Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 maja 1998 r.
I PKN 121/98
Pracodawcę, który zawarł z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji
obciąża wzajemne zobowiązanie do zapłaty uzgodnionego odszkodowania,
także wówczas, gdy po ustaniu stosunku pracy nie obawia się już konkurencji
ze strony byłego pracownika.
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Walerian Sanetra, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 maja 1998 r. sprawy z powództwa
Adama T. przeciwko Towarzystwu Techniki Biurowej „I.” S.A. w K. o zapłatę, na
skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 6 listopada 1997 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 500 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 6 listopada 1997 r. po rozpoznaniu apelacji powoda Adama T. zmienił
zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach z dnia 14 marca 1997 r. [...], w pkt 1 oddalającym powództwo w ten spo-
sób, że zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w wysokości dwukrotnego najniż-
szego wynagrodzenia miesięcznego z ustawowymi odsetkami za roczny okres nie-
podejmowania przez powoda działalności konkurencyjnej po ustaniu stosunku pracy,
a w pozostałej części oddalił apelację oraz zasądził na rzecz powoda kwotę 500 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.
2
W rozpoznawanej sprawie ustalono następujący stan faktyczny. Powód był
zatrudniony w pozwanym Towarzystwie Techniki Biurowej „I.” S.A. w K. początkowo
na podstawie umowy o pracę na czas określony z dnia 18 kwietnia 1994 r., a nas-
tępnie od dnia 1 lipca 1994 r. na podstawie kontraktu bezterminowego na stanowisku
pełnomocnika zarządu do spraw serwisu. Wynagrodzenie za pracę określone w
zawartej w dniu 1 lipca 1994 r. umowie o pracę składało się z kwoty 400 zł miesięcz-
nie oraz z premii uznaniowej. W pkt 5 tej umowy o pracę zobowiązano powoda do
niepodejmowania zatrudnienia oraz działalności konkurencyjnej w zakresie techniki
biurowej w okresie jednego roku po ustaniu stosunku pracy, ustalając na ten okres
płatne miesięcznie przez pracodawcę na rzecz powoda odszkodowanie. W dniu za-
wierania umowy na czas określony strony podpisały porozumienie - list intencyjny,
określający warunki związane z objęciem przez powoda w przyszłości stanowiska
dyrektora, w szczególności uprawnienia powoda do udziału w zyskach serwisu strony
pozwanej. U podłoża rozwiązania stosunku pracy w dniu 12 czerwca 1995 r. za
porozumieniem stron, leżała negatywna ocena pracy powoda na stanowisku
pełnomocnika zarządu do spraw serwisu.
Na tle takich ustaleń Sąd Wojewódzki uznał za bezzasadne roszczenia po-
woda, obejmujące żądanie zasądzenia premii za okres trwania stosunku pracy w
kwocie 4000 zł, ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy w kwocie 760
zł, odsetek od wpłaconej przez powoda kaucji w wysokości 576 zł, udziału w zyskach
z serwisu w kwocie 760 zł oraz odszkodowania uzgodnionego w pkt 5 umowy o
pracę. Sąd ten przyjął, że powód nie nabył uprawnień premiowych z uwagi na uzna-
niowy charakter tego świadczenia; nie był uprawniony do ekwiwalentu za urlop , po-
nieważ w dacie rozwiązania stosunku pracy nie przepracował jednego roku, a przeto
nie nabył uprawnień urlopowych; serwis, w którym powód pełnił obowiązki pracowni-
cze nie przynosił zysków; z zakazu świadczenia pracy konkurencyjnej przez okres
jednego roku po zakończeniu stosunku pracy został zwolniony przez stronę pozwa-
ną, nie było zatem przeszkód w podejmowaniu takiej pracy; a list intencyjny nie mógł
stanowić podstawy zobowiązania do wypłaty świadczeń.
