Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 sierpnia 1998 r.
I PKN 268/98
1. Sprzeczne z prawem (art. 56 § 1 KP) jest przywrócenie pracownika do
pracy na stanowisko, którego nigdy nie zajmował.
2. W razie uchylenia wyroku do rozpoznania w innym składzie, sędzia
biorący udział w wydaniu uchylonego wyroku, nie może uczestniczyć w jakim-
kolwiek stadium ponownego rozpoznania sprawy, w tym w wydaniu postano-
wień nie kończących postępowania, które są wyłączone spod kontroli kasacyj-
nej.
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 1998 r. sprawy z po-
wództwa Stanisławy G. przeciwko Firmie Chemicznej „D.” SA w O. o przywrócenie
do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 22 stycznia 1998 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od strony pozwa-
nej na rzecz powódki kwotę 1.981,11 zł (tysiąc dziewięćset osiemdziesiąt jeden zło-
tych jedenaście groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 1995 r., do
dnia zapłaty oraz kwotę 375 zł (trzysta siedemdziesiąt pięć złotych) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego,
2. odrzucił kasację w pozostałym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej, wy-
rokiem z dnia 22 stycznia 1998 r. zmienił, zaskarżony przez powódkę Stanisławę G.,
wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Oświęcimiu z dnia 19 lipca 1996 r. w ten
sposób, że przywrócił powódkę do pracy na stanowisku określonym w wypowiedze-
2
niu zmieniającym doręczonym jej w dniu 10 lipca 1995 r. oraz oddalił apelację w po-
zostałym zakresie.
W sprawie tej ustalono, że powódka, legitymującą się wykształceniem techni-
ka-chemika, zatrudniona na stanowisku aparatowego procesów chemicznych, zak-
westionowała zasadność dokonanego w dniu 5 lipca 1995 r. wypowiedzenia warun-
ków pracy i płacy, w którym zaproponowano jej pracę sprzątaczki, żądając wykony-
wania tej pracy, nie wymagającej żadnych kwalifikacji, już w okresie biegnącego wy-
powiedzenia zmieniającego. Przyczyna wypowiedzenia zmieniającego wynikała z
likwidacji Oddziału Styrenu, w którym była zatrudniona powódka. Odmowa świad-
czenia pracy sprzątaczki, jako nie odpowiadającej posiadanym kwalifikacjom i sta-
nowi zdrowia powódki (zakaz schylania się i dźwigania ciężarów powyżej 5 kg), była
następnie powołana jako przyczyna rozwiązania stosunku pracy z powódką w dniu
25 sierpnia 1995 r. w trybie art. 52 § 1 KP.
Sąd pierwszej instancji konsekwentnie oddalał roszczenia powódki o uznanie
wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne oraz o przywrócenie do pracy. Sta-
nowisko takie akceptował Sąd drugiej instancji, uznając że pozwany pracodawca był
uprawniony do powierzenia powódce innej pracy niż określona w umowie o pracę, w
trybie art. 42 § 4 KP. Zdaniem tego Sądu - odmowa powódki świadczenia zapropo-
nowanej jej niewykwalifikowanej pracy sprzątaczki już od początku okresu biegnące-
go wypowiedzenia zmieniającego stanowiła ciężkie naruszenie podstawowych obo-
wiązków pracowniczych, uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowie-
dzenia z jej winy w trybie art. 52 § 1 KP. Pogląd taki został zdyskwalifikowany w wy-
roku kasatoryjnym Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1997 r. (OSNAPiUS 1998 nr 6,
poz. 178), w którym wiążąco wskazano (art. 393
17
KPC) na złamanie przez Sądy
orzekające w sprawie przepisów art. 52 § 1 i 42 § 4 KP.
W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Sąd drugiej instancji przyjął, że
apelacja powódki zasługuje na uwzględnienie „co do przywrócenia do pracy na sku-
tek rozwiązania umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym, zaś w pozostałym zakresie
jest nieuzasadniona”. Równocześnie Sąd ten nie przywrócił powódki do pracy na
poprzednich warunkach, oddalając w tym zakresie jej apelację. Natomiast przywrócił
powódkę do pracy na stanowisko określone w wypowiedzeniu zmieniającym z dnia
10 lipca 1995 r., tj. na stanowisko sprzątaczki.
