Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 marca 1998 r.
II UKN 543/97
Termin przedawnienia roszczenia o rentę wyrównawczą określony w art.
442 § 1 zdanie pierwsze KC liczy się od dnia, w którym poszkodowany dowie-
dział się o uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia i osobie ponoszącej odpo-
wiedzialność z tego tytułu, nawet gdyby nie wystąpił jeszcze uszczerbek ma-
jątkowy.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 marca 1998 r. sprawy z powództwa
Bogdana W. przeciwko Państwowemu Przedsiębiorstwu Użyteczności Publicznej
Poczta Polska - Zakład Transportu Samochodowego w B. o rentę uzupełniającą, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z dnia 27 sierpnia 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 800 zł
(osiemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Bogdan W. dochodził zasądzenia od pozwanego Państwowego
Przedsiębiorstwa Użyteczności Publicznej Poczta Polska - Zakład Transportu Samo-
chodowego w B. renty uzupełniającej w wysokości po 1004 zł miesięcznie od 15
grudnia 1996 r. oraz renty uzupełniającej za okresy od 15 grudnia 1993 r. do 31
grudnia 1994 r. w łącznej kwocie 3.572 zł, od 1 stycznia 1995 r. do 31 grudnia 1995
r. w łącznej kwocie 11.128 zł, od 1 stycznia 1996 r. do 14 grudnia 1996 r. w łącznej
kwocie 12.339 zł, tj. łącznie 32.049 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wnie-
sienia pozwu.
W uzasadnieniu pozwu podał, że jako pracownik pozwanego w dniu 26 stycz-
- 2 -
nia 1987 r. uległ wypadkowi przy pracy, w wyniku czego w 1991 r. został uznany za
niezdolnego do pracy na skutek zaliczenia do II grupy inwalidów i skierowany na
rentę inwalidzką. W związku z tym utracił możliwość zarobkowania i pogorszyła się
jego sytuacja materialna.
Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa zarzucając,
iż powód uległ wypadkowi poza terenem zakładu pracy i nie można za ten wypadek
obarczać winą pozwanego, w związku z czym brak jest jakichkolwiek podstaw praw-
nych do uznania odpowiedzialności pozwanego za szkodę poniesiona przez powoda.
Ponadto z ostrożności procesowej pozwany podniósł zarzut przedawnienia rosz-
czenia.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem
z dnia 6 maja 1997 r. oddalił powództwo i obciążył powoda obowiązkiem zwrotu poz-
wanemu kosztów zastępstwa procesowego. W ocenie Sądu fakt, iż zdarzenie w dniu
26 stycznia 1987 r. było wypadkiem przy pracy nie rodzi automatycznie odpowie-
dzialności cywilnej pracodawcy za jego następstwa. Zakład pracy powoda - przed-
siębiorstwo transportowe - jako wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody mieści się
w kategorii zakładów objętych dyspozycją art. 435 KC, ale nie występuje normalny
związek przyczynowy między szkodą jaką powód poniósł, a ruchem przedsiębiorstwa
będącego pracodawcą. W tej sytuacji odpowiedzialność pracodawcy mogłaby
zachodzić gdyby wystąpiły przesłanki przewidziane w art. 415 i 417 KC (wina), a
skoro zaniedbanie po jego stronie nie występuje, brak podstaw do uwzględnienia
powództwa.
Stanowisko to podzielił Sąd Apelacyjny w Gdańsku, który wyrokiem z dnia 27
sierpnia 1997 r. oddalił apelację powoda. W uzasadnieniu Sąd ten uznał za trafne
poglądy Sądu pierwszej instancji co do braku związku przyczynowego między ru-
chem pozwanego zakładu pracy a wypadkiem, któremu uległ powód. Dodatkowo
podniósł on, że powództwo jest przedawnione wobec przepisu art. 442 § 1 KPC. Po-
czątkiem biegu przedawnienia jest data 1 stycznia 1992 r. od której to daty uległa
obniżeniu renta wypadkowa pobierana przez powoda (szkoda majątkowa). Najpóź-
niej więc w styczniu 1992 r. powziął on wiadomość o wysokości utraconych zarobków
na skutek urazu doznanego w styczniu 1987 r. i tę datę należy przyjąć za początek
biegu trzyletniego terminu przedawnienia.
