Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 września 1998 r.
I PKN 310/98
1. W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy przepis art. 32
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234
ze zm.) nie ma zastosowania (art. 41
1
§ 1 KP).
2. Przepis art. 23
1
KP nie ustanawia wyjątku od zasady wyrażonej w art.
41
1
§ 1 KP.
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa Jerzego C. i Krzysztofa S. przeciwko Zakładom Naprawczym Taboru Kole-
jowego Spółce Akcyjnej w P. w likwidacji o zapłatę, na skutek kasacji Jerzego C. od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z
dnia 19 marca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Pełnomocnik powoda Jerzego C. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 19 marca 1998 r.
[...], którym Sąd ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy
w Pile z dnia 16 października 1997 r. [...].
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo Jerzego C. o przywrócenie do pracy
(oddalił także powództwo Krzysztofa S. o zapłatę odszkodowania, który jednakże -
po oddaleniu jego apelacji - nie wystąpił ze skargą kasacyjną, a to oznacza, iż wyrok
w części dotyczącej tego powoda stał się prawomocny). Z ustalonego przez ten Sąd
stanu faktycznego wynika, że powód był zatrudniony w Zakładach Naprawczych
Taboru Kolejowego SA w P. w likwidacji do dnia 31 kwietnia 1997 r. Jedyną
2
przyczyną wypowiedzenia mu umowy o pracę było ogłoszenie likwidacji strony poz-
wanej. Powód otrzymał odprawę oraz odszkodowanie za skrócenie okresu wypowie-
dzenia. Przeprowadzona u strony pozwanej restrukturyzacja spowodowała wydziele-
nie z jego majątku 4 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Strona ta nie ingero-
wała w proces zatrudniania pracowników przez nowo powstałe spółki; w tej części
decyzje należały do zarządów nowo powstałych spółek. Żaden z tych zarządów nie
złożył powodom propozycji zatrudnienia. Pismem z dnia 21 marca 1997 r. strona
pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę w związku z ogłoszeniem likwi-
dacji, skracając okres wypowiedzenia do 1 miesiąca. Strona pozwana nie prowadzi
żadnej działalności produkcyjnej i aktualnie zatrudnia około 40 pracowników, którzy
są jej niezbędni do zakończenia likwidacji.
Rozpoznając apelację Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w szczególności
stwierdził, że bezsporną okolicznością w sprawie jest to, że strona pozwana została
postawiona w stan likwidacji, że z jej majątku zostały „utworzone” 4 spółki oraz że na
zatrudnienie pracowników w tych spółkach nie miała ona żadnego wpływu. Przyjęcie
pracowników do tych spółek zależało od swobodnego uznania zarządu tych spółek.
Ogłoszenie likwidacji oznacza unieruchomienie zakładu pracy jako całości. Zgodnie z
art. 41
1
§ 1 KP w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się
przepisów art. 38, 39 i 41 ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pra-
cowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Przyczyną wy-
powiedzenia powodowi umowy o pracę była likwidacja jego dotychczasowego zak-
ładu pracy. „W świetle art. 41
1
§ 1 KP, pełnienie przez powoda funkcji związkowych
nie chroni go przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę”.
