Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 marca 1998 r.
I PKN 436/97
1. Abstrakcyjny charakter zobowiązania z weksla in blanco nie zwalnia
sądu pracy z obowiązku ustalenia, czy i w jakim zakresie pracownik ponosi od-
powiedzialność za szkodę powstałą w powierzonym mu mieniu, a w konse-
kwencji czy wypełnienie weksla jest zgodne z deklaracją wekslową.
2. W odniesieniu do dłużnika, który cofnął zarzuty przeciwko nakazowi
zapłaty sprawę kończy wydanie postanowienia o utrzymaniu wobec niego na-
kazu zapłaty w mocy (art. 497 § 1 KPC). Brak takiego postanowienia jest rów-
noznaczny z zachowaniem przez cofającego zarzuty pozycji strony procesowej
we wszystkich dalszych stadiach postępowania.
Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 marca 1998 r. sprawy z powództwa
Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w M. przeciwko Janinie D. i Janinie K. o zapłatę, na
skutek kasacji pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Przemyślu z dnia 22 listopada 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy w Przemyślu z dnia 28 czerwca 1996 r. [...], zniósł postępowanie
przed Sądami obu instancji i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Przemyślu do
ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Gminna Spółdzielnia „S.Ch.” w M., przedkładając weksel wystawiony przez
Janinę D. a poręczony przez Janinę K. i Marię T., wnosiła o wydanie przeciwko poz-
wanym nakazu zapłaty oraz orzeczenie, by zapłaciły one powodowi solidarnie kwotę
2
9.892, 12 zł - równowartość niedoboru stwierdzonego w sklepie, w którym wystaw-
czyni weksla była zatrudniona na stanowisku kierowniczki.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Przemyślu nakazem zapłaty z dnia 8 lutego 1996
r. [...] nakazał pozwanym Janinie D., Janinie K. i Marii T. aby zapłaciły solidarnie
Gminnej Spółdzielni „S.Ch.” w M. żądaną kwotę z ustawowymi odsetkami od dnia 20
października 1995 r., a nadto tytułem opłaty skarbowej - 15 zł, wynagrodzenia adwo-
kackiego - 976 zł oraz kosztów sądowych - 198 zł.
Pozwane wniosły przeciwko temu nakazowi zarzuty wnioskując o jego uchyle-
nie. Podniosły, że przekazanie Janinie D. sklepu w T. było nieprawidłowe a wylicze-
nie zdawczo - odbiorczej inwentaryzacji zostało dokonane niewłaściwie. Ponadto
Janina K. i Maria T. twierdziły, że niedoborem zostały obciążone bezpodstawnie,
albowiem ich poręczenie obejmowało wyłącznie czas zatrudnienia Janiny D. na sta-
nowisku kierowniczki sklepu wielobranżowego „W.” w M.
W piśmie procesowym z dnia 15 marca 1996 r. Maria T. cofnęła zarzuty.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Przemyślu wyrokiem z dnia 28 czerwca 1996 r.
[...], utrzymał w mocy nakaz zapłaty w odniesieniu do pozwanych Janiny D. i Janiny
K., nie obciążając ich kosztami opłaty od zarzutów. Sąd ustalił, że Janina D. była
zatrudniona u strony pozwanej od 24 stycznia 1984 r. do 10 października 1995 r. W
okresie od 4 maja do 31 października 1994 r. pełniła obowiązki kierowniczki sklepu
„W.” w M., a od 19 grudnia 1994 r. sklepu w T. Sklep w T. przejęła na podstawie in-
wentaryzacji zdawczo - odbiorczej z dnia 19 grudnia 1994 r., nie wnosząc zastrzeżeń
do sposobu jej przeprowadzenia i wyliczenia mienia. Inwentaryzacja zdawczo -
odbiorcza z dnia 27 września 1995 r. wykazała niedobór w wysokości 11.926 zł.