W kasacji powódki podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 56 KP i przywrócenie do pracy na inne niż poprzednie stano-
3
wisko pracy. Skarżący twierdził, że taka treść wyroku stanowi de facto o oddaleniu
powództwa kwestionującego zasadność wypowiedzenia zmieniającego z lipca 1995
r., co stanowiło niedopuszczalny nakaz przyjęcia zaproponowanej pracy sprzątaczki i
ograniczyło jej prawo do trójinstancyjnego postępowania sądowego. Zaskarżone
orzeczenie naruszyło art. 4, 6 i 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Obywa-
tela w związku z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP. Dlatego powódka podtrzymała żądanie
przywrócenia jej do pracy na stanowisko aparatowej procesów chemicznych, a w
przypadku uznania tego za niemożliwe - wniosła o zasądzenie odszkodowania wraz
z ustawowymi odsetkami, ewentualnie o orzeczenie kasatoryjne oraz o zasądzenie
kosztów postępowania.
W kasacji zaskarżono również postanowienie oddalające wniosek o uzupeł-
nienie wyroku w części dotyczącej kosztów postępowania, w którego wydaniu brała
udział sędzia, która była w składzie Sądu drugiej instancji, wydającym wyrok z dnia
21 listopada 1996 r., jaki był następnie uchylony przez Sąd Najwyższy w postępo-
waniu kasacyjnym. Ta sama okoliczność powodująca nieważność postępowania od-
nosi się do wydanego postanowienia oddalającego wniosek powódki o wstrzymanie
wykonania zaskarżonego wyroku, przymuszającego ją do natychmiastowego podję-
cia pracy, nie odpowiadającej posiadanym kwalifikacjom zawodowym. W kasacji zas-
karżono także postanowienie oddalające wniosek powódki o ustanowienie adwokata
z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wstępnie i dla porządku należało zwrócić uwagę, że zgodnie z treścią art. 392
§ 1 KPC - kasacja do Sądu Najwyższego przysługuje stronie od wyroku lub pos-
tanowienia, wydanych przez sąd drugiej instancji i kończących postępowanie w
sprawie. Z tego powodu Sąd Najwyższy stwierdził brak podstaw prawnych do pod-
dania kontroli kasacyjnej zaskarżonych postanowień, które nie kończyły postępowa-
nia w sprawie, gdyż kończącymi postępowanie w sprawie są takie postanowienia, po
których wydaniu postępowanie w sprawie już się nie toczy. W konsekwencji, w zakre-
sie zaskarżonych postanowień nie poddających się kontroli kasacyjnej, kasację jako
niedopuszczalną należało odrzucić na podstawie art. 393
8
§ 1 KPC.
W takiej sytuacji Sąd Najwyższy jedynie incydentalnie potwierdził trafność
poglądów skarżącego, że skład sądu wydającego te postanowienia był sprzeczny z
4
treścią art. 386 § 5 KPC w związku z art. 393
19
KPC. W razie uchylenia wyroku do
ponownego rozpoznania w innym składzie - sędzia, który brał udział w wydaniu
uchylonego wyroku nie może brać udziału w jakimkolwiek stadium ponownego roz-
poznania sprawy, w tym również w wydaniu postanowień przez sąd drugiej instancji
nie kończących postępowania w sprawie, które są wyłączone spod kontroli kasacyj-
nej. W takiej sytuacji zachodzi sprzeczność składu sądu z przepisami prawa (art. 379
pkt 4 in principio KPC), która - co do orzeczeń nie kończących postępowania w
sprawie - stanowić może podstawę żądania wznowienia postępowania z powodu
nieważności, skoro w składzie sądu uczestniczył sędzia nieuprawniony (art. 401 pkt
1 in principio KPC).