- 3 -
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją powód i zarzucając naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 442 § 1 KC oraz art. 435 KC wniósł o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zdaniem powoda, do-
piero od miesiąca marca 1994 r. można mówić o dowiedzeniu się o szkodzie spowo-
dowanej wypadkiem przy pracy, wtedy bowiem - po ponownym zaliczeniu do II grupy
inwalidów - uzyskał wiadomość, że wobec pogorszenia stanu zdrowia, nie może
kontynuować zatrudnienia. Istnieje także prawna podstawa odpowiedzialności pra-
codawcy, do wypadku bowiem doszło przy odbieraniu samochodu pozwanego, któ-
rego działalność oparta jest na ruchu za pomocą sił przyrody.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Oceniając zarzuty podniesione na uzasadnienie kasacji (naruszenie prawa
materialnego przez jego błędną wykładnię) należy w pierwszej kolejności ocenić
trafność stanowiska Sądu Apelacyjnego co do przedawnienia roszczenia. Podziela-
jąc bowiem to stanowisko, należy uznać za niecelowe badanie przesłanek odpowie-
dzialności pracodawcy, w tym zwłaszcza analizowanie, czy jego odpowiedzialność
opiera się na zasadzie ryzyka - art. 435 KC - czy też winy - art. 415 KC.
Wszystkie roszczenia wynikające z czynów niedozwolonych - jeżeli mają cha-
rakter majątkowy - ulegają przedawnieniu. Dotyczy to tak roszczeń jednorazowych
(odszkodowanie, zadośćuczynienie), jak i powtarzających się (renta uzupełniająca).
Uzasadnieniem dla obu tych roszczeń jest uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju
zdrowia (art. 444 KC), a więc niewątpliwie tzw. szkoda na osobie. Szkoda taka, ina-
czej niż szkoda w mieniu, nie stanowi wprost o uszczerbku w składnikach majątko-
wych poszkodowanego. Dotyczy ona jego osoby (zdrowia lub życia - art. 444 § 1 zd.
1 KC), a dopiero pośrednio odbija się na jego prawach majątkowych rozumianych
jako zwiększenie wydatków lub utrata, bądź zmniejszenie jego zdolności do pracy i
pozbawienie w związku z tym - w całości lub części - środków utrzymania. Renta
przewidziana w art.,444 § 2 KC służy naprawieniu szkody o charakterze ciągłym
mającej powstać w przyszłości, ale chwilą decydującą o rozpoczęciu biegu przedaw-
nienia jest - zgodnie z art. 442 § 1 zd. 1 KC - dowiedzenie się o całkowitej lub częś-
ciowej utracie zdolności do pracy zarobkowej albo zmniejszenie się widoków powo-
- 4 -
dzenia na przyszłość lub też zwiększenie się potrzeb poszkodowanego. Dotychcza-
sowe, utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje, że poszkodowany musi
mieć świadomość szkody w ogóle, bez konieczności jej precyzyjnego obliczania, a
więc gdy pracownik dowiaduje się o poniesionym uszczerbku na zdrowiu prowadzą-
cym do utraty lub ograniczenia zdolności do pracy, to od tej chwili rozpoczyna się
bieg przedawnienia, oczywiście przy założeniu, że ma on także świadomość co do
osoby obowiązanej do naprawienia szkody. Wskazany przepis art. 442 § 1 zdanie 1
KC wprost wskazuje, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od chwili, w której posz-
kodowany dowiedział się o szkodzie (o jej powstaniu) i o osobie obowiązanej do jej
naprawienia, a obie te przesłanki winny wystąpić łącznie.