Celem zabezpieczenia ewentualnych roszczeń Gminnej Spółdzielni ”S.Ch.” Janina
D. złożyła weksel in blanco poręczony przez pozostałe pozwane wraz z deklaracją
wekslową z dnia 12 lipca 1994 r. Pozwane wezwane do dobrowolnego wykupienia
weksla, dokumentu tego nie wykupiły. Janina D. uregulowała dobrowolnie część za-
dłużenia. W ocenie Sądu zarzuty są nietrafne. Zakres odpowiedzialności dłużników
wekslowych jest określony przez treść dokumentu. Poręczenie wekslowe jest ważne.
Z treści deklaracji wekslowej wynika, że zobowiązanie zostało przyjęte przez pozwa-
ne na okres pełnienia przez wystawcę weksla funkcji kierownika sklepu u strony poz-
wanej. Weksel został wypełniony zgodnie z treścią dołączonej deklaracji wekslowej a
jego prawdziwość nie budzi wątpliwości. Mienie zostało powierzone Janinie D. pra-
3
widłowo. Pozwana nie zgłaszała zastrzeżeń do sposobu jego zabezpieczenia. Po-
wyższe uzasadnia wydanie nakazu zapłaty na podstawie art. 486 § 1 KPC.
Janina D. oraz Janina K. zaskarżyły ten wyrok rewizją (nazwaną apelacją).
Podnosząc zarzuty sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego mate-
riału oraz niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności faktycznych sprawy
wniosły o jego zmianę i uchylenie nakazu zapłaty oraz oddalenie powództwa. Janina
D. twierdziła, że wystawiła weksel in blanco w związku z zatrudnieniem jej w sklepie
„W.” w M. Pomimo podjęcia pracy na tym stanowisku w dniu 4 maja 1994 r. deklara-
cję wekslową złożyła dopiero 12 lipca, bo wcześniej nie mogła znaleźć poręczycieli.
Wywodziła, że nie uzyskałaby poręczenia weksla w związku z zatrudnieniem w T.,
gdyż sklep ten znany był z trudnych warunków. Po zakończeniu pracy na stanowisku
kierowniczki sklepu „W.” w M. zarówno ona jak i pozostałe pozwane były informowa-
ne przez pracowników księgowości strony powodowej o wygaśnięciu zobowiązania z
weksla. Od 31 października do 19 grudnia 1994 r. Janina D. była zatrudniona w pie-
karni na stanowisku niezwiązanym z odpowiedzialnością materialną. Skarżące kwes-
tionowały nadto wysokość kwoty niedoboru. Ich zdaniem, strona powodowa
przyczyniła się do jego powstania nie reagując na stwierdzone w księgowości nie-
prawidłowości w raportach i rozliczeniach bieżących, przeprowadzając inwentaryza-
cję dopiero po 9 miesiącach zatrudnienia Janiny D. w T., nie realizując zapowiedzi
pomocy. Sklep nie był dostatecznie zabezpieczony przed dostępem osób postron-
nych. Inwentaryzację przeprowadzono z uchybieniami.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu wyro-
kiem z dnia 22 listopada 1996 r. [...] oddalił rewizję, nie obciążając pozwanych
kosztami postępowania. Sąd uznał za prawidłowe ustalenia stanowiące faktyczną
podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku oraz w pełni podzielił ich
prawną ocenę i kwalifikację. „Jedynym ograniczeniem jakie weksel posiada jest
pełnienie przez pozwaną Janinę D. funkcji kierownika sklepu w Spółdzielni GS
„S.Ch.” w M., weksel nie zawiera natomiast żadnego ograniczenia dotyczącego
miejsca wykonywania tej funkcji. Po zakończeniu pracy w M. poręczyciele nie cofnęli
poręczenia, co automatycznie spowodowało ich dalszą odpowiedzialność wekslową,
gdyż ani cel określony w wekslu, ani pracodawca nie ulegli zmianie. Pozwana nie
wnosiła zastrzeżeń do sposobu przeprowadzenia inwentaryzacji zdawczo - odbior-
czej oraz nie zgłaszała żądań dotyczących przeprowadzenia wcześniejszej inwenta-
4
ryzacji i dodatkowego zabezpieczenia sklepu. Należy w tej sytuacji przyjąć, że
stwierdzony niedobór obciąża ją w całości.
