Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 stycznia 1998 r.
II UKN 458/97
Przejście przedsiębiorstwa państwowego w kolejne fazy postępowania
likwidacyjnego nie stanowi ważnej przyczyny uzasadniającej żądanie odszko-
dowania w miejsce zasądzonej prawomocnym wyrokiem renty uzupełniającej
(art. 447 KC).
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 1998 r. sprawy z po-
wództwa Krystyny R.-P. przeciwko 1. [...] Zakładom Lamp Wyładowczych "P.-R." w
likwidacji w P.N., 2. Ministrowi Skarbu Państwa o zapłatę, na skutek kasacji powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie
z dnia 6 czerwca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 11 lutego 1997 r. [...], oddalił powództwo Krystyny R.-P. o wypłatę przez
[...] Zakłady Lamp Wyładowczych „P.-R.” w P.N. i Ministra Skarbu Państwa kwoty
612.000 zł tytułem skapitalizowanej renty, zasądzonej na jej rzecz wyrokiem Sądu
Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 10 maja 1994 r. [...]. Sąd ustalił, że powódka
była zatrudniona w pozwanych zakładach na stanowisku operatora maszyn przez 20
lat i w związku z wykonywaną pracą stwierdzono u niej chorobę zawodową - rtęcicę.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z
dnia 10 maja 1994 r. [...], zasądził na rzecz powódki od [...] Zakładów Lamp Wyła-
dowczych „P.-R.” w likwidacji w P.N. rentę uzupełniającą w kwocie 170 zł miesięcz-
nie. Pozwane zakłady wypłaciły powódce także odszkodowanie z tytułu 70%
- 2 -
uszczerbku na zdrowiu. Likwidatorem zakładów wyznaczona została Agencja Roz-
woju Przemysłu SA w W.
W ocenie Sądu, okoliczności sprawy nie uzasadniają kapitalizacji renty na
podstawie art. 447 KC. Zarówno inwalidztwo powódki, jak też stan likwidacji [...] Za-
kładów Lamp Wyładowczych „P.-R.” w P.N. istniały i były znane już przed wytocze-
niem powództwa o rentę uzupełniającą. Pozwane Zakłady nadal znajdują się w likwi-
dacji, a stan zdrowia powódki nie uległ zmianie. Według niekwestionowanego
orzecznictwa Sądu Najwyższego, poszkodowany, któremu sąd zasądził już prawo-
mocnie rentę odszkodowawczą, nie może w ponownym procesie domagać się jedno-
razowego odszkodowania przewidzianego w art. 447 KC, chyba że po zakończeniu
postępowania nastąpiła zmiana okoliczności, a w szczególności dopiero w tym cza-
sie powstały ważne powody, które mogły uzasadniać zastosowanie powołanego
przepisu. Art. 447 KC przewiduje odstępstwo od zasady przyznawania świadczeń
okresowych w postaci renty. Przesłanki uzasadniające wyjątkowość takiej sytuacji
muszą jednak istnieć już w czasie toczącego się procesu odszkodowawczego. Skoro
w rozpoznawanej sprawie nie nastąpiła zmiana okoliczności po zasądzeniu renty,
brak jest podstaw do jej kapitalizacji. Oddalając powództwo w odniesieniu do dru-
giego pozwanego Sąd miał na względzie brak jakiegokolwiek stosunku prawnego
łączącego powódkę i Ministra Skarbu Państwa.
Krystyna R.-P. zaskarżyła powyższy wyrok apelacją, wnosząc o jego zmianę
i zasądzenie skapitalizowanej renty uzupełniającej. Podniosła, że brak jest podmiotu,
który przejmie zobowiązania zlikwidowanych zakładów. Jest to, jej zdaniem, nowa
okoliczność uzasadniająca zastosowanie art. 447 KC.
