Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 marca 1998 r.
II UKN 531/97
O uznaniu za pracę górniczą zatrudnienia pracowników przedsię-
biorstw montażowych, skierowanych do pracy w kopalni węgla brunatnego
decyduje to, czy wykonują oni pracę na stanowiskach, na których zatrudnienie
uważa się za pracę górniczą (art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin, jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r.
Nr 30, poz. 154).
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Stefania
Szymańska (sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 marca 1998 r. sprawy z wniosku
Ryszarda J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T.G. o
prawo do emerytury górniczej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 18
marca 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpoznania
z pozostawieniem temuż Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z 21 listopada 1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił odwołanie Ryszarda J. od decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych w T.G. z 18 marca 1996 r. odmawiającej przyznania górniczej
emerytury z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154).
Sąd uznał, że organ rentowy prawidłowo zaliczył wnioskodawcy na prawo do
górniczej emerytury jego pracę w rozmiarze 5 lat 3 miesięcy i 10 dni w Przedsię-
- 2 -
biorstwie Montażu Urządzeń Elektrycznych P.W w okresach: 21 marzec 1972 - 31
maj 1974 r., 1 kwiecień 1974 r. - 31 lipiec 1975 r. i 1 sierpień 1975 r. - 30 czerwiec
1977 r. Natomiast odnośnie okresów pracy w tym Przedsiębiorstwie przy robotach
wykonywanych na odkrywce Kopalni Węgla Brunatnego "T." na stanowisku elek-
tromontera i na odkrywce Kopalni Węgla Brunatnego "B." na stanowisku brygadzisty
- montera stwierdził, że zakład pracy jest objęty dyspozycją art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy
o z.e.g., a zatem praca wnioskodawcy nie jest objęta dyspozycją ani art. 8 ust. 1 pkt
4 ani art. 5 ust. 1 pkt 5 tejże ustawy. Z art. 5 ust. 1 pkt 3 bowiem wynika jednoznacz-
nie, że za pracę górniczą w przedsiębiorstwach montażowych uważa się pracę wy-
konywaną pod ziemią, a nie na odkrywce, przy czym uznaje się tylko te miesiące
pracy, w których co najmniej połowę dniówek roboczych pracownik przepracował pod
ziemią. Natomiast w art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o z.e.g. nie wymieniono przedsię-
biorstw montażowych, lecz tylko przedsiębiorstwa i inne podmioty wykonujące roboty
górnicze dla kopalń. Przedsiębiorstwo, w którym wnioskodawca był zatrudniony, nie
wykonywało robót górniczych ale montażowe i konserwacyjne. Skoro więc
przedsiębiorstwa montażowe nie są objęte dyspozycją art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o
z.e.g., ich pracowników nie dotyczy załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stano-
wisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy
ustaleniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8).
Ponadto w powołanym pkt. 32 tego załącznika nie ma wymienionego stanowiska
elektromontera, a tylko elektryka. Sąd uznał zatem, że wnioskodawca nie spełnił
wymagań z art. 9 ust. 1 ustawy o z.e.g.
W apelacji wnioskodawca zarzucił naruszenie prawa materialnego przez
przyjęcie, że praca na stanowisku elektromontera i brygadzisty elektromontera w
Przedsiębiorstwie Montażu Urządzeń Elektrycznych PW w K. nie jest pracą górniczą
w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o z.e.g. oraz nie stanowi pracy górniczej
określonej w pkt 32 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. Podniósł ponadto, że nie należy posługiwać się naz-
wą przedsiębiorstwa, lecz rodzajem robót wykonywanych dla kopalń, służących
bezpośredniemu wydobywaniu kopalin.
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z 18 marca 1997 r. oddalił apelację,
- 3 -
uznając, że Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej wykładni art. 5 ust. 1 pkt 2-4
i 5 ustawy o z.e.g., w związku z czym nie naruszył art. 9 ust. 1 tejże ustawy. Sąd
Apelacyjny podzielił pogląd, że w art. 5 ust. 1 zostały osobno wymienione w pkt 1, 2 i
3 podmioty, w których zatrudnienie uważa się za pracę górniczą. W pkt 1 wymie-
niono kopalnie, zarówno głębinowe jak i odkrywkowe, w pkt 2 przedsiębiorstwa bu-
dowy kopalń oraz przedsiębiorstwa i inne podmioty wykonujące dla tych kopalń ro-
boty górnicze lub przy budowie szybów, zaś w pkt 3 przedsiębiorstwa montażowe,
przedsiębiorstwa maszyn górniczych, zakłady naprawcze i inne podmioty wykonu-
jące dla kopalń określonych w pkt 1 podziemne roboty budowlano-montażowe, ro-
boty przy naprawie maszyn i wdrażaniu nowych urządzeń. Tylko w pkt 3 występuje
wymaganie, że za pracę górniczą uznaje się pracownikom tych przedsiębiorstw te
miesiące zatrudnienia, w których co najmniej połowę dniówek roboczych przepraco-
wali pod ziemią; a zatem "już podmiotowo" przedsiębiorstwa montażowe zostały wy-
łączone z dyspozycji art. 5 ust. 1 pkt 4 i 5. Wyłączenie to powtórzono w art. 5 ust. 1
pkt 4 i 5 przez wymienienie tylko "przedsiębiorstw i innych podmiotów wykonujących
roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego", co stanowi oczywiste, dosłow-
ne nawiązanie do ust. 1 pkt 2, a nie pkt 3.Bezsporne jest przy tym, że pierwsza
część dyspozycji pkt 4 i 5 dotyczy zatrudnienia w kopalniach siarki i węgla brunat-
nego, a zatem określa pracodawcę, niezależnie od rodzaju wykonywanych prac.