Janina D. zaskarżyła powyższy wyrok kasacją i wskazując jako jej podstawy
naruszenie prawa materialnego, a to art. 31 i art. 47 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936
r. Prawo wekslowe (Dz.U. R.P. Nr 37, poz. 282) oraz naruszenie przepisów postę-
powania, a w szczególności art. 486 § 1 KPC „przez wydanie nakazu zapłaty na
podstawie weksla, którego treść w świetle zarzutów strony pozwanej nasuwa wątpli-
wości”, wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi pierwszej instancji lub uchylenie nakazu zapłaty przeciwko stronie pozwanej.
Wywodziła, że weksel dotyczył zatrudnienia jej na stanowisku kierowniczki sklepu w
M. Przed podjęciem pracy w T. nie składała żadnego poręczenia wekslowego.
Ocena ważności weksla nie może ograniczyć się wyłącznie do strony formalnej, lecz
winna obejmować rzeczywistą wolę pozwanych przy wystawianiu weksla i składaniu
wymaganych poręczeń. Sąd nie badał treści weksla w części określającej wysokość
należności. Pozwana pozbawiona została możliwości wykazania , że nie ponosi winy
za powstały niedobór oraz stopnia przyczynienia się strony powodowej do powstania
szkody.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżony wyrok został wydany po rozpoznaniu rewizji od wyroku Sądu
pierwszej instancji z dnia 28 czerwca 1996 r. Zgodnie zatem z art. 11 ust. 2 ustawy z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń
Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu ukła-
dowym, kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz.189) do postę-
powania przed sądami obu instancji miały zastosowanie przepisy KPC obowiązujące
do 1 lipca 1996 r.
Odpowiedzialność wystawcy i poręczycieli weksla jest odpowiedzialnością
solidarną. W procesie dłużnicy solidarni są współuczestnikami materialnymi -
przedmiot sporu stanowią prawa i obowiązki im wspólne oraz ( lub) oparte na tej sa-
mej podstawie faktycznej i prawnej (art. 72 § 1 pkt 1 KPC). Znaczy to, że każdy z
nich działa we własnym imieniu ( art. 73 § 1 KPC). Dlatego też postępowanie sądo-
we może kończyć się w odniesieniu do poszczególnych współuczestników w różnym
5
czasie i na różnych jego etapach. Zgodnie z art. 74 zdanie 2 KPC , na posiedzenie
sądowe wzywa się tych wszystkich współuczestników, co do których sprawa nie
została zakończona.
W piśmie procesowym z dnia 15 marca 1996 r. Maria T. cofnęła zarzuty prze-
ciwko nakazowi zapłaty w sprawie [...]. Według art. 497 § 1 KPC „W razie cofnięcia
zarzutów sąd, jeżeli nie uznaje cofnięcia za niedopuszczalne, orzeka postanowie-
niem, że nakaz pozostaje w mocy”. Z cytowanego przepisu wynika obowiązek sądu
dokonania oceny dopuszczalności tej dyspozytywnej czynności procesowej. W razie
ustalenia, że cofnięcie zarzutów jest dopuszczalne sąd wydaje postanowienie , że
nakaz zapłaty pozostaje w mocy. Postanowienie takie kończy sprawę wobec współu-
czestnika , który cofnął zarzuty. Sąd zwolniony jest wówczas z obowiązku wzywania
go na posiedzenia w nadal toczącym się procesie. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Przemyślu nie wydał postanowienia o utrzymaniu wobec Marii T. nakazu zapłaty w
mocy. Wyrok wydany w sprawie obejmuje rozstrzygnięcie, jak należy wnosić z jego
sentencji, dotyczące tylko pozwanych Janiny D. i Janiny K. W uzasadnieniu wyroku
Sąd odnotował wprawdzie cofnięcie zarzutów przez Marię T. jednak nie określił
skutków tej czynności. Skoro utrzymanie nakazu zapłaty w mocy w odniesieniu do
cofającego zarzuty wymaga orzeczenia postanowieniem, to brak stosownego posta-
nowienia powoduje, że sprawy wobec takiej osoby nie można uznać za zakończoną.
