Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 kwietnia 1998 r.
I PKN 28/98
Porozumienie o przejęciu prowadzenia publicznych szkół podstawowych
przez gminę, zawarte z kuratorium oświaty, nie może wyłączyć stosowania art.
23
1
KP w odniesieniu do pracowników wykonujących obsługę administracyjno-
gospodarczą i finansowo-księgową przejętych szkół.
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 1998 r. sprawy z powódz-
twa Anny L. przeciwko Urzędowi Gminy i Miasta w Ż., Szkole Podstawowej [...] w Ż. i
Kuratorium Oświaty w P. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wy-
roku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z
dnia 4 lipca 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Kutnie z dnia 8 kwietnia 1997 r. [...] oraz przekazał sprawę temu Są-
dowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postę-
powania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Anna L. wystąpiła z powództwem przeciwko Urzędowi Gminy i Miasta w Ż. o
przywrócenie do pracy.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o przypozwanie do sprawy Dy-
rektora Szkoły Podstawowej [...] w Ż. i Kuratorium Oświaty w P. Wezwani do udziału
w sprawie: Szkoła Podstawowa [...] w Ż. i Kuratorium Oświaty w P. wnieśli o oddale-
nie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kutnie wyrokiem z dnia 8 kwietnia 1997 r. [...] od-
dalił powództwo. Sąd ustalił, że Anna L. była zatrudniona w Miejsko-Gminnym Zes-
2
pole Ekonomiczno-Administracyjnym dla szkół w Ż. od 1 października 1978 r. do
dnia 28 lutego 1991 r. na stanowisku starszego inspektora d/s planowania i funduszu
płac. Od 1 marca 1991 r. do 30 listopada 1996 r. pracowała w Zespole Jednostek
Budżetowych w Ż. (który był następcą prawnym wymienionego Miejsko-Gminnego
Zespołu Ekonomiczno-Administracyjnego) na stanowisku starszego specjalisty do
spraw funduszu płac. W dniu 29 grudnia 1995 r. zostało zawarte porozumienie
między pozwanym i wezwanymi do udziału w sprawie o przejęciu przez Miasto i
Gminę Ż. do prowadzenia (jako zadanie własne) publicznych szkół podstawowych na
podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz.
425 ze zm.). Kuratorium Oświaty w P. przekazało pozwanemu Miastu i Gminie w Ż.
prowadzenie jako zadanie własne szkół podstawowych. Pozwany przejął nauczycieli
i pracowników obsługowo-administracyjnych według stanu na dzień 31 grudnia 1995
r. W aneksie do porozumienia z 1 stycznia 1996 r. Zarząd Miasta i Gminy zobowiązał
się do nawiązania stosunku pracy z pracownikami Zespołu Jednostek Budżetowych
po rozwiązaniu przez Zespół umów o pracę. Zobowiązania pieniężne (z mocy
aneksu nr 2 do porozumienia), wynikające ze stosunku pracy Anny L. przejęło
Kuratorium Oświaty w P. Na polecenie Kuratorium Oświaty w P. dyrektor Szkoły
Podstawowej [...] w Ż., któremu podlegał Zespół Jednostek Budżetowych wypowie-
dział powódce umowę o pracę po uprzednim wystąpieniu do związków zawodowych
z zawiadomieniem o zamiarze rozwiązania z powódką umowy o pracę. Związki za-
wodowe nie zajęły stanowiska w sprawie. Wypowiedzenie umowy o pracę było do-
ręczone powódce 28 października 1996 r. Na podstawie art. 36
1
KP skrócono okres
wypowiedzenia do 1 miesiąca. Po likwidacji Zespołu Jednostek Budżetowych wypła-
cono powódce odprawę w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia zgodnie z
ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Kuratorium Oświaty zrefun-
dowało Urzędowi Miasta i Gminy wynagrodzenie i odprawę należne powódce.
Powódka odmówiła przyjęcia propozycji zatrudnienia jej w Spółce „M.M.”, a po
powrocie ze zwolnienia lekarskiego (które trwało od 30 kwietnia do 26 października
1996 r.), nie było możliwości zatrudnienia jej w Urzędzie Miasta i Gminy w Ż.
Zdaniem Sądu Rejonowego nie budzi wątpliwości, że w świetle art. 3 KP pra-
codawcą powódki był dyrektor Szkoły Podstawowej [...] w Ż., który nawiązał z nią
3
stosunek pracy, dokonywał zmian w zakresie jej warunków pracy i płacy, a po likwi-
dacji Zespołu Jednostek Budżetowych wręczył jej wypowiedzenie umowy o pracę.