W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiony został zarzut - powtórzony za
tym co znalazło się już wcześniej w apelacji powoda - błędnej wykładni i niewłaści-
wego zastosowania art. 45 § 1 i 2 KP w związku z art. 41
1
KP; „przez przyjęcie, że
nastąpiła likwidacja zakładu pracy, a w związku z tym wypowiedzenie umowy o pracę
powodowi nie narusza przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę, oraz art. 32
ustawy o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 244 ze zm. z 1991 r.) przez
przyjęcie, że powód nie korzysta ze szczególnej ochrony przed rozwiązaniem umowy
o pracę, oraz art. 23
1
KP przez przyjęcie, że powód nie jest pracownikiem prze-
kształconego zakładu pracy”.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż nie ma usprawiedliwionych
podstaw. Nie jest trafny jej zarzut, iż „nie nastąpiła likwidacja zakładu pracy”, a wo-
bec tego nie doszło - na mocy art. 41
1
KP - do wyłączenia ochrony, z której powód
korzystał na podstawie art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-
wych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Z przepisu art. 41
1
§ 1 KP wynika bowiem, że w
razie ogłoszenia upadłości lub (zarządzenia) likwidacji pracodawcy między innymi nie
mają zastosowania przepisy szczególne dotyczące ochrony pracowników przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, a więc także przepisy art. 32
ustawy o związkach zawodowych. Ochrona ta ustaje przy tym z chwilą ogłoszenia
(zarządzenia) likwidacji pracodawcy, co wynika z wykładni logiczno-językowej art. 41
1
KP, jak i względów natury funkcjonalnej, gdyż trudno przyjąć, że możliwość wy-
powiadania umów miałaby powstawać dopiero po zlikwidowaniu (a nie w trakcie lik-
widacji) pracodawcy, gdyż w takim przypadku nie wiadomo, kto miałby to czynić i w
czyim imieniu. Przemawia za tym także wykładnia systemowa, uwzględniająca, iż
ochrona przed wypowiedzeniem jest wyłączona w razie ogłoszenia upadłości, jak i
przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), w tym zwłaszcza jej
art. 1 ust. 2 i art. 7a. „Likwidacja” z art. 41
1
KP dotyczy pracodawcy, a więc jednostki
organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 KP), to jest jednego z podmiotów
(strony) stosunku pracy. Nie odnosi się ona natomiast do zakładu pracy (w znacze-
niu przedmiotowym), a to oznacza, iż w przepisie tym idzie o prawne „zlikwidowanie”
(utratę bytu prawnego) danego pracodawcy (jako jednostki organizacyjnej zatrud-
niającej w sensie „prawnym” pracowników) nie zaś o likwidację zakładu pracy (pla-
cówek zatrudnienia), który on prowadzi. Tego rodzaju stanowisko znalazło wyraz
między innymi w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1990
r., III PZP 4/90 (OSP 1991 z. 9, poz. 209), w którym stwierdza się, że likwidacja zak-
ładu pracy w rozumieniu art. 41
1
§ 1 KP może nastąpić, mimo iż nie dochodzi do
„stałego, faktycznego unieruchomienia” zakładu pracy. Likwidacja pracodawcy z
istoty rzeczy dotyczy utraty przez niego bytu prawnego i wobec tego zawsze jest lik-
widacją „w całości” (całego podmiotu prawnego); nie ma częściowej likwidacji pod-
miotu prawnego (podmiot ten istnieje albo nie). Jest to jednocześnie likwidacja stała i
4
faktyczna, gdyż zlikwidowany pracodawca przestaje istnieć jako jednostka organiza-
cyjna, zatrudniająca pracowników. Ponadto należy zauważyć, że z ustaleń Sądu
pierwszej instancji, które pośrednio zostały zaakceptowane przez Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych, wynika, iż w istocie doszło nie tylko do prawnej i faktycznej
likwidacji pracodawcy, ale także do faktycznej likwidacji placówki zatrudnienia (zak-
ładu pracy w znaczeniu przedmiotowym), w której był zatrudniony powód, gdyż pra-
cował on przy naprawie wózków akumulatorowych, a żadna z powstałych spółek nie
ma warsztatu naprawy takich wózków. W tym stanie rzeczy nie ma podstaw dla
sformułowanego w kasacji twierdzenia, że „nie nastąpiła likwidacja zakładu pracy” w
rozumieniu art. 41
1
KP, gdyż w przepisie tym idzie o likwidację pracodawcy jako jed-
nostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 KP), a więc podmiotu sto-
sunków pracy, a celem prowadzonego postępowania likwidacyjnego było niewątpli-
wie doprowadzenie do zakończenia bytu prawnego Zakładów Naprawczych Taboru
Kolejowego SA w P. w likwidacji (wykreślania ich z rejestru handlowego).
