Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 marca 1998 r.
II UKN 568/97
Umowa o pracę zawarta wyłącznie w celu nabycia prawa do wcześniej-
szej emerytury jest pozorna.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 marca 1998 r. sprawy z wniosku
Jana D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o wcześ-
niejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu
z dnia 18 czerwca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 maja 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Opolu oddalił odwołanie Jana D. od decyzji Oddziału ZUS w O. od-
mawiającej przyznania mu wcześniejszej emerytury. Sąd Wojewódzki uznał, że
wnioskodawca, jakkolwiek posiada 40-letni okres zatrudnienia (łącznie z okresami
równorzędnymi i zaliczalnymi) to jednak z uwagi na brak rozwiązania stosunku pracy
w warunkach określonych w przepisach ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.)
nie nabył prawa do wcześniejszej emerytury. Wnioskodawca bowiem od 1985 r.
prowadził samodzielne gospodarstwo rolne o pow. 9,05 ha, zaś jego brat, u którego
zatrudnił się na 3 miesiące (od 1 października do 31 grudnia 1996 r.) w prowadzo-
nym przez niego jednoosobowo zakładzie kotlarsko-ślusarskim przez ok. 5 lat nie
zatrudniał pracowników. Nie istniała zatem potrzeba ani zatrudnienia wnioskodawcy
- 2 -
ani następnie zwalniania go z przyczyn ekonomicznych, a zawarcie umowy o pracę
dotknięte jest pozornością wyłącznie w celu nabycia uprawnień do wcześniejszej
emerytury, a tym samym w świetle przepisu art. 84 § 1 KC nieważne.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 18 czerwca 1997 r. oddalił
apelację wnioskodawcy, całkowicie podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji.
Kasacja od powyższego wyroku zarzuca naruszenie prawa materialnego - § 1
ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w
sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn
dotyczących zakładów pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 27 ze zm.) oraz art. 1 i 10 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) a także naruszenie przepisów postępo-
wania - art. 233 § 1, 328 § 2 i 382 KPC.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu. Art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grud-
nia 1989 r., ustawy o zwolnieniach grupowych używa wyraźnie sformułowania, iż z
przyczyn wymienionych w tym przepisie dochodzi do rozwiązania stosunku pracy z
grupą pracowników. Wprawdzie art. 10 ust. 1 tej ustawy przewiduje zastosowanie jej
przepisów także w razie podejmowania przez kierownika zakładu pracy indywidual-
nych decyzji o zwolnieniu pracowników wymienionych w art. 1 ust. 1, jednakże z
uwagi na użycie liczby mnogiej (pracowników), jak i ograniczenie czasowe zwolnień
(do 3 miesięcy) i liczby pracowników (do 10% załogi w zakładach pracy
zatrudniających do 1000 pracowników), uznać należy, że chodzi w tym przypadku
także o zwolnienie grupowe, tyle że rozciągnięte w czasie i nie dotyczące jednora-
zowo większej liczby pracowników. Prowadzi to do wniosku, że zwolnienie jednego,
jedynego zatrudnianego przez pracodawcę pracownika - choćby z przyczyn ekono-
micznych - nie może być uznane za tzw. zwolnienie grupowe w rozumieniu art. 1 i 10
powołanej ustawy, skutkujące nabycie uprawnień pracowniczych przewidzianych tą
ustawą, jak i innych uprzywilejowanych uprawnień emerytalnych przewidzianych
przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990
- 3 -
r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z
przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 27).
Tym samym Sąd Najwyższy zarzut kasacji naruszenia wskazanych przepisów
prawa materialnego uważa za chybiony, gdyż wnioskodawca nie został zwolniony w
ramach tzw. zwolnień grupowych. Do takiego wniosku prowadzi nie tylko wykładnia
gramatyczna pozostałych przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., ale także wy-
niki ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji. W ich świetle wnioskodawca
w szczególności na przestrzeni ostatnich 15 lat utrzymywał się wyłącznie z pracy w
gospodarstwie rolnym, zaś jego pracodawca od 1990 r. nie zatrudniał pracowników.
Zważywszy, iż wnioskodawca raz zeznał, iż gospodarstwo prowadzi sam, innym ra-
zem, że z pomocą jakiegoś emeryta, którego wynagradza w naturze – między innymi
ziemniakami (ale zeznał, że uprawia tylko zboże, a nie okopowe [...]) - nie do przyję-
cia jest, iż zatrudnienie u brata miało stanowić zasadnicze źródło egzystencji. Tym-
czasem ratio legis uregulowań z ustawy z 28 grudnia 1989 r. i przepisów związko-
wych było złagodzenie sytuacji i zapewnienie (poprzez wcześniejsze emerytury)
egzystencji pracowników pozbawianych pracy, która była dla nich zasadniczym i
wieloletnim stabilnym źródłem utrzymania. Zauważyć też należy, że do istotnych
cech stosunku pracy należy ponoszenie ryzyka przez podmiot zatrudniający. Praco-
dawca zatem, który przez szereg lat osobiście prowadzi zakład, nie zatrudniając
pracowników a następnie zatrudnia brata na 3 miesiące, a po kolejnych dwóch mie-
siącach zawiesza działalność, powinien przewidywać celowość zatrudnienia pra-
cownika, a w razie konieczności jego zwolnienia nie przerzucać ryzyka z tego tytułu
na Skarb Państwa. Słusznie zatem Sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania,
że wnioskodawca dokonał ze swoim bratem pozornej czynności prawnej dla nabycia,
sprzecznie z intencją ustawodawcy, prawa do wcześniejszej emerytury. Wnioskowa-
nie Sądów obu instancji nie naruszyło granic swobodnej oceny dowodów zakreślonej
normą przepisu art. 233 § 1 KPC, a zaskarżony wyrok odpowiada wymaganiom
przepisu art. 328 § 2 KPC i nie narusza przepisu art. 382 KPC.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych podstaw
do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================