Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 września 1998 r.
II UKN 182/98
Działanie sądu z urzędu i przeprowadzenie dowodu nie wskazanego
przez stronę jest po uchyleniu art. 3 § 2 KPC dopuszczalne tylko w wyjątko-
wych sytuacjach procesowych oraz musi wypływać z opartego na zobiektywi-
zowanej ocenie przekonania o konieczności jego przeprowadzenia.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie: SA Beata Gudowska (spra-
wozdawca), SN Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 września 1998 r. sprawy z wniosku
Stanisława T. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w Z. o rentę inwalidzką rolniczą, na skutek kasacji wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z
dnia 27 stycznia 1998 r. [...]
o d d a l ił kasację.
U z a s a d n i e n i e
Stanisław T., urodzony w dniu 3 czerwca 1963 r., który po ukończeniu Zasad-
niczej Szkoły Rolniczej prowadził samodzielnie gospodarstwo rolne o powierzchni
18,81 ha i złożył w Oddziale Regionalnym Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego w Z. wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy w tym gospo-
darstwie, wskazując jako jej przyczynę schorzenia potwierdzone zaświadczeniem
lekarskim - skoliozę odcinka piersiowego kręgosłupa oraz niedowład połowiczy jed-
nostronny.
Na podstawie zgodnych ustaleń Obwodowej i Wojewódzkiej Komisji Lekars-
kich do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia co do braku długotrwałej niezdolności do
pracy w gospodarstwie rolnym wnioskowi odmówiono decyzją Kasy z dnia 4 paź-
dziernika 1996 r.
2
W postępowaniu odwoławczym przeprowadzony został dowód z opinii bieg-
łych sądowych z zakresu interny, neurologii i ortopedii, uwzględniającej wyniki bada-
nia przedmiotowego oraz badań diagnostycznych ośrodkowego układu nerwowego
oraz rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym. Zawarta w tej opinii ocena zdolności
wnioskodawcy do pracy w gospodarstwie rolnym wiązała się z rozpoznaniem pows-
tałego w dzieciństwie skrzywienia kręgosłupa piersiowego. W ocenie biegłych obec-
nie, kiedy postęp tego schorzenia zatrzymał się po okresie rozwoju i wzrostu organi-
zmu, a jeszcze nie zaznaczyły się zmiany zwyrodnieniowe, skrzywienie kręgosłupa
nie powoduje uszkodzenia obwodowego układu nerwowego, ani nie wpływa na wy-
dolność układów krążenia i oddychania, co decyduje o braku ograniczenia zdolności
ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie rolnym.
W czasie procesu wnioskodawca był hospitalizowany w Klinice Chorób Ner-
wowych w B. (od 25 lipca do 5 sierpnia 1997 r.) z powodu niedoczulicy kończyn le-
wych o nieznanej przyczynie, z obserwacją w kierunku hipochondrii oraz podejrzenia
schozofrenii. W trakcie jego pobytu w szpitalu, po konsultacji specjalisty psychiatry,
rozpoczęto leczenie w poradni zdrowia psychicznego, w związku z czym Sąd Woje-
wódzki dodatkowo dopuścił dowód z opinii biegłego psychiatry. Opinia tego biegłego
- wydana na podstawie badania podmiotowego i analizy dokumentacji leczenia - nie
potwierdziła podejrzenia choroby psychicznej, mimo stwierdzenia obciążenia dzie-
dzicznego ze strony siostry ojca.
Uznawszy, że wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego potwier-
dziły ustalenia faktyczne organu rentowego o niespełnieniu warunków z art. 21
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jedn. tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 7, poz. 25), Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Białymstoku, wyrokiem z dnia 3 grudnia 1997 r., odwołanie Stanisława T.
oddalił.
W apelacji wnioskodawca domagał się ponownego rozpoznania sprawy z
uwzględnieniem treści nowej opinii biegłych specjalistów neurologa i ortopedy; po-
nownej i prawidłowej oceny schorzenia kręgosłupa, które powstało w czasie pracy w
gospodarstwie rolnym oraz wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie
wniosku o rentę.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił apelację wyrokiem z dnia 27 stycznia
1998 r., podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji co do tego, że ocena stanu
3
zdrowia wnioskodawcy dokonana przez biegłych lekarzy była trafna i zgodna z wie-
dzą lekarską w specjalnościach odpowiednich do rodzaju rozpoznawanych schorzeń.
