Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 sierpnia 1998 r.
II UKN 171/98
Bezpodstawne pozostawienie bez rozpoznania wniosku strony o przyz-
nanie prawa do renty inwalidzkiej jest równoznaczne z odmową przyznania
świadczenia, które należy traktować jako błąd organu rentowego w rozumieniu
art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner, Sędziowie SN: Teresa Romer,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 sierpnia 1998 r. sprawy z wniosku
Wiesława B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Słupsku
o datę nabycia prawa do świadczenia, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 3
grudnia 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyro-
kiem z dnia 29 lipca 1997 r. [...] zmienił zaskarżoną odwołaniem Wiesława B. decy-
zję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w S. w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonemu Wiesławowi B. prawo do renty inwalidzkiej według III grupy inwali-
dów za okres od 1 grudnia 1993 r. do 31 sierpnia 1996 r. Sąd ustalił, że: w dniu 28
października 1993 r. wpłynęło do organu rentowego pismo ubezpieczonego zawie-
rające wniosek o przyznanie renty inwalidzkiej; ubezpieczony jest inwalidą III grupy;
inwalidztwo istniejące od dzieciństwa uległo istotnemu pogorszeniu z powodu wys-
tąpienia padaczki skroniowej od 3 do 7 czerwca 1993 r.; ubezpieczony posiada, w
dziesięcioleciu liczonym wstecz od 28 października 1993 r. ponad pięcioletni okres
2
składkowy. W ocenie Sądu, organ rentowy powinien był przyznać ubezpieczonemu
prawo do renty inwalidzkiej jeszcze w 1993 r. Tymczasem organ rentowy w ogóle nie
rozpatrzył wniosku Wiesława B. o przyznanie renty inwalidzkiej, mimo że w dniu
wpłynięcia wniosku do organu rentowego ubezpieczony spełniał warunki do przyz-
nania mu renty inwalidzkiej określone w art. 32 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
W konsekwencji Sąd uznał, że organ rentowy dopuścił się błędu pozostawiając bez
rozpatrzenia wniosek ubezpieczonego o przyznanie mu prawa do renty inwalidzkiej i
na podstawie art. 101 ust. 1 pkt 2 tej ustawy przyznał ubezpieczonemu prawo do
renty inwalidzkiej za okres trzech lat licząc wstecz od miesiąca, w którym zgłoszono
ponowny wniosek o przyznanie prawa do tego świadczenia.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 3 grudnia 1997 r. [...] oddalił
apelację organu rentowego od powyższego wyroku. Sąd podzielił pogląd Sądu
pierwszej instancji, że pismo wnioskodawcy z dnia 15 października 1993 r. ( w uza-
sadnieniu Sądu Apelacyjny podano mylnie datę wpływu pisma do organu rentowego
tj. 28 października 1993 r. jako datę pisma) jest wnioskiem o przyznanie prawa do
renty inwalidzkiej, bowiem zawiera podstawowe elementy określone w § 4 ust. 2 i 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o
świadczenia emerytalno-rentowe i zasady wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz.
49 ze zm.). Wymaganie, aby powód zgłosił żądanie na odpowiednim druku jest niez-
godne z prawem. W ocenie Sądu, organ rentowy był obowiązany poinformować
ubezpieczonego o warunkach i dowodach wymaganych do uzyskania świadczenia
rentowego oraz udzielić pomocy przy ubieganiu się o to świadczenie, a także wez-
wać wnioskodawcę do uzupełnienia wniosku o rentę inwalidzką, ze wskazaniem do-
kumentów niezbędnych do jego rozpoznania. Zawiadomienie zaś zawarte w piśmie
organu rentowego z dnia 2 listopada 1993 r., że od orzeczenia WKiZ wydanego dla
celów “pozarentowych” odwołanie do sądu nie przysługuje, naruszało przepis § 3
rozporządzenia.
Organ rentowy w kasacji od powyższego wyroku zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczegól-
ności art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników przez
przyjęcie, że wnioskodawca w dacie wpłynięcia wniosku o przyznanie prawa do renty
inwalidzkiej spełniał warunki określone w art. 32 tej ustawy, a w związku z tym organ
rentowy popełnił błąd nie rozpoznając tego wniosku. Wskazując na powyższą pods-
3
tawę kasacyjną wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku. Organ rentowy kwestionuje ustale-
nia Sądu pierwszej instancji, że w dacie wpłynięcia wniosku powód spełniał warunki
do przyznania mu renty inwalidzkiej. Powołując się na orzeczenia OKiZ z dnia 23
sierpnia 1993 r. i WKiZ z 30 września 1993 r., w których stwierdzono, że inwalidztwo
powoda jest inwalidztwem trwałym, organ rentowy przyjął, że inwalidztwo powoda
istniało od dzieciństwa i nie uległo pogorszeniu w trakcie zatrudnienia. Powoda poin-
formowano o pozostawieniu jego pisma bez rozpoznania z uwagi na fakt, że ZUS nie
wydawał w jego sprawie żadnej decyzji. Gdyby wolą wnioskodawcy było ubieganie
się o przyznanie prawa do renty inwalidzkiej, wywodzi organ rentowy, to z pewnością
złożyłby on ponowne pismo lub żądanie wydania decyzji w tej sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Zgodnie z przepisem art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) postę-
powanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku, chyba że
ustawa lub przepis szczególny stanowi inaczej, przy czym stosownie do art. 89 ust. 2
ustawy wniosek zgłasza się za pośrednictwem zakładu pracy lub bezpośrednio.