W pierwszym aneksie do wymienionego porozumienia z dnia 29 grudnia 1995
r. Urząd Miasta i Gminy w Ż. zobowiązał się do nawiązania z powódką umowy o
pracę, ale w następnym aneksie obowiązek ten anulowano. Powódka nie zgłosiła
roszczeń z tytułu niedotrzymania obietnicy jej zatrudnienia w Urzędzie Miasta i
Gminy, lecz wniosła pozew o przywrócenie do pracy w tym Urzędzie, gdzie nie ma
możliwości jej zatrudnienia.
Zdaniem Sądu Rejonowego, powódka otrzymała wszystkie świadczenia zwią-
zane z likwidacją w Ż. Zespołu Jednostek Budżetowych przy Szkole Podstawowej
[...]. Gmina przejęła tylko prowadzenie szkół podstawowych, a nie Zespołów Jed-
nostek Budżetowych (art. 104 ustawy o systemie oświaty). Dlatego powództwo od-
dalił.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 4 lipca 1997 r. [...], oddalił apelację powódki od powyższego wyroku
Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kutnie z dnia 8 kwietnia 1997 r. W uzasadnieniu
wyroku Sąd Wojewódzki stwierdził, że Sąd Rejonowy poczynił trafne ustalenia co do
tego, iż dyrektor pozwanej szkoły nawiązał stosunek pracy z powódką i dokonywał
zmian jej warunków pracy i płacy. Wprawdzie decyzję o przekształceniu Miejsko-
Gminnego Zespołu Ekonomiczno-Administracyjnego Szkół w Ż. w Zespół Jednostek
Budżetowych podjął w dniu 15 listopada 1990 r. Kurator Oświaty i Wychowania w P.,
ale z decyzji tej jednoznacznie wynika, że Zespół ten był bezpośrednio podporząd-
kowany dyrektorowi pozwanej Szkoły i był jednostką organizacyjną Szkoły. Sąd Wo-
jewódzki uznał, że skoro pozwana Szkoła była pracodawcą powódki w rozumieniu
art. 3 KP, to z tego tytułu jest ona biernie legitymowana, niezależnie od tego kto i w
jakim zakresie sprawował nadzór nad szkołą. Ponadto nie ma znaczenia prawnego w
sprawie okoliczność, że w zakresie działania Zespołu była obsługa szkół z terenu
miasta i gminy. Wprawdzie Urząd Miasta i Gminy przejął w drodze porozumienia
prowadzenie szkoły stosownie do przepisów ustawy o systemie oświaty, to jednak -
zdaniem Sądu Wojewódzkiego - nie ma zastosowania art. 23
1
KP, gdyż zmiana or-
ganu prowadzącego szkoły nie może być utożsamiana ze zmianą pracodawcy po-
wódki. Zakładem pracy dla powódki pozostawała nadal szkoła, bowiem jej dyrektor
reprezentujący szkołę uprawniony był do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu
4
powódce umowy o pracę. Bez znaczenia jest fakt, z czyjej inicjatywy takie oświad-
czenie złożył.
Jeśli chodzi o ocenę, czy wypowiedzenie było uzasadnione w rozumieniu art.
45 KP, to - zdaniem Sądu drugiej instancji - ustalenia Sądu Rejonowego, aczkolwiek
są wyrażone ogólnikowo, to jednak są trafne, gdyż likwidacja Zespołu Jednostek Bu-
dżetowych była jedyną przyczyną wypowiedzenia powódce umowy o pracę. W
związku z tym Sąd Wojewódzki uznał, że wypowiedzenie umowy o pracę było uza-
sadnione i dokonane zostało z zachowaniem wymagań formalnych, w tym trybu kon-
sultacji zamiaru wypowiedzenia ze związkami zawodowymi, zgodnie z art. 38 KP.
Skoro pracodawcą powódki była szkoła, to ani pozwany Urząd, ani Kuratorium w P.
nie są legitymowane w sprawie przywrócenia powódki do pracy. Nie znajduje też
uzasadnienia w materiale dowodowym twierdzenie powódki, iż doszło do zobowią-
zania Urzędu do nawiązania z nią stosunku pracy. Dłuższa choroba powódki utrud-
niła jej zatrudnienie w Urzędzie, gdyż decyzje dotyczące zatrudnienia podejmowano
niezwłocznie i nie było możliwe oczekiwanie na powrót powódki do pracy. Powódka
nie była stroną porozumienia i nie może z jego treści wywodzić żądania objętego
pozwem.