W odpowiedzi na apelację Ministerstwo Skarbu Państwa wniosło o jej od-
dalenie i zasądzenie kosztów postępowania. O oddalenie apelacji wniosły także poz-
wane Zakłady.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 6 czerwca 1997 r. [...] oddalił apelację nie obciążając skarżącej kosztami
procesu. Sąd bez zastrzeżeń podzielił ocenę prawną niewątpliwego w sprawie stanu
faktycznego. W szczególności tę, że po uzyskaniu przez powódkę renty nie zaszły
żadne nowe okoliczności, które uzasadniałyby kapitalizację renty. W sytuacji prawnej
zobowiązanych do wypłaty renty [...] Zakładów Lamp Wyładowczych „P.-R.„ nie
- 3 -
zaszły zmiany. Proces likwidacyjny trwa nadal i nie jest znany termin jego zakoń-
czenia. Środki na zaspokojenie roszczeń wierzycieli pochodzą, jak poprzednio, z
dotacji budżetowych, a renta jest powódce bieżąco wypłacana. Niezależnie od przy-
czyn wyżej wskazanych, treść art. 40 KC wyklucza odpowiedzialność Skarbu Pańs-
twa za zobowiązania pozwanego przedsiębiorstwa.
Krystyna R.-P. zaskarżyła powyższy wyrok kasacją i wskazując jako jej
podstawę naruszenie art. 447 KC wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu lub Sądowi Wojewódzkiemu w Rze-
szowie, przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego według norm prze-
pisanych. W uzasadnieniu kasacji skarżąca kwestionuje ustalenie, że w sytuacji
prawnej [...] Zakładów Lamp Wyładowczych „P.-R.” w P.N. nie nastąpiła po przyzna-
niu jej renty uzupełniającej żadna zmiana. Pozwane Zakłady znajdują się w końcowej
fazie likwidacji, a w trybie postępowania egzekucyjnego (sprzedaż licytacyjna) zos-
tały zbyte wszystkie należące do nich nieruchomości. Wypłata zasądzonej na rzecz
powódki renty nie jest gwarantowana na przyszłość. Sam likwidator zwracał się do
uprawnionych świadczeniobiorców z propozycją zamiany rent na jednorazowe odsz-
kodowania. Występował także do Ministra Skarbu o przydział dodatkowych środków
pieniężnych na realizację zobowiązań.
W odpowiedzi na kasację pozwane Zakłady wniosły o jej oddalenie. Ich zda-
niem, okoliczności podniesione w kasacji istniały w chwili orzekania o rencie uzupeł-
niającej. Poszczególne czynności likwidacyjne nie mogą być uznane za zmianę oko-
liczności. Z zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 listopada 1989 r. w
sprawie likwidacji przedsiębiorstwa państwowego, poprzedzonego decyzją Pańs-
twowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 kwietnia 1989 r. naka-
zującą natychmiastowe zaprzestanie produkcji z użyciem rtęci, wynikało, że likwido-
wane zakłady nie będą mieć własnych środków finansowych. Ponadto, przesłanką
zastosowania art. 447 KC jest możliwość odzyskania lub uzyskania przez poszko-
dowanego utraconej zdolności zarobkowej. Powódka utraciła zdolność do pracy cał-
kowicie i na stałe. Brak jest podstaw do twierdzenia, że renta nie będzie powódce
wypłacana w przyszłości. Likwidator czyni starania w celu uzyskania dotacji budże-
towej na uregulowanie wszystkich zobowiązań. Decyzja o likwidacji może być pod-
jęta po uregulowaniu wszelkich zobowiązań powstałych w związku ze szkodliwym
- 4 -
oddziaływaniem na środowisko. Nie nastąpi to w czasie krótszym niż dwa lata. Po
wyroku zasądzającym na rzecz Krystyny R.-P. rentę nie powstały nowe okoliczności,
które mogłyby uzasadniać zastosowanie art. 447 KC.
Tej samej argumentacji użył Minister Skarbu Państwa wnosząc o oddalenie
kasacji. W uzupełnieniu pisma procesowego przedłożył „notatkę z Kolegium Minis-
terstwa Skarbu Państwa z dnia 25 czerwca 1997 r. w sprawie podjęcia decyzji ak-
ceptującej w sprawie przekazania projektu uchwały Rady Ministrów pod obrady
Ministrów o przyznanie z ogólnej rezerwy budżetowej 1997 r. środków przeznaczo-
nych na sfinansowanie w 1997 r. niektórych kosztów związanych z likwidacją [...]