Przedstawione stanowisko wprost wynika z uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 6/62 (OSNCP 1964 z. 5 poz. 87) i
zostało powtórzone w innych orzeczeniach akcentujących, że chodzi tu o świado-
mość szkody, co nie oznacza orientacji co do jej rozmiaru, czy też trwałości nas-
tępstw (tak wyrok z dnia 10 czerwca 1986 r., III CRN 101/86 nie publikowany). Przy
uszkodzeniu ciała dowiedzenie się o szkodzie ma miejsce, gdy poszkodowany do-
wiedział się o następstwach zdarzenia, co zwykle następuje z chwilą przeprowadze-
nia odpowiednich zabiegów zmierzających do przywrócenia poprzedniej sprawności
organizmu. Wynika to z faktu, że szkody na osobie nie zawsze powstają jednocześ-
nie ze zdarzeniem, które wywołało uszkodzenie ciała. W związku z tym, nie można
przyjmować, że o szkodzie powinno się mówić dopiero po wystąpieniu różnicy w do-
chodach, a więc w chwili zaistnienia konkretnego uszczerbku majątkowego. Pogląd
taki, opierający się na uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17
czerwca 1963 r., III CO 38/62 (OSNCP 1965 z. 2, poz. 21), nie utrzymał się w judy-
katurze, a Sąd Najwyższy odstąpił od niego w uchwale składu siedmiu sędziów (za-
sada prawna) z dnia 12 lutego 1969 r., III CZP 43/68 (OSNCP 1969 z. 9, poz. 150).
Wszystko to przemawia - w ocenie składu Sądu Najwyższego rozpoznającego tę
sprawę - za przyjęciem, ze bieg terminu przedawnienia roszczenia o rentę wyrów-
nawczą określonego w art. 442 § 1 zdanie 1 KC rozpoczyna się od chwili, w której
poszkodowany dowiedział się o szkodzie (rozumianej jako uszkodzenie ciała lub
rozstrój zdrowia) i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, nawet gdyby w dniu tym
nie wystąpiła jeszcze szkoda majątkowa. W okolicznościach sprawy, sama data
- 5 -
wypadku (26 stycznia 1987 r.) nie może być uznana za datę powzięcia wiadomości o
szkodzie na osobie, nie wystąpił wtedy bowiem rozstrój zdrowia uzasadniający rosz-
czenie, o którym stanowi art. 444 § 1 i 2 KC. O rozstroju takim (nie przejściowym ale
stałym) można mówić od dnia 21 marca 1991 r., kiedy to powód został zaliczony do
II grupy inwalidów w związku z wypadkiem przy pracy, co było podstawą do przyz-
nania renty inwalidzkiej z tego tytułu. Roszczenie o rentę uzupełniającą więc stało się
wymagalne we wskazanym terminie, wtedy bowiem powód miał już świadomość
szkody (rozstroju zdrowia) i osoby (pracodawcy) obowiązanej do jej naprawienia.
Wniesienie pozwu w grudniu 1996 r. a zatem ponad 2 lata po upływie terminu
przedawnienia (marzec 1994 r.) uniemożliwia skuteczne dochodzenie roszczenia, co
trafnie przyjął Sąd drugiej instancji, mimo iż Sąd Najwyższy nie w pełni podziela
uzasadnienie tego rozstrzygnięcia.
Rozważania te prowadzą do wniosku, że podniesiony w kasacji zarzut błędnej
wykładni art. 442 § 1 KC przez przyjęcie przedawnienia roszczenia nie jest trafny, co
prowadzi do oddalenia kasacji jako nieopartej na usprawiedliwionej podstawie w
myśl art. 393
12
KPC. O kosztach orzeczono po myśli art. 98 KPC, biorąc pod uwagę
taryfowe wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego (radcy prawnego).
========================================