Pełnomocnik powódki wniosła kasację od powyższego wyroku, któremu za-
rzuciła naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zasto-
sowanie art. 3, art. 3
1
oraz art. 23
1
KP na skutek przyjęcia, że pracodawcą powódki
po 1 stycznia 1996 r. była nadal Szkoła Podstawowa [...] w Ż. pomimo przekazania
przez kuratora szkół podstawowych Miastu i Gminie Ż. Z równoczesną likwidacją,
stanowiącego część szkoły Zakładu Jednostek Budżetowych - zdaniem skarżącej -
nastąpiło przejęcie części zakładu pracy w związku z przejęciem zadań i pracowni-
ków tego Zakładu przez Urząd Miasta i Gminy w Ż. Po 1 stycznia 1996 r. dyrektor
Szkoły Podstawowej [...] w Ż. nie otrzymał od Burmistrza Miasta i Gminy upoważnie-
nia do działania w jego imieniu w sprawach z zakresu pracy tych pracowników.
Ponadto skarżąca zarzuciła w kasacji naruszenie art. 38 § 1 KP przez przyję-
cie, że pracodawca nie był obowiązany bezpośrednio przed dokonaniem wypowie-
dzenia umowy o pracę w dniu 28 października 1996 r., ponowić konsultacji ze
związkami zawodowymi pomimo pism skierowanych do organizacji związkowych w
dniu 25 kwietnia 1996 r., informujących o zamiarze rozwiązania umowy o pracę z po-
wódką z dniem 31 maja 1996 r. Skarżąca uważa, że należało ponownie wyczerpać
tryb konsultacji wypowiedzenia umowy ze związkami zawodowymi.
5
Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Rejonowemu z uwzględnieniem należnych powódce kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja podlega uwzględnieniu, pomimo iż nie wszystkie jej zarzuty są za-
sadne. Trafny jest w szczególności zarzut naruszenia prawa materialnego, to jest art.
3, art. 3
1
i art. 23
1
§ 2 KP. Z ustaleń Sądu pierwszej instancji skorygowanych przez
Sąd drugiej instancji wynika, że powódka była zatrudniona najpierw w Miejsko-
Gminnym Zespole Ekonomiczno-Administracyjnym Szkół w Ż., a po jego przekształ-
ceniu przez Kuratora Oświaty i Wychowania w P. decyzją z dnia 15 listopada 1990 r.
w Zespół Jednostek Budżetowych, pracowała w tym Zespole do 30 listopada 1996 r.
Sądy obu instancji przyjęły, że Zespół ten z mocy wymienionej decyzji był bezpo-
średnio podporządkowany dyrektorowi Szkoły Podstawowej [...] w Ż. W związku z
tym Sąd Wojewódzki uznał, że Zespół ten był jednostką organizacyjną szkoły, która
była pracodawcą powódki w rozumieniu art. 3 KP i z tego tytułu szkoła ta jest biernie
legitymowana w sprawie. Otóż wniosek ten budzi wątpliwości. Jeżeli Zespół, w któ-
rym powódka pracowała, działał na podstawie zarządzenia Ministra Oświaty i Wy-
chowania z dnia 11 sierpnia 1984 r. w sprawie powoływania i zasad działania szkół
oraz scentralizowanych służb ekonomiczno-administracyjnych szkół w resorcie
oświaty i wychowania (Dz.Urz. Min. Oświaty i Wychowania Nr 11, poz. 63 ze zm.), to
zarzut kasacji wadliwego określenia Szkoły [...] w Ż. jako zakładu pracy powódki na-
leży uznać za trafny. Z § 1 ust. 2 tego zarządzenia wynika, że z upoważnienia orga-
nu bezpośrednio nadzorującego szkoły może być scentralizowana w jednej ze szkół
obsługa administracyjno-gospodarcza i finansowo-księgowa szkół. W związku z tym
dyrektor Szkoły Podstawowej [...] w Ż. działał w stosunku do pracowników z upoważ-
nienia zawartego w § 1 ust. 2 decyzji z dnia 15 listopada 1990 r. Kuratora Oświaty i
Wychowania w P., który nadzorował i finansował działalność Zespołu z kredytów
budżetowych planowanych na działalność szkół (§ 6 wymienionego zarządzenia), do
dnia przejęcia szkół przez Miasto i Gminę Ż., to jest do 1 stycznia 1996 r. Brak jest
ustaleń Sądu na jakiej podstawie i z czyjego upoważnienia działał dyrektor Szkoły
Podstawowej [...] w Ż. po przejęciu szkół przez Gminę, podejmując czynności
prawne dotyczące rozwiązania stosunku pracy z Anną L. w dniu 28 października
6
1996 r. [...]. Sąd drugiej instancji nie wyjaśnił też, dlaczego uznał te czynności
dyrektora za skutkujące rozwiązanie z powódką umowy o pracę.
Sądy obu instancji poczyniły ustalenia w oparciu o dołączoną do akt kopię
Porozumienia z dnia 29 grudnia 1995 r., z mocy którego zgodnie z art. 104 ust. 1
ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425 ze zm.)