W kasacji, z jednej strony, stawiany jest zarzut, iż w zaskarżonym wyroku na-
ruszając art. 23
1
KP błędnie przyjęto, że powód nie jest „pracownikiem przekształco-
nego zakładu pracy”, z drugiej zaś strony, z wywodów jej uzasadnienia wynika, iż w
przypadku przejęcia zakładu pracy - co według niej miało miejsce - przepis art. 41
1
KP nie ma zastosowania. Innymi słowy, gdy zachodzi stan faktyczny wskazany w art.
23
1
§ 1 KP, to wyłączone jest stosowanie art. 41
1
KP, a więc że w tym zakresie to
pierwsze uregulowanie jest unormowaniem szczególnym względem art. 41
1
KP. Jest
tu pewna sprzeczność, gdyż skoro powód miałby być - na mocy art. 23
1
KP - pra-
cownikiem „przekształconego zakładu pracy”, a więc ZNTK SA w likwidacji, to ozna-
czałoby, iż jego stosunek pracy ze stroną pozwaną nie został w ogóle rozwiązany
(mimo iż wypowiedziała mu ona umowę o pracę), co jest nie do przyjęcia. W
następstwie dokonanego mu wypowiedzenia umowy o pracę nie mógł stać się także
pracownikiem którejś z nowych spółek - gdyby nawet przyjąć, że ta część zakładu
pracy (w znaczeniu przedmiotowym), w której był zatrudniony, została przejęta przez
jedną z nich - gdyż skoro doszło już do rozwiązania stosunku pracy, to jego stroną
nie mógł stać się nowy pracodawca. Na mocy art. 23
1
KP nowy pracodawca może
stać się stroną stosunku pracy, jeżeli ten stosunek w chwili przejścia na niego zakła-
du pracy lub jego części jeszcze istnieje. Powód przy tym nie wytoczył powództwa
wobec nowych spółek o ustalenie, iż z mocy art. 23
1
KP jedna z nich jest jego praco-
5
dawcą. Trudno więc przyjąć, że Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych niewłaściwie
zastosował ten przepis.
Bezzasadny jest przy tym także drugi z wymienionych zarzutów, który spro-
wadza się do tezy, iż skoro dochodzi do przejścia zakładu pracy lub jego części na
innego pracodawcę, to wyłączone jest stosowanie art. 41
1
KP. Z przepisu art. 23
1
KP
nie wynika bowiem, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego
pracodawcę, wykluczone jest wcześniejsze wypowiadanie umów o pracę. Określa on
tylko sytuację pracowników w przypadku, gdy pozostają oni w stosunku pracy i jed-
nocześnie dochodzi do przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodaw-
cę. Nie formułuje on jakiejś szczególnej ochrony przed wypowiadaniem umów w fa-
zie, która poprzedza to „przejście”. Tym samym brak też podstaw do twierdzenia, że
ustanawia on jakieś odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 41
1
KP. Gdyby zamiar
ustawodawcy w tym względzie był inny, to z pewnością w przepisie art. 23
1
KP
wskazałby on, że w stanie faktycznym ujętym w jego § 1 przepis art. 41
1
nie ma zas-
tosowania bądź też w art. 41
1
KP wyraźnie zaznaczyłby, że reguła w nim ujęta zos-
taje wykluczona w przypadkach przewidzianych art. 23
1
§ 1 KP. Wykładnia językowo-
logiczna prowadzi niedwuznacznie do wniosku, iż z art. 23
1
§ 1 KP nie można
wyprowadzić zakazu stosowania art. 41
1
KP. Jednocześnie przesłanki natury celo-
wościowo-funkcjonalnej nie przemawiają jednoznacznie na rzecz tezy, iż zakaz taki -
wbrew wyraźnemu brzmieniu przepisów - z art. 23
1
KP należy wywodzić, zwłaszcza
jeżeli zważyć, że często w chwili rozpoczęcia likwidacji pracodawcy nie wiadomo, jaki
będzie los jego majątku (czy zostanie rozproszony, czy też jako zakład pracy lub jego
część zostanie przejęty przez innego pracodawcę), a jednocześnie istnieje ko-
nieczność zwolnienia załogi. Oznacza to, iż zarówno zarzut naruszenia art. 23
1
KP,
jak i naruszenia art. 41
1
w związku z art. 23
1
KP, są chybione.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================