Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 1 kwietnia 1998 r.
III ZP 2/98
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner, Sędziowie SN: Stefania Szymańska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka
w sprawie z wniosku Jerzego C. - Gospodarstwo Rolne D. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R. o zwrot należności wypłaconych świad-
czeń, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 1 kwietnia 1998 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Katowicach postanowieniem z dnia 22 grudnia 1997 r. [...] do rozstrzygnięcia
w trybie art. 390 KPC
Czy w razie przejęcia zakładu pracy przez inny zakład pracy w trybie art. 23
1
§
2 KP (w brzmieniu przed zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 2.II.1996 r. o zmianie
ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 24, poz. 110)
„pracownik zmienia pracę” w rozumieniu § 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 6.VI.1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia
społecznego oraz pokrywania wydatków na te zasiłki (Dz. U. Nr 33, poz. 157 ze zm.),
a w konsekwencji czy do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego
uwzględnia się tylko wynagrodzenie uzyskane przez niego w zakładzie pracy, w któ-
rym powstało prawo do zasiłku (zakładzie przejmującym), czy też wynagrodzenie
uzyskane w okresie zatrudnienia w zakładzie przejmowanym, z uwagi na trwałość
stosunku pracy ?
podjął następującą uchwałę:
Przepis § 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca
1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz
pokrywania wydatków na te zasiłki (Dz. U. Nr 33, poz. 157 ze zm.) nie ma zas-
tosowania do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego pracownika
2
wówczas, gdy zmiana pracodawcy nastąpiła na podstawie art. 23
1
§ 2 KP w
brzmieniu obowiązującym do dnia 1 czerwca 1996 r.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach posta-
nowieniem z dnia 22 grudnia 1997 r. [...], przedstawił na podstawie art. 390 § 1 KPC,
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstałe przy rozpa-
trywaniu apelacji od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Katowicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku [...]. Zagadnienie to,
przytoczone w sentencji uchwały, zrodziło się na tle następującego stanu faktycz-
nego:
Decyzją z dnia 29 listopada 1994 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.
zobowiązał Jerzego C., dzierżawcę Gospodarstwa Rolnego D., do zwrotu nienależ-
nych zasiłków chorobowych i rodzinnych w łącznej kwocie 1.342,32 zł wypłaconych
zatrudnionym pracownikom.
W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony domagał się jej zmiany przez nieob-
ciążanie go zwrotem wypłaconych świadczeń podnosząc, że wypłaty zasiłków cho-
robowych dokonał w wysokości zgodnej z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 6 czerwca 1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia
społecznego oraz pokrywania wydatków na te zasiłki (Dz. U. Nr 33, poz. 175) przyj-
mując za podstawę wymiaru ich obliczenia wynagrodzenie uprawnionych pracowni-
ków, wypłacone im za okres trzech miesięcy kalendarzowych poprzedzających mie-
siąc, w którym powstało prawo do zasiłku.
Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania uważając, że jeżeli zakład pracy
ulega restrukturyzacji, w wyniku której powstają nowe zakłady pracy - zakłady te po-
winny mieć nadane nowe numery kont, w związku z czym pracowników w tych za-
kładach należy traktować jako nowo zatrudnionych i przy ustalaniu podstawy wy-
miaru zasiłku chorobowego można przyjąć wyłącznie wynagrodzenie uzyskane przez
tych pracowników w nowym zakładzie pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach Ośro-
dek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 18 listopada 1996 r. [...] zmienił zas-
karżoną decyzję o tyle, że obniżył kwotę nadpłaty ustalonej przez organ rentowy z
3
kwoty 1.342,32 zł. do 1.143,97 zł i oddalił odwołanie w pozostałej części. Z uzasad-
nienia tego wyroku wynika, że Sąd dokonał sprawdzenia prawidłowości zaskarżonej
decyzji pod względem rachunkowym, akceptując opinię biegłego, a pomijając, że
przedmiotem zaskarżenia była podstawa prawna, a nie wysokość nadpłaty ustalonej
w zaskarżonej decyzji.
Rozpatrując przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy wziął pod
uwagę, co następuje:
W uzasadnieniu swego postanowienia Sąd Apelacyjny podkreślił, że jest poza
sporem, iż wnioskodawca Jerzy C. przejmując w dzierżawę Gospodarstwo Rolne D.
przejął również, w trybie art. 23
1
§ 2 KP (w brzmieniu obowiązującym przed zmianą
wprowadzoną ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 24, poz. 110), zwanej dalej ustawą o zmianie
KP, 35 zatrudnionych w tym gospodarstwie pracowników. Przejęcie to nastąpiło na
dotychczasowych warunkach, bez zawierania z nimi nowych umów o pracę, bez
zmiany warunków pracy i płacy.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm. - w brzmieniu obowiązującym przed
zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o zmianie ustawy o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
oraz o zmianie ustawy - Kodeks pracy - Dz. U. Nr 16, poz. 77) podstawę wymiaru
zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pra-
cownikowi za okres 3 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym
powstało prawo do zasiłku. Zasada ta została powtórzona w § 1 pkt 1 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z
ubezpieczenia społecznego oraz pokrywania wydatków na te zasiłki (Dz. U. Nr 33,
poz. 157 ze zm.), obowiązującego do dnia 28 lutego 1995 r. zwanego dalej rozpo-
rządzeniem. Wyjątki od tej zasady są wyraźnie określone w następnych przepisach:
w myśl § 5 ust. 1 pkt 2 tego rozporządzenia jeżeli w okresie, z którego wynagrodze-
nie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego pracownik
zmienił pracę - uwzględnia się tylko wynagrodzenie uzyskane przez niego w zakła-
dzie pracy, w którym powstało prawo do zasiłku.