Miasto i Gmina Ż. przejęła prowadzenie (jako zadanie własne) publicznych szkół
podstawowych, znajdujących się w obrębie Miasta (Gminy) Ż., podległych do daty
przejęcia Kuratorium Oświaty w P., ale nie wyprowadziły z tych ustaleń prawidłowych
wniosków, wynikających z art. 23
1
§ 1 i 2 KP. Z § 2 tego Porozumienia wynika, że
Zarząd Miasta i Gminy Ż. przejął nauczycieli oraz pracowników administracyjno-obs-
ługowych szkół podstawowych według stanu na dzień 31 grudnia 1995 r., z tym że
przejęcie pracowników Z.J.B. uregulowano odrębnymi porozumieniami. Z aneksu nr
4 do Porozumienia wynika, że zobowiązania pieniężne wynikające z umowy o pracę
Anny L. za okres od 1 stycznia 1996 r. do dnia rozwiązania stosunku pracy będą
pokryte ze środków Gminy i Miasta Ż. a Kuratorium Oświaty w P. wydatki te zrefun-
duje. Sąd Wojewódzki nie zwrócił uwagi na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
w wyroku z dnia 20 maja 1993 r., I PRN 40/93 i I PRN 41/93 (OSNCP 1994 z. 4, poz.
89), w którym stwierdzono, że „przekształcenia stosunku pracy po stronie podmioto-
wej, z mocy art. 23
1
§ 1 KP następują w sposób automatyczny w wyniku przejęcia
zakładu pracy w całości lub części przez inny zakład, a więc w następstwie decyzji i
faktów, które są równoważne z takim przejęciem i przekształcenia te są niezależne
od tego czy i jakiego rodzaju decyzja została podjęta co do „przekazania” pracowni-
ków. Miasto i Gmina Ż. przejęła prowadzenie szkół jako zadanie własne wraz z pra-
cownikami szkół i obsługi. Zdaniem Sądu Najwyższego nastąpiło także przejęcie
przez Gminę zadań administracyjno-gospodarczych i finansowo-księgowych w od-
niesieniu do szkół, które wykonywali pracownicy Zespołu Jednostek Budżetowych, w
tym powódka. Porozumienie o przejęciu prowadzenia publicznych szkół podstawo-
wych przez gminę nie może wyłączyć stosowania art. 23
1
KP w odniesieniu do części
pracowników spełniających zadania obsługi administracyjno-gospodarczej i fi-
nansowo-księgowej przejętych szkół. Gmina wraz z przejęciem prowadzenia szkół
wchodzi z mocy samego prawa w dotychczasowe stosunki pracy z pracownikami
tych szkół i jednostkami organizacyjnymi obsługującymi przejęte szkoły, niezależnie
od tego, jak ta kwestia została uregulowana między przekazującym szkoły Kurato-
rium Oświaty i przejmującą prowadzenie szkół podstawowych Gminą w porozumie-
7
niu, stanowiącym podstawę przejęcia szkół. Zlikwidowanie odrębności zespołu obs-
ługi po przejęciu szkół i przekształceniu organizacji wykonywania zadań obsługi szkół
nie niweczy przejęcia przez gminę tej części zakładu pracy, w której pracownicy
obsługi szkół byli zatrudnieni.
Sąd Wojewódzki ustalił, że „po przejęciu przez pozwany Urząd szkół podsta-
wowych z dniem 1 stycznia 1996 r. pracownicy Z.J.B. pracowali do 31 marca 1996 r.
przy opracowywaniu bilansu i rozliczeniu dokumentacji i otrzymywali wynagrodzenie
z Urzędu Gminy”, a więc kontynuowali dotychczasowe stosunki pracy. Z tego faktu
wynika, że gmina zatrudniała pracowników Z.J.B. po przejęciu prowadzenia szkół, co
wskazuje na ustanie więzi tych pracowników z dotychczasowym pracodawcą. Pot-
wierdza to refundacja wydatków Gminy z tego tytułu przez Kuratorium Oświaty w P.
[...]. Powyższych kwestii Sądy obu instancji nie rozważyły przy ocenie legitymacji
biernej pozwanego Urzędu Miasta i Gminy w Ż. oraz Kuratorium Oświaty w P. z
punktu widzenia art. 23
1
§ 2 KP. Z tego względu kasacja wymaga uwzględnienia,
pomimo iż zarzut naruszenia art. 38 § 1 KP jest nieuzasadniony, gdyż powtórna
konsultacja zamiaru wypowiedzenia powódce umowy o pracę z tej samej przyczyny
po długotrwałej chorobie nie była potrzebna.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy na zasadzie art. 393
13
§ 1 KPC
orzekł, jak w sentencji.
========================================