Sąd nie wzywał Marii T. na rozprawy i nie zawiadamiał jej o terminie posiedzeń. Poz-
bawił ją tym samym możności obrony swych praw, co powoduje, zgodnie z art.369
pkt 5 KPC (obecnie art. 379 pkt 5), nieważność postępowania.
Wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Przemyślu zaskarżyły Janina D. i
Janina K. Sąd drugiej instancji rozpoznaje wprawdzie sprawę w granicach rewizji (art.
381 § 1 KPC), ale z urzędu zobowiązany jest uchylić orzeczenie w całości lub w
części, jeżeli postępowanie przed sądem pierwszej instancji jest dotknięte nieważno-
ścią. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu nie wziął
pod rozwagę nieważności postępowania w sprawie [...].
Zgodnie z art. 384 KPC ( obecnie art. 378 § 3) „Sąd rewizyjny może z urzędu
rozpoznać sprawę na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy bę-
dące przedmiotem zaskarżenia prawa i obowiązki są wspólne także dla tych współu-
czestników albo gdy oparte są na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Współu-
czestników takich należy wezwać na rozprawę rewizyjną; mogą oni także składać
pisma przygotowawcze”. Użyte w cytowanym przepisie określenie „może” nie znaczy
6
fakultatywności procedowania. Zwrot „sąd może” należy rozumieć jako „sąd powi-
nien”. Sąd drugiej instancji zaniechał rozpoznania z urzędu sprawy na rzecz Marii T.
Nie wezwał jej na rozprawę. Wydany w sprawie wyrok dotyczy tylko Janiny D. i
Janiny K. W tej sytuacji należy przyjąć, że Maria T. została pozbawiona możności
obrony swych praw także przed Sądem drugiej instancji. Zgodnie z art. 369 pkt 5
KPC (obecnie art. 379 pkt 5) stanowi to przyczynę nieważności postępowania.
Art. 378 § 3 KPC (poprzednio art. 384) ma poprzez art. 393
19
KPC zastoso-
wanie w postępowaniu kasacyjnym. Dlatego pomimo zaskarżenia wyroku tylko przez
Janinę D. Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę także na rzecz pozostałych dłużniczek
solidarnych - Marii T. i Janiny K. Jakkolwiek Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach kasacji, jednak bierze pod rozwagę z urzędu nieważność postępowania
(art. 393
19
zdanie 1 KPC). Wobec zniesienia postępowania dotkniętego nieważnoś-
cią ocena zasadności podstaw kasacyjnych jest niecelowa i zbędna.
Sąd Najwyższy zważył nadto:
Trafne są uwagi Sądów obu instancji co do swoistości i rygoryzmu zobowiąza-
nia wekslowego, którego treść ustala się na podstawie treści weksla (uchwała po-
większonego składu SN z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSP 1966 z. 2).
Jednak do badania treści - wykładni - oświadczeń woli zawartych w poręczeniu wek-
slowym, które jest wiążącą strony umową (art. 876 § 1 KC), ma zastosowanie art. 65
§ 2 KC (por. wyrok SN z dnia 8 maja 1997 r., II CKN 158/97, OSP 1998 z. 1 poz. 4 ,
z aprobującą glosą A. Szpunara). Cel wystawienia przez Janinę D. weksla in blanco
jest jasny - zabezpieczenie roszczeń odszkodowawczych pracodawcy z tytułu
ewentualnego niedoboru powstałego w powierzonym jej mieniu. Jaki był jednak
zgodny zamiar stron co do zakresu odpowiedzialności wekslowej wystawcy weksla i
poręczycieli? Okoliczności tej Sądy nie wyjaśniły dostatecznie.
W wyroku z dnia 3 czerwca 1969 r., III PRN 35/69 (OSNCP 1970 z. 3 poz.
47), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, który skład orzekający w niniejszej sprawie po-
dziela, że „ Deklaracja wekslowa stwierdzająca wyrażenie zgody na uzupełnienie
weksla in blanco do oznaczonej w niej wysokości w związku z niewyliczeniem się
kierownika sklepu, będącego wystawcą weksla in blanco, z towarów przyjętych przez
niego do sklepu, dotyczy tylko tego sklepu, którego kierownictwo powierzono wys-
tawcy weksla na podstawie umowy obowiązującej w chwili udzielenia zabezpieczenia
wekslowego, chyba że w treści tej deklaracji wekslowej wyraźnie objęto odpo-
wiedzialnością wekslową także wyrównanie niedoboru, jaki wynikł w innej placówce
7
po przeniesieniu do niej wystawcy weksla za jego zgodą”. Takie stanowisko pre-
zentowane jest również w literaturze (por. S.Garlicki, M. Piekarski, A. Stelmachowski,
Odpowiedzialność cywilna za niedobory, Wydawnictwo Prawnicze Warszawa 1970,
s. 242-243, 247).
Pozwane podnosiły we wszystkich fazach postępowania zarzuty dotyczące
czasu trwania ich zobowiązania wekslowego. Kwestionowały zasadność ustalenia,
że wystawienie weksla i poręczenie obejmowało zatrudnienie Janiny D. na stano-
wisku kierowniczym innym niż kierownik sklepu „W.” w M. Wskazywały na brak ciąg-
łości pełnienia przez wystawcę weksla funkcji kierowniczki sklepu, a nawet zatrud-
nienia na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną. Twierdziły, że po
podjęciu przez Janinę D. pracy w piekarni zostały poinformowane przez pracownice
księgowości strony powodowej o wygaśnięciu ich zobowiązania wekslowego. Janina
D. zeznała, że miała kłopoty ze znalezieniem poręczycieli i dlatego, pomimo rozpo-
częcia pracy w sklepie „W.” w M. na początku maja 1994 r., deklarację wekslową
złożyła dopiero 12 lipca 1994 r. Janina K. i Maria T. twierdziły, że znając bardzo
trudne warunki pracy w T. nie poręczyłyby weksla wystawionego na zabezpieczenie
niedoboru w tym sklepie. Rozpoznając sprawę ponownie, Sąd winien , w celu usta-
lenia treści zobowiązania wekslowego pozwanych, dokonać wykładni oświadczeń
woli stron, badając przede wszystkim jaki był ich zgodny zamiar ( art. 65 § 2 KC).
Zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny. Nie można jednak,
zwłaszcza w stosunkach pracy, bezwarunkowej odpowiedzialności wekslowej odry-
wać od ustawowego zakresu odpowiedzialności materialnej pracownika za szkodę
powstałą w powierzonym mu mieniu. Suma wekslowa na jaką został wypełniony we-
ksel przez wierzyciela - pracodawcę powinna odpowiadać wysokości niedoboru, za
który odpowiada dłużnik - pracownik. Sąd winien zatem badać prawidłowość wypeł-
nienia weksla w tej części, a zatem i wyliczenia niedoboru. Powinien także, na zarzut
dłużników wekslowych, wyjaśnić okoliczności jego powstania w aspekcie ewentual-
nego przyczynienia się pracodawcy lub innej osoby do powstania lub zwiększenia
szkody (art. 117 KP w związku z art. 127 KP), mimo, że odpowiedzialność z weksla
nie jest odpowiedzialnością z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania
umowy o pracę. Pozwane podnosiły zarzuty co do prawidłowego powierzenia mienia
i niedostatecznego jego zabezpieczenia. Wskazywały na bardzo trudne warunki
pracy, częste niedobory, dostępność dla osób postronnych magazynu i pomieszcze-
nia sklepowego. W mieniu powierzanym Janinie D. nigdy wcześniej nie stwierdzano
8
niedoboru. W tych okolicznościach konieczne było szczególnie wnikliwe wyjaśnienie
zasadności zarzutów. Poprzestanie na stwierdzeniu, że zabezpieczenie mienia było
odpowiednie, gdyż zmieniona została kłódka od drzwi wejściowych z zewnątrz, a
pozwana nie zgłaszała zastrzeżeń co do sposobu zabezpieczenia sklepu nie jest
wystarczające.
Biorąc powyższe pod uwagę Sad Najwyższy, stosownie do art. 386 § 2 KPC w
związku z art. 393
19
KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================