Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 maja 1998 r.
II UKN 69/98
Okres pobytu za granicą w oczekiwaniu na przyznanie statusu uchodźcy
politycznego nie jest ani okresem składkowym, ani okresem nieskładkowym w
rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U Nr 104, poz. 450 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 maja 1998 r. sprawy z wniosku Ry-
szarda O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o rentę
inwalidzką, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 5 listopada 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 9 października 1996 r. [...] oddalił odwołanie Ryszarda O. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K., odmawiającej przyznania renty inwalidzkiej
ze względu na brak wymaganego okresu zatrudnienia. Sąd ustalił, że wnioskodawca
jest inwalidą II grupy od stycznia 1995 r. W okresie dziesięciu lat poprzedzających
powstanie inwalidztwa, tj. od 31 stycznia 1985 r. do 31 stycznia 1995 r.,
ubezpieczony legitymuje się stażem rentowym wynoszącym 2 lata, 6 miesięcy i 14
dni. Od 15 września 1987 r. do 13 maja 1993 r. przebywał w Republice Federalnej
Niemiec. Nie był tam zatrudniony. Jako osoba ubiegająca się o azyl polityczny ko-
rzystał ze świadczeń socjalnych. Sąd nie znalazł podstaw do zaliczenia Ryszardowi
O. pobytu w Niemczech do okresu zatrudnienia wymaganego w myśl art. 32 w
2
związku z art. 33 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), powoływanej
dalej jako „ ustawa o z.e.p.”, do przyznania wnioskowanego świadczenia. Podstawy
takiej nie może stanowić art. 11 ust. 2 ustawy o z.e.p., gdyż wśród enumeratywnie
wyliczonych okresów równorzędnych z okresem zatrudnienia ustawodawca nie po-
mieścił sytuacji zaistniałej w rozpoznawanej sprawie. Sześcioletniego pobytu za gra-
nicą w oczekiwaniu na azyl polityczny nie można traktować jako czasowego pozos-
tawania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania, o którym traktuje art. 11
ust. 2 pkt 14 ustawy o z.e.p.
Ryszard O. zaskarżył ten wyrok apelacją i nie precyzując zarzutów wniósł o
jego zmianę przez ustalenie prawa do renty lub o uchylenie i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania organowi rentowemu albo Sądowi pierwszej instancji.
Twierdził, że jako uchodźca polityczny podlegał w Niemczech ubezpieczeniu spo-
łecznemu. Pobierał świadczenie socjalne i korzystał z bezpłatnego lecznictwa. Jego
zdaniem uzasadnia to, zgodnie z postanowieniami umowy o zabezpieczeniu spo-
łecznym zawartej między Polską i Niemcami w dniu 8 grudnia 1990 r., zaliczenie
okresu pobytu w Republice Federalnej Niemiec do okresu zatrudnienia w kraju.
Podnosił, że do wyjazdu z kraju był zmuszony przyczynami politycznymi, wobec
czego błędne jest ustalenie Sądu, że wyjazd do Niemiec był jego wolnym wyborem.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 5 listopada 1997 r. [...] oddalił
apelację. Sąd uznał za prawidłowe ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozs-
trzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku. W pełni też podzielił ich ocenę
prawną. W uzupełnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia wskazał na przepisy
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), powoływanej dalej jako „ustawa rewaloryzacyjna”, które przyjmują zasadę, iż
przy ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości priorytetowe znaczenie ma opła-
cenie składki na polskie ubezpieczenie. Wnioskodawca przed dniem wejścia tej
ustawy w życie nie pozostawał w sytuacji, którą można by uznać za uzasadniającą
zwolnienie z opłacania składki.
Powyższy wyrok Ryszard O. zaskarżył kasacją. Wskazując jako jej podstawę
naruszenie prawa materialnego, a to art. 32 i 33 ustawy o z.e.p., przez przyjęcie, że
okres pobytu w RFN nie jest okresem zaliczalnym do stażu ubezpieczenia, wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie renty lub o jego uchylenie i przekazanie
3
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji. Wywodził, że skoro jako
uchodźca polityczny nie mógł podjąć legalnie pracy i pobierał zasiłek socjalny, to
okres taki jest równorzędny z okresem zatrudnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest środkiem prawnym, którego granicami - podstawami i wnioskami
- Sąd Najwyższy jest związany. Ryszard O. nie wskazał jako podstawy kasacji naru-
szenia przepisów postępowania wobec czego ustalony w postępowaniu apelacyjnym
stan faktyczny należy uznać za prawidłowy i wiążący przy ocenie zasadności wnie-
sionego przez niego środka zaskarżenia.