Natomiast w sferze dopuszczalnej kasacji od zaskarżonego wyroku Sądu dru-
giej instancji potwierdził się kasacyjny zarzut naruszenia dyspozycji art. 56 KP, które
w przypadku uznania naruszenia przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wy-
powiedzenia dopuszczają wyłącznie wydanie orzeczenia o przywróceniu do pracy na
poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. W takim układzie normatywnym
przywrócenie powódki do pracy na innych niż poprzednie warunkach pracy, które
Sąd drugiej instancji określił w sentencji zaskarżonego wyroku jako przywrócenie do
pracy „na stanowisko określone w wypowiedzeniu zmieniającym doręczonym po-
wódce w dniu 10 lipca 1995 r.” stanowiło oczywiste pogwałcenie treści art. 56 KP.
Przepis ten nie daje podstaw prawnych do przywrócenia do pracy na inne stanowis-
ko niż poprzednio zajmowane (tak też Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 29 lipca
1997 r., I PKN 217/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 324, oraz z dnia 24 października
1997 r., I PKN 326/97, OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 454). Jako oczywiście sprzeczne
z dyspozycjami art. 56 KP należało uznać przywrócenie powódki do pracy na stano-
wisku sprzątaczki, którego powódka nigdy nie akceptowała i nie zajmowała, kwestio-
nując je już w odwołaniu od wypowiedzenia zmieniającego. Gdyby następnie pozwa-
ny pracodawca nie zastosował wobec powódki bezprawnego rozwiązania niezwłocz-
nego umowy o pracę, to doszłoby do rozwiązania stosunku pracy z upływem okresu
wypowiedzenia zmieniającego z uwagi na jej jednoznacznie negatywną postawę co
do możliwości przyjęcia - po okresie wieloletniego zatrudnienia na stanowisku pra-
cownika średniego personelu technicznego - nie wymagającej żadnych kwalifikacji
zawodowych pracy sprzątaczki. Te spostrzeżenia potwierdzała treść uzasadnienia
skargi kasacyjnej, z której wynikało, że powódka w okresie wypowiedzenia zmienia-
5
jącego od początku odmówiła przyjęcia stanowiska sprzątaczki, uznając że praca ta
„uwłacza jej godności i narusza jej dobra osobiste”.
Zasądzając odszkodowanie z art. 56 KP Sąd Najwyższy miał na uwadze dys-
pozycje art. 393
15
KPC, który w przypadku braku kasacyjnych zarzutów procedural-
nych i potwierdzenia się zarzutu naruszenia prawa materialnego dał podstawę do
wydania orzeczenia reformatoryjnego, tyle że w oparciu o wiążące ustalenia faktycz-
ne, które stanowiły podstawę wydania zaskarżonego wyroku. Skoro z dokonanych
przez Sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych, które nie zostały skutecznie zakwes-
tionowane w kasacji, nie zawierającej zarzutów naruszenia wyartykułowanych prze-
pisów prawa procesowego, wynikała niemożliwość przywrócenia powódki do pracy
na poprzednich warunkach z powodu likwidacji jednostki zatrudnienia powódki (Od-
działu Styrenu) i braku możliwości zapewnienia jej takiej samej pracy na innych od-
działach zatrudnienia pozwanej, to na podstawie art. 56 KP w związku z art. 45 § 2
KP i art. 393
15
KPC należało zasądzić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia
za okres wypowiedzenia, z należnymi ustawowymi odsetkami od dnia bezprawnego
rozwiązania umowy o pracę.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 KPC
w związku z § 15 ust. 4 pkt 1 i § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 12 grudnia 1997 r w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czyn-
ności radców prawnych (Dz. Nr 154, poz. 1013), sygnalizując że we wcześniejszych
fazach postępowania powódka bądź nie korzystała z zastępstwa adwokackiego lub
nie składała wymaganych wniosków o zwrot kosztów zastępstwa adwokackiego. W
szczególności brakowało stosownego wniosku adwokata powódki o zasądzenie
kosztów sporządzenia pierwszej kasacji, dlatego Sąd Najwyższy nie orzekał o tych
kosztach w wyroku kasatoryjnym z dnia 8 maja 1997 r., a w sprawie nie było innych
kosztów należnych stronie działającej bez adwokata, o jakich mowa w art. 98 § 2
KPC i o których orzeka się z urzędu na podstawie art. 109 zdanie drugie KPC.
========================================