Trafny jest pogląd Sądu drugiej instancji, że pismo wnioskodawcy z dnia 15 paź-
dziernika 1993 r. jest wnioskiem o przyznanie prawa do renty inwalidzkiej. Zgodnie
bowiem z § 4 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasady wypłaty tych świadczeń
(Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) za wniosek uważa się zgłoszone na piśmie żądanie
przyznania świadczenia i takie wyraźnie sformułowane żądanie: “przyznania (...)
renty inwalidzkiej płatnej” zawierało powyższe pismo, które ponadto odpowiadało
warunkom pisma procesowego przewidzianym w § 4 ust. 3 rozporządzenia. Skoro
zatem pismo wnioskodawcy z dnia 15 października 1993 r. spełniało przesłanki
określone w § 4 tego rozporządzenia, to organ rentowy był obowiązany rozpatrzyć je
jako wniosek i merytorycznie rozstrzygnąć sprawę przyznania wnioskodawcy prawa
do renty inwalidzkiej w drodze decyzji. Nie ulega bowiem wątpliwości, że zgłoszenie
wniosku o przyznanie prawa do renty inwalidzkiej powoduje wszczęcie postępowania
4
o świadczenie emerytalno-rentowe, w wyniku którego powinna być wydana decyzja
rozstrzygająca sprawę co do jej istoty lub w inny sposób kończąca to postępowanie.
Uwzględniając treść przepisu § 9 ust. 1 w związku z § 4 rozporządzenia należy
przyjąć, że wniosek o przyznanie prawa do renty inwalidzkiej został zgłoszony z
dniem złożenia (doręczenia) żądania organowi rentowemu, tj. w dniu 28 października
1993 r. i z tą datą zostało wszczęte postępowanie w tej sprawie.
Błędny jest pogląd organu rentowego wyrażony w kasacji, że powyższe pismo
pozostawiono bez rozpoznania, bowiem brak było podstaw do przyznania renty in-
walidzkiej. Brak podstaw do przyznania renty inwalidzkiej nie jest bowiem przesłanką
pozostawienia żądania bez rozpoznania, lecz może być jedynie przesłanką wydania
decyzji odmawiającej przyznania prawa do renty inwalidzkiej, jeżeli brak tych pods-
taw zostanie wykazany w toku postępowania wyjaśniającego. Pozostawienie bez
rozpoznania wniosku strony o przyznanie świadczenia emerytalno-rentowego jest
natomiast dopuszczalne tylko w sytuacjach przewidzianych w art. 64 § 1 Kodeksu
postępowania administracyjnego w związku z art. 181 § 1 tego Kodeksu. Organ
rentowy może zatem pozostawić bez rozpoznania żądanie wnioskodawcy tylko wów-
czas, gdy w podaniu zawierającym żądanie nie wskazano adresu wnoszącego i nie
ma możności ustalenia tego adresu na podstawie posiadanych danych. W tej sytua-
cji należało uznać, że organ rentowy, pozostawiając bez rozpoznania żądanie strony
o przyznanie prawa do renty inwalidzkiej na tej podstawie, że wnoszący nie spełnia
przesłanek przyznania prawa do renty inwalidzkiej, bezprawnie uchylił się od obo-
wiązku rozpatrzenia tego żądania w trybie postępowania o świadczenia emerytalno-
rentowe i rozstrzygnięcia tej sprawy w drodze decyzji. W konsekwencji zasadny jest
wniosek, że bezpodstawne pozostawienie bez rozpoznania wniosku strony o przyz-
nanie prawa do renty inwalidzkiej jest równoznaczne z odmową przyznania świad-
czenia będącą następstwem błędu organu rentowego w rozumieniu art. 101 ust. 1
pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Należy ponadto podkreślić, że organ rentowy nie jest upoważniony do samo-
dzielnego interpretowania treści żądań i oświadczeń zawartych we wniosku o przyz-
nanie świadczenia emerytalno-rentowego w sposób niekorzystny dla wnioskodawcy.
W sytuacji bowiem, gdy treść żądania budzi wątpliwości organu rentowego, wówczas
organ ten jest obowiązany ustalić przy udziale wnioskodawcy rzeczywistą treść żą-
dania. Błędny jest zatem pogląd organu rentowego, że był uprawniony do pozosta-
wienia podania bez rozpoznania, bowiem gdyby wolą wnioskodawcy było ubieganie
5
się o prawo do renty inwalidzkiej, to “z pewnością złożyłby on ponowne pismo lub
żądanie wydania decyzji w tej sprawie.” Stanowisko to jest błędne i nie znajduje
oparcia w powołanych przepisach prawa, tym bardziej że zgodnie z przepisem § 3
rozporządzenia organy rentowe są obowiązane do informowania o warunkach i do-
wodach wymaganych do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych oraz do
udzielania pomocy przy ubieganiu się o te świadczenia.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================