4
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego zrodziły się w związku z tym przepisem oraz
art. 23
1
§ 2 KP (w brzmieniu przed wejściem w życie ustawy o zmianie KP) stanowią-
cym, że w razie przejęcia zakładu pracy w całości lub w części przez inny zakład,
staje się on stroną w stosunkach pracy z pracownikami przejętego zakładu, w szcze-
gólności czy zmiana pracodawcy w takich okolicznościach jest równoznaczna ze
„zmianą pracy” w rozumieniu przytoczonego wyżej § 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia.
Sąd Apelacyjny podkreślił w uzasadnieniu, że w orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego ukształtował się pogląd, że w razie przejęcia zakładu pracy w trybie art. 23
1
KP wejście nowego zakład w pracy w prawa i obowiązki objęte stosunkiem pracy z
pracownikami przejmowanego zakładu, następuje z mocy samego prawa i jest nie-
zależne od uregulowania tej kwestii w umowie cywilnoprawnej stanowiącej podstawę
przejęcia (wyroki: z dnia 28 września 1990 r., I PR 251/90 - OSNCP z 1992 z. 5 poz.
78; z dnia 6 stycznia 1995 r., I PRN 116/94 OSNAPiUS 1995 nr 12 poz. 145 oraz z
dnia 17 maja 1995 r., I PRN 9/95 - OSNAPiUS 1995 nr 20 poz. 248). W orzecze-
niach tych Sąd Najwyższy podkreślił, że przepis art. 23
1
§ 2 KP normujący status
prawny pracowników w sytuacji przejęcia zakładu pracy (w całości lub w części)
przez inny zakład pracy wyraża zasadę trwałości stosunku pracy, polegającą na obo-
wiązku zatrudnienia pracowników przejmowanego zakładu przez zakład przejmujący
i stanowi lex specialis w stosunku do art. 11 KP. Oznacza to, że zakład przejmujący
staje się z mocy prawa pracodawcą przejętych wraz zakładem pracowników, bez
potrzeby zawierania z nimi nowych umów o pracę.
Sąd Najwyższy, w składzie rozstrzygającym przedstawione zagadnienie
prawne, podziela poglądy wyrażone w powołanym orzecznictwie i nie widzi podstaw
do przyjęcia, w sprawach o świadczenia z zakresu ubezpieczeń społecznych, od-
miennej wykładni art. 23
1
§ 2 KP (w jego brzmieniu obowiązującym przed dniem 1
czerwca 1996 r.). Stanowisko to znajduje potwierdzenie w gramatycznej wykładni
przepisu § 5 ust. 1 pkt 2 omawianego rozporządzenia, zgodnie z którym w podstawie
wymiaru zasiłku chorobowego uwzględniało się tylko wynagrodzenie uzyskane przez
pracownika w tym zakładzie pracy, w którym powstało prawo do zasiłków wówczas,
gdy pracownik zmienił pracę w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do
ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Użycie strony czynnej w sformu-
łowaniu „pracownik zmienił pracę”, oznacza, że wskazany w tym przepisie sposób
ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego stosuje się wówczas, gdy zmiana
pracy nastąpiła z inicjatywy pracownika względnie z jego czynnym udziałem, zgodnie
5
z jego wolą, bowiem, w tym kontekście, poprzez „zmianę pracy” należy rozumieć
zmianę pracodawcy czyli, że to pracownik zmienił pracodawcę. Skoro zatem zmiana
pracodawcy w trybie art. 23
1
KP następowała w wyniku zmian zachodzących po
stronie pracodawcy, bez indywidualnego udziału poszczególnych pracowników, brak
jest podstaw do uznania, że w takiej sytuacji pracownik przejętego zakładu pracy
„zmienił pracę” w rozumieniu § 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia. Także wykładnia funk-
cjonalna tego przepisu przemawia za takim jego rozumieniem. Celem tego uregulo-
wania było to, aby zmiana wynagrodzenia pracownika (w wyniku zmiany pracy) miała
maksymalnie szybkie odzwierciedlenie w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego.
Sąd Apelacyjny uzasadniając swe wątpliwości przytoczył pogląd przedstawi-
ciela Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, że w razie przekształcenia się zakładu
pracy w inny zakład pracy lub podziału zakładu podstawę wymiaru zasiłku chorobo-
wego stanowi wynagrodzenie wypłacone pracownikowi w tym zakładzie pracy, w któ-
rym przysługuje zasiłek chorobowy (Służba Pracownicza 1995 z. 11 s. 15). Jedynym
uzasadnieniem tego poglądu jest fakt, że restrukturyzacja zakładu pracy, w wyniku
której powstają nowe zakłady pracy powoduje nadanie tym nowym zakładom przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nowych numerów kont płatniczych. W przekonaniu
składu orzekającego Sądu Najwyższego, nadawanie nowych numerów kont płat-
niczych zakładom pracy powstałym w trybie art. 23
1
§ 2 KP nie ma znaczenia, ani dla
oceny konsekwencji prawnych wynikających dla pracownika z przekształceń po stro-
nie pracodawcy, ani dla wykładni przepisu § 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 6 czerwca 1983 r. Podkreślić należy, że wszelkie wyjaśnienia, instruk-
cje, czy wytyczne organów centralnej administracji państwowej mogą wprawdzie sta-
nowić regułę interpretacyjną pomocną przy dokonywaniu wykładni przepisu praw-
nego, jednakże nie mają mocy wiążącej i podlegają ocenie sądów orzekających.
Podjęta w rozpatrywanej sprawie uchwałą jest zgodna ze stanowiskiem Proku-
ratora.
========================================