Kasacja - wniesiona przez pełnomocnika wnioskodawcy - została oparta na
podstawie art. 393
1
pkt 2 KPC, uzasadnionej zarzutem naruszenia przepisu art. 290
§ 1 KPC. Miało ono mieć wpływ na rozstrzygnięcie przez to, że Sąd Apelacyjny od-
dalił apelację bez przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego psychiatry wydanej w
oparciu o wyniki obserwacji szpitalnej oraz, że nie ustosunkował się do przedstawio-
nego przed Sądem Apelacyjnym zaświadczenia lekarskiego z dnia 7 kwietnia 1997 r.
Wnioski kasacji zmierzały do uzyskania uchylenia zaskarżonego wyroku i przekaza-
nia sprawy do ponownego rozpoznania, z uwzględnieniem pominiętego dowodu.
Sąd Najwyższy stwierdził, że kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Sąd Apelacyjny nie naruszył prawa procesowego przez uchybienie przepisowi
art. 290 § 1 KPC, skoro przepis ten nie normuje sytuacji, w której dowód ma być do-
puszczony i przeprowadzony, lecz kwestię środka dowodowego. Zamieszczony w
rozdziale o opinii biegłych, uzupełnia tylko przepis art. 278 KPC w ten sposób, że
upoważnia sąd do zwrócenia się o wydanie opinii nie tylko do biegłego, lecz także do
odpowiedniego instytutu naukowego lub naukowo-badawczego. Jeżeli natomiast
kasację interpretować w ten sposób, że Sąd Apelacyjny powinien był - zdaniem
skarżącego - prowadzić z urzędu dalsze, pogłębione postępowania dowodowe dla
wykazania istnienia u wnioskodawcy choroby psychicznej skutkującej jego długo-
trwałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, to - gdy strona nie wskazywała
tego dowodu - uchybienie Sądu Apelacyjnego można by wytykać tylko z powołaniem
się na art. 232 KPC, a tego w kasacji nie uczyniono.
W rozpoznawanej sprawie nie sposób zresztą czynić Sądowi Apelacyjnemu
zarzutu, że nie dopatrzył się potrzeby przeprowadzenia dodatkowego dowodu z for-
mie opinii psychiatrycznej, wydanej na podstawie obserwacji szpitalnej, skoro trafnie
oceniona przez ten Sąd opinia biegłego psychiatry [...] jednoznacznie wykluczyła
postawione w zaświadczeniu lekarskim z dnia 7 kwietnia 1997 r. (które - wbrew
twierdzeniom kasacji - znajduje się w aktach) podejrzenie choroby psychicznej. Na-
leży mieć przy tym na uwadze także to, że w odwołaniu od decyzji odmawiającej
prawa do renty wnioskodawca, jako przyczynę swojej niezdolności do pracy w gos-
podarstwie rolnym, wskazywał dolegliwości kręgosłupa i w apelacji powtórzył skargi
na niedomogę tego narządu. Schorzenie psychiatryczne, a ściślej - podejrzenie cho-
roby Bleulera, pojawiło się dopiero w toku procesu, i od razu, mimo istnienia obcią-
4
żenia dziedzicznego, zostało obalone wobec braku stwierdzenia jakichkolwiek cha-
rakterystycznych jej objawów lub towarzyszących im zjawisk. Tak też dalsze prowa-
dzenie dowodów w tym zakresie było niecelowe.
Należy podkreślić, że przewidziana w zdaniu drugim art. 232 KPC możliwość
dopuszczenia przez sąd dowodu z urzędu, stanowi wyjątek od zasady aktywności
stron w procesie wyrażającej się obowiązkiem wskazywania dowodów dla stwierdze-
nia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Działanie sądu z urzędu i przeprowa-
dzenie dowodu nie wskazanego przez stronę jest - po uchyleniu przepisu art. 3 § 2
KPC - dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach procesowych oraz musi wypły-
wać z opartego na zobiektywizowanej ocenie przekonaniu o konieczności jego prze-
prowadzenia.
W rozpoznawanej sprawie taka konieczność nie zachodziła, toteż wobec
braku także jakichkolwiek argumentów na uzasadnienie zarzutu naruszenia przez
Sąd drugiej instancji wymienionego w kasacji przepisu art. 290 KPC, Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji, na zasadzie art. 393
12
KPC.
========================================