Skoro zatem przedsiębiorstwa wymienione w art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o z.e.g. zos-
tały wyłączone z dyspozycji pkt 4 i 5 tego przepisu, nie dotyczą ich także przepisy
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w spra-
wie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej. Prawidłowe jest zatem stano-
wisko, że wnioskodawca nie spełnił wymagania legitymowania się okresem pracy
górniczej określonym w art. 9 ust. 1 ustawy o z.e.g.
W kasacji wnioskodawca zarzucił naruszenie prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a to: 1) art. 5 ust. 1 pkt 4 i art. 5
ust. 5 ustawy o z.e.g. oraz 2) § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej przez
przyjęcie, że jego praca nie stanowi pracy górniczej w rozumieniu tych przepisów.
Wskazując na powyższe podstawy kasacji wnosił: 1) o zmianę zaskarżonego wyroku
i ustalenie, że jego praca na odkrywce węgla brunatnego w okresach: 4 listopad
- 4 -
1961 r. - 28 kwiecień 1968 r. i 16 maj 1968 r. - 31 październik 1993 r. na stanowis-
kach elektromontera i brygadzisty elektromontera w kopalniach węgla brunatnego
jest pracą w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 i art. 5 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 1 lutego
1983 r. o z.e.g, w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 30 czerwca 1994 r. o zmianie
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz o zmianie niektórych
ustaw i przyznanie uprawnień do emerytury górniczej oraz zasądzenie zwrotu kosz-
tów procesu na jego rzecz, ewentualnie 2) o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postępowania przed Są-
dem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spór w sprawie sprowadza się do kwestii, czy praca wnioskodawcy zatrud-
nionego w Przedsiębiorstwie Montażu Urządzeń Elektrycznych Przemysłu Węglo-
wego, ale oddelegowanego do pracy na odkrywce węgla brunatnego "T." i "B." na
stanowisku elektromontera i brygadzisty elektromontera, jest pracą górniczą w ro-
zumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o z.e.g.
Sąd Apelacyjny zaakceptował stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że skoro w
art. 5 ust. 1 pkt 1 - 3 tejże ustawy zostały osobno wymienione podmioty, w których
zatrudnienie uważa się za pracę górniczą, w tym przedsiębiorstwa montażowe (pkt
3), to tym samym " już podmiotowo" przedsiębiorstwa te zostały wyłączone z dyspo-
zycji art. 5 ust. 1 pkt 4. Świadczy o tym: 1) wymienienie w pkt 4 i 5 tego przepisu
tylko "przedsiębiorstw i innych podmiotów wykonujących roboty górnicze dla kopalni
siarki i węgla kamiennego" oraz 2) pierwsza część dyspozycji pkt 4 i 5, odnosząca
się do zatrudnienia w kopalniach siarki i węgla brunatnego, a więc określające pra-
codawcę, niezależnie od rodzaju wykonywanych prac. Dlatego w sprawie nie ma
zastosowania rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia
1994 r.
