwołanie ubezpieczonego z
dnia 15 grudnia 1995 r. od decyzji z dnia 10 czerwca 1993 r. [...] Z tego orzeczenia
wynikała prawomocność wydanych do tej daty wszystkich decyzji rentowych przyz-
nających mu wyraźnie rentę inwalidzką dla ucznia-studenta.
Natomiast apelację (błędnie nazwaną rewizją) ubezpieczonego, który utrzy-
mywał, że odwoływał się od decyzji z 13 listopada 1995 r., będącej odpowiedzią na
jego wniosek z 30 października 1995 r. o ponowne ustalenie wysokości renty inwa-
lidzkiej uwzględnił Sąd Apelacyjny, trafnie wskazując w motywach wyroku reformato-
ryjnego, że pismo organu rentowego z tej daty należało potraktować jako udzielenie
ubezpieczonemu terminu na uzupełnienie brakujących dokumentów dotyczących
jego zatrudnienia i długości stażu pracy (§ 33 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i
zasad wypłaty tych świadczeń - Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.). Taka konstatacja spo-
wodowała, że Sąd Apelacyjny przyznał ubezpieczonemu prawo do pracowniczej
renty inwalidzkiej od dnia 1 lipca 1995 r., tj. uwzględnił w istocie rzeczy wnioski za-
warte w pisemnej apelacji. Równocześnie Sąd ten trafnie wywiódł, że w ustalonych
okolicznościach sprawy nie było podstaw prawnych do przyznania ubezpieczonemu
prawa do pracowniczej renty inwalidzkiej od daty 1 grudnia 1990 r., której podstawa
wymiaru byłaby wyliczona z ostatnich czterech kwartałów zatrudnienia, gdyby wnio-
sek o zmianę rodzaju świadczenia był skutecznie złożony w 1990 r. W sytuacji zło-
żenia dopiero 30 października 1995 r. wniosku rentowego, który w swojej treści za-
wierał elementy żądania zmiany rodzaju świadczenia, nie mogło być również mowy o
wcześniejszym błędzie organu rentowego w tym zakresie, który rodziłby skutki
prawne z art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Mając powyższe na uwadze nie mająca usprawiedliwionych podstaw praw-
nych kasacja podlegała oddaleniu z mocy art. 393
12
KPC.
========================================