Rozważając zarzuty wniesionej przez powoda apelacji Sąd Apelacyjny uznał,
że spornymi kwestiami pozostawały: żądanie powoda zasądzenia odszkodowania
określonego w pkt 5 umowy o pracę oraz udziału w zyskach serwisu, którym kierował
powód. Reformując częściowo zaskarżony wyrok Sąd Apelacyjny zasądził odsz-
kodowanie, wskazując na wiążący walor prawny pkt 5 zawartej w dniu 1 lipca 1994 r.
3
umowy o pracę, który zobowiązywał powoda do niepodejmowania zatrudnienia lub
działalności gospodarczej w branży techniki biurowej w okresie jednego roku od
ustania stosunku pracy za odszkodowaniem płatnym miesięcznie przez uzgodniony
okres, w wysokości obowiązującego dwukrotnego najniższego wynagrodzenia.
Wprawdzie pkt 7 porozumienia zawartego między stronami w związku z rozwiąza-
niem umowy o pracę stanowił, że wraz z rozwiązaniem umowy o pracę strony usta-
lają wygaśnięcie zobowiązań wynikających z pkt 5 umowy o pracę, jednakże z ostat-
niego zdania tego porozumienia wynikało, że dotyczyło ono punktów od 1 do 5, na-
tomiast w sprawie punktów 6 i 7 porozumienie miało być uregulowane oddzielnie do
dnia 12 kwietnia 1995 r., ale strony nie zawarły stosownego porozumienia. Oceniając
takie ustalenia Sąd Apelacyjny przyjął, że strona pozwana złożyła wprawdzie
oświadczenie o zwolnieniu powoda z obowiązku niepodejmowania działalności kon-
kurencyjnej po ustaniu stosunku pracy, ale nie uzyskała na to akceptacji powoda. W
konsekwencji strona pozwana na podstawie jednostronnego oświadczenia woli nie
mogła zwolnić się z obowiązku wypłacania uzgodnionego odszkodowania po ustaniu
stosunku pracy przez okres jednego roku.
W kasacji strony pozwanej podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 487 § 2 KC w związku z art.
8 KP w wyniku zasądzenia spornego odszkodowania na rzecz powoda, który „czynił
ze swego prawa użytek sprzeczny z celem umowy i zasadami współżycia
społecznego”, albowiem powód już w dniu 17 maja 1995 r., tj. już po wytoczeniu po-
wództwa, odpowiedział na anonimową ofertę strony pozwanej, skierowaną do deale-
rów urządzeń kopiujących, co świadczyło o odstąpieniu od umowy powoda, który
poszukiwał pracy w branży techniki biurowej. W konsekwencji skarżący wnosił o
orzeczenie reformatoryjne i oddalenie apelacji powoda oraz o zasądzenie kosztów
postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zawarte w pkt 5 umowy o pracę z dnia 1 lipca 1994 r. zobowiązanie powoda
do niepodejmowania zatrudnienia lub działalności gospodarczej w branży techniki
biurowej w okresie jednego roku od ustania stosunku pracy, za odszkodowaniem
płatnym miesięcznie przez ten okres w wysokości dwukrotnego aktualnego najniż-
szego wynagrodzenia było trafnie kwalifikowane jako odrębna umowa wzajemna
4
stron stosunku pracy dotycząca okresu po ustaniu zatrudnienia. Żadna ze stron nie
kwestionowała jej ważności, przy czym tego rodzaju zobowiązanie wzajemne nie
było sprzeczne z przepisami prawa pracy, a jego walor prawny w okresie jednego
roku po rozwiązaniu z powodem w dniu 12 kwietnia 1995 r. stosunku pracy opierał
się na tzw. klauzuli autonomicznej do umowy o pracę. Aktualnie - po ostatniej nowe-
lizacji Kodeksu pracy z dnia 2 lutego 1996 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 110) - zakaz konku-
rencji uregulowany w art. 101
1
-104
4
stał się kodeksową instytucją prawa pracy.