Stanowiska tego nie można zaaprobować. Trafnie podniesiono w uzasad-
nieniu kasacji, że art. 5 ust. 1 ustawy o z.e.g. w 12-tu punktach wyszczególnia, jakie
zatrudnienie uznaje się za pracę górniczą, rozróżniając prace pod ziemią, na od-
krywkach i wykonywane w innych sytuacjach i zawodach. Punkt 3 tego przepisu do-
- 5 -
tyczy, między innymi, przedsiębiorstw montażowych, których pracownicy wykonują
dla kopalń określonych w pkt 1 prace pod ziemią z zastrzeżeniem, że uznaje się za
pracę górniczą tylko te miesiące ich zatrudnienia, w których co najmniej połowę
dniówek roboczych przepracowali pod ziemią. Jeżeli zaś chodzi o art. 5 ust. 1 pkt 4
ustawy o z.e.g. to odnosi się on do zatrudnienia wykonywanego na odkrywce i w ko-
palniach otworowych siarki oraz na odkrywce węgla brunatnego. W części pierwszej
tego przepisu wyszczególnione są rodzaje prac, w tym prace przy bieżącej konser-
wacji agregatów i urządzeń wydobywczych. W części końcowej zaś jest mowa o za-
trudnieniu także w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty
górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego. Przepis ten - na co trafnie zwrócono
uwagę w uzasadnieniu kasacji - dotyczy więc wyłącznie robót wykonywanych na od-
krywce i w kopalniach otworowych siarki oraz na odkrywce węgla brunatnego; odnosi
się zatem do innych sytuacji niż wymienione w pkt 1-3, przy czym nie zawiera on
żadnych ograniczeń, gdy chodzi o wymienione w jego końcowej części "przedsię-
biorstwa i inne podmioty", a zawiera tylko wymaganie, aby wykonywały one na rzecz
kopalni siarki lub węgla brunatnego roboty górnicze. Skoro więc ustawa o z.e.g. nie
określa bliżej - w tym zakresie - podmiotów gospodarczych, to uzasadnione jest sta-
nowisko, że o uznaniu za pracę górniczą zatrudnienia pracowników skierowanych
przez te podmioty do pracy w takich kopalniach decyduje to, czy wykonywują oni
pracę na stanowiskach, na których zatrudnienie uważa się za pracę górniczą. To, że
w art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o z.e.g., wymienione są także przedsiębiorstwa monta-
żowe - gdy chodzi o wykonywanie robót pod ziemią - nie oznacza, że przedsiębiors-
twa te nie mogą wykonywać pracy na odkrywce, a ich pracownicy nie mogą wykony-
wać pracy górniczej. Takie wyłączenie musiałoby znaleźć wyraz w odpowiedniej re-
dakcji przepisu.
Ustawodawca nowelizując w 1994 r. ustawę o z.e.g. uwzględnił w art. 5 ust.
1 pkt 4 także kopalnie węgla brunatnego, a wobec zmian przepisów o działalności
gospodarczej dodał wyrazy "i innych podmiotach", oznacza to, że nie miał na myśli
zawężenia tego przepisu. W myśl art. 5 ust. 5 ustawy o z.e.g., Minister Pracy i Poli-
tyki Socjalnej w porozumieniu z właściwymi ministrami, w drodze rozporządzenia,
określa stanowiska pracy w kopalniach i w przedsiębiorstwach wymienionych w ust.
1 pkt 4 tego przepisu, na których zatrudnienie uważa się za pracę górniczą określoną
- 6 -
w ust. 1 pkt 4. Wykaz stanowisk pracy, na których zatrudnienie na odkrywce w
kopalniach węgla brunatnego oraz przedsiębiorstwach i innych podmiotach wyko-
nujących roboty górnicze dla kopalń węgla brunatnego uważa się za pracę górniczą,
zawiera załącznik nr 2 do rozporządzenia tegoż Ministra z dnia 23 grudnia 1994 r. w
sprawie określenia stanowisk pracy górniczej...; gdy chodzi o powołany przez oba
Sądy pkt 32 załącznika , to należy podkreślić, iż w odniesieniu do osób w nim
wymienionych istnieje wymaganie stałego zatrudnienia przy wykonywaniu wyszcze-
gólnionych rodzajów robót.
Stanowisko zajęte przez organ rentowy i oba Sądy mogłoby doprowadzić do
sytuacji, w której pracownik przedsiębiorstwa montażowego wykonujący takie same
prace na odkrywce w kopalniach węgla brunatnego jak pracownik tejże kopalni, byłby
w gorszej sytuacji - gdy chodzi o ocenę prawa do świadczeń emerytalnych z ustawy
o z.e.g. tylko dlatego, że był pracownikiem przedsiębiorstwa montażowego. Sytuacji
takiej nie można byłoby zaakceptować. Dlatego decydujące znaczenie ma ocena,
czy praca wykonywana na tym stanowisku jest w świetle obowiązujących przepisów
pracą górniczą.
W świetle wyżej przytoczonych wywodów wyrok Sądu Apelacyjnego nie
może ostać się. Sprawa wymaga ponownego rozpoznania, gdyż brak jest ustaleń,
czy praca wnioskodawcy na odkrywce węgla brunatnego była pracą górniczą w ro-
zumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o z.e.g. w związku z § 2 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r., a w przypadku pozytywnej oceny
- czy wnioskodawca ma wymagany okres zatrudnienia. W tym miejscu Sąd Najwyż-
szy ponadto zaznacza, że prawo wnioskodawcy do górniczej emerytury podlega
rozpoznaniu pod kątem spełnienia wymagań z art. 9 ust. 2 ustawy o z.e.g., a nie - jak
to przyjął organ rentowy i Sądy obu instancji - art. 9 ust. 1. Wnioskodawca jest uro-
dzony 15 czerwca 1943 r., nie osiągnął więc jeszcze 55 lat. Dlatego w odniesieniu do
niego może mieć zastosowanie art. 9 ust. 2 ustawy o z.e.g.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, iż kasacja jest uzasad-
niona, w związku z czym orzekł jak w sentencji wyroku na mocy art. 393
13
KPC.
========================================