Jednym z warunków nabycia prawa do renty inwalidzkiej jest, zgodnie z art. 32
pkt 2 ustawy o z.e.p., posiadanie określonego okresu zatrudnienia. Dla ubezpie-
czonego, którego inwalidztwo powstało po ukończeniu 30 roku życia, okres ten wy-
nosi 5 lat (art. 33 ust. 1 pkt 5 ustawy o z.e.p.). Według art. 33 ust. 2 ustawy o z.e.p. w
przypadku, gdy w chwili zgłoszenia wniosku o świadczenie ubezpieczony nie po-
zostaje w zatrudnieniu, ów pięcioletni okres powinien przypadać na dziesięciolecie
liczone wstecz od daty powstania inwalidztwa.
Ryszard O. jest inwalidą II grupy od stycznia 1995 r. Ani w czasie powstania
inwalidztwa, ani w chwili zgłoszenia wniosku o rentę nie był zatrudniony. W okresie
od 31 stycznia 1985 r. do 31 stycznia 1995 r. legitymuje się stażem rentowym wyno-
szącym 2 lata, 6 miesięcy i 14 dni. Od 15 września 1987 r. do 13 maja 1993 r. prze-
bywał w RFN nie pracując tam i nie będąc ubezpieczonym z tego tytułu. Nie opłacał
składki na ubezpieczenie społeczne ani w Niemczech ani w Polsce. Problem prawny
w sprawie sprowadza się do tego czy ów okres pobytu za granicą jest którymś z
okresów składających się na strukturę stażu rentowego. Strukturę tę tworzą okresy
składkowe (art. 2 ust. 1 ustawy rewaloryzacyjnej ), okresy uważane za okresy skład-
kowe (art. 2 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej), składkowe uzupełniające (art. 5 ustawy
rewaloryzacyjnej) oraz nieskładkowe (art. 4 ustawy rewaloryzacyjnej). Wszystkie one
wymienione są taksatywnie.
Obowiązek ubezpieczenia pozostaje w związku z zatrudnieniem i to na teryto-
rium Polski. Wnioskodawca przebywał w Niemczech nie pracując. Sąd Apelacyjny
trafnie stwierdził, że okresu tego nie można zakwalifikować jako czasowego pozos-
tawania bez pracy w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt 6 ustawy rewaloryzacyjnej. W uzu-
4
pełnieniu podanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku argumentacji, że okresu
sześcioletniego nie można traktować jako „czasowego” pozostawania bez pracy,
należy dodać, iż pozostawanie bez pracy nie miało miejsca na obszarze Państwa
Polskiego, a nadto nie wynikało z niemożności jej otrzymania. Pobytu skarżącego w
Niemczech nie da się także zakwalifikować jako działalności określonej w art. 4 ust. 1
pkt 1 ustawy rewaloryzacyjnej. Nie przedłożył on żadnego dokumentu, który w myśl
art. 6 ust. 9 ustawy rewaloryzacyjnej pozwalałby na uwzględnienie tego okresu jako
nieskładkowego.
Wbrew odmiennemu stanowisku Ryszarda O. nie jest możliwe zaliczenie
spornego okresu do stażu ubezpieczeniowego na podstawie zawartej między Rze-
cząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec umowy o zabezpieczeniu spo-
łecznym, sporządzonej w Warszawie dnia 8 grudnia 1990 r. (Dz. U. Nr 108, poz.
468). Umowa ta w zakresie ubezpieczenia rentowego dotyczy wzajemnej zaliczalno-
ści okresów ubezpieczeniowych uprawniających do świadczeń rentowych u każdej
ze stron (art. 17). W odniesieniu do Ryszarda O. mogłaby mieć zastosowanie tylko w
razie wykazania, że podlegał on ubezpieczeniu społecznemu na podstawie przepi-
sów niemieckich. Zasiłek i świadczenia lecznicze, które przyznano wnioskodawcy nie
są świadczeniami ubezpieczeniowymi, lecz socjalnymi, opiekuńczymi (z pomocy
społecznej).
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393
12
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================