Zarówno Sąd Apelacyjny w motywach wyroku, jak i skarżący w kasacji odnosili
do spornego zobowiązania stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących
zobowiązań z umów wzajemnych (art. 487 § 2 KC w związku z art. 300 KP). Różnice
wystąpiły co do oceny skuteczności wygaśnięcia uzgodnionego zakazu konkurencji w
dacie ustania stosunku pracy. Stanowisko skarżącego w tym zakresie było
nieprecyzyjne. Z jednej strony powołano się w kasacji na umowne ustalenie wy-
gaśnięcia spornego zobowiązania wzajemnego według pkt 7 porozumienia rozwią-
zującego stosunek pracy, czemu - jak trafnie wywiódł Sąd Apelacyjny - przeczył koń-
cowy fragment tego porozumienia, który wyraźnie wymagał zawarcia oddzielnego
porozumienia w tej sprawie - „co do pkt 6” - do dnia 12 kwietnia 1995 r., co nie zos-
tało uzgodnione. Taki kontekst prawny wskazywał, że sygnalizacja wygaśnięcia
zobowiązań wynikających z uzgodnionego zakazu konkurencji po ustaniu stosunku
pracy przyjęła jedynie postać rokowań zmierzających do oddzielnego zawarcia
oznaczonej umowy o uregulowaniu warunków odstąpienia od umowy wzajemnej.
Skoro jednak w tym zakresie strony nie doszły do ostatecznego porozumienia i nie
zawarły finalnego oddzielnego porozumienia do dnia ustania stosunku pracy (a
contrario art. 72 KC w związku z art. 300 KP), to pozwany był związany umownym
zakazem konkurencji po ustaniu stosunku pracy za odszkodowaniem miesięcznym
płatnym pracownikowi przez okres jednego roku w wysokości dwukrotnego aktual-
nego najniższego wynagrodzenia. Pracodawcę, który zawarł z pracownikiem umowę
o zakazie konkurencji, obciąża wzajemne zobowiązanie się do zapłaty uzgodnionego
odszkodowania także wówczas, gdy po ustaniu stosunku pracy nie obawia się
konkurencji ze strony byłego pracownika.
Wobec wiążącego obowiązywania zakazu działalności konkurencyjnej po
ustaniu stosunku pracy - twierdzenie skarżącego, że powód nie poniósł szkody z tym
związanej, nie zostało udowodnione przez pozwanego, który nie wykazał, że powód
podjął taką działalność. Odpowiedź powoda na prasowy anons pozwanego zapra-
5
szający do współpracy w dziedzinie techniki biurowej, bez wykazania rzeczywistego
podjęcia działalności konkurencyjnej, nie mogła wywołać skutków prawnych wynika-
jących z odstąpienia od umowy wzajemnej, których ocena podlega oddziaływaniu
normatywnemu odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego (art. 487-497 KC w
związku z art. 300 KP), których skarżący nie powołał jako podstaw kasacyjnych. W
ustalonych okolicznościach sprawy, które są miarodajne dla Sądu Najwyższego -
wobec braku zarzutów naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mo-
gło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 393
1
pkt 2 KPC) - nie było żadnych podstaw do
przyjęcia, że powód naruszył uzgodniony zakaz konkurencji w okresie jednego roku
po ustaniu stosunku pracy przez podjęcie zatrudnienia lub działalności gospodarczej
w branży konkurencyjnej. Zresztą skutki prawne ewentualnego jednostronnego
odstąpienia przez powoda od zawartej między stronami autonomicznej umowy
wzajemnej byłyby regulowane dyspozycjami art. 494 KC w związku z art. 300 KP,
których naruszenia skarżący nie podnosił. Dlatego też należało uznać za chybione
powołanie się skarżącego na konstrukcję nadużycia prawa przez powoda (art. 8 KP),
co w ustalonym stanie faktycznym sprawy nie uzyskało potwierdzenia.
Mając powyższe na uwadze kasację należało oddalić na podstawie art. 393
12
KPC.
========================================