Zakładów Lamp Wyładowczych „P.-R.” w likwidacji w P.N. wraz z akceptacją Podse-
kretarza Stanu”. Nadto, powołał art. 40 KC, zgodnie z którym Skarb Państwa nie po-
nosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 447 KC, „z ważnych powodów sąd może na żądanie poszko-
dowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe.
Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyz-
nanie mu jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu”.
Według niekwestionowanego poglądu prezentowanego w doktrynie (por. np. J.
Szwaja, Jednorazowe odszkodowanie czy renta, NP 1964, z. 10) i orzecznictwie
(uchwała powiększonego składu Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1966 r., III
CZP 17/66, OSNCP 1968 z. 1 poz. 1), naprawienie szkody na podstawie art. 444 § 2
KC może nastąpić wyłącznie przez przyznanie renty. Jedyny wyjątek od powyższej
zasady wprowadza art. 447 KC. Zasądzenie jednorazowego odszkodowania w
miejsce renty ma charakter wyjątkowy. Art. 447 należy przeto wykładać ściśle.
Zasadniczo okoliczności uzasadniające zasądzenie odszkodowania w miej-
sce renty muszą istnieć w chwili orzekania o roszczeniu poszkodowanego. Na grun-
cie art. 164 k.z., przepisu o nieco odmiennej redakcji ale o treści identycznej jak art.
447 KC, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że poszkodowany, któremu w wyniku wy-
padku przy pracy sąd zasądził już prawomocnie rentę, nie może domagać się w od-
rębnym procesie jednorazowego odszkodowania, a pozew, wobec tożsamości
- 5 -
przedmiotu roszczenia, winien być odrzucony (orzeczenie z dnia 31 stycznia 1968 r.,
I PZ 83/67, OSNCP 1968 z. 10 poz. 171). Z motywów tego orzeczenia można jednak
wnosić, że takie ponowne rozpoznanie sprawy byłoby dopuszczalne, gdyby po za-
kończeniu poprzedniego postępowania i uprawomocnieniu się wydanego w nim wy-
roku nastąpiły „ważne powody”, które mogłyby uzasadniać zastosowanie art. 447
KC. Przy założeniu jednoznaczności odszkodowania i renty taka zamiana może być
bowiem zakwalifikowana jako zmiana wysokości i czasu trwania renty w rozumieniu
art. 907 § 2 KC.
Przedstawioną wykładnię art. 447 KC, która zdaniem Sądu Najwyższego nie
jest błędna, przyjęły obydwa Sądy orzekające w rozpoznawanej sprawie. Dlatego też
postępowanie dowodowe w obu instancjach prowadzone było na okoliczność czy po
zasądzeniu od [...] Zakładów Lamp Wyładowczych „P.-R.” w P.N. Krystynie R.-P.
renty wyrokiem z dnia 10 maja 1994 r. wystąpiły ważne powody mogące uzasadnić
zastosowanie art. 447 KC.
Sądy ustaliły, że po wydaniu wyroku w sprawie [...] nie nastąpiły okoliczno-
ści, które uzasadniałyby kapitalizację renty. Nie uległa zmianie w porównaniu z cza-
sem poprzedniego procesu sytuacja powódki - jest ona nadal inwalidką II grupy w
związku z chorobą zawodową; jej stan zdrowia nie uległ ani poprawie ani pogorsze-
niu. Nie można też stwierdzić zmian w sytuacji zobowiązanego do świadczenia renty.
[...] Przedsiębiorstwo Lamp Wyładowczych „P.-R.” było w likwidacji, znany był tryb
tejże likwidacji. Kolejne zmiany likwidatora nie stanowią "ważnych powodów” do ka-
pitalizacji renty albowiem wiadomo było, że przedsiębiorstwo nie będzie miało nas-
tępcy prawnego. Nie zmieniło się źródło finansowania renty, którym były dotacje bu-
dżetowe.
Zdaniem Sądu Najwyższego, ustalenia powyższe są prawidłowe. Poza
wszystkim, wobec niewskazania jako podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania, Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393
11
KPC, jest ustaleniami tymi
związany. W przyjętym stanie faktycznym art. 447 KC został zastosowany właściwie.
Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393
12
KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================