Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 września 1998 r.
III RN 73/98
Cudzoziemiec, który w dniu wszczęcia postępowania w sprawie wydale-
nia z Polski nie posiada ważnego paszportu, ważnej wizy i karty stałego poby-
tu, jednakże dysponuje ważnym zaświadczeniem o zarejestrowaniu jego
wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy,
przebywa legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu
przepisu art. 19 pkt 5 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 45 ust. 1
Konstytucji RP.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 września 1998 r. na rozprawie
sprawy ze skargi A.S. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
z dnia 20 sierpnia 1997 r. [...] w przedmiocie wydalenia z terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
[...] od postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2
grudnia 1997 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
u c h y l i ć zaskarżone postanowienie.
U z a s a d ni e n i e
Wojewoda W. decyzją z dnia 28 maja 1997 r. [...] orzekł o wydaleniu z teryto-
rium RP obywatela L. A.S. i nadał decyzji rygor natychmiastowej wykonalności. Wo-
jewoda ustalił, że cudzoziemiec podczas kontroli nie posiadał przy sobie żadnych
dokumentów tożsamości, a w przeszłości naruszał polski porządek prawny; w 1987 r.
2
został wydalony z Polski za nielegalny pobyt. Na terytorium RP przebywa bez ważnej
wizy pobytowej i bez zameldowania.
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z dnia 20 sierpnia 1997
r. [...] utrzymał w mocy zaskarżoną odwołaniem A.S. powyższą decyzję Wojewody.
Organ odwoławczy ustalił między innymi, że wcześniejsze wnioski strony o zalegali-
zowanie pobytu na terytorium RP zostały załatwione odmownie, w tym wniosek o
udzielenie zezwolenia na pobyt stały i wniosek o nadanie statusu uchodźcy; osta-
teczną decyzję o odmowie przyznania statusu uchodźcy wydał Minister Spraw Wew-
nętrznych i Administracji w dniu 21 maja 1997 r. Ze zgromadzonego materiału dowo-
dowego wynika, że A.S. wykorzystywał pobyt na terytorium RP do działalności niez-
godnej z prawem i stanowiącej zagrożenie bezpieczeństwa Państwa.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 2 grudnia
1997 r. [...] odrzucił skargę A.S. na powyższą decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji. W ocenie Sądu z danych przedstawionych przez Ministra w sprawie
[...] wynika, że paszport, którym legitymował się skarżący był ważny od dnia 28 paź-
dziernika 1987 r. do dnia 27 października 1994 r., zaś ostatnia wiza pobytowa była
ważna do dnia 20 sierpnia 1993 r. i po upływie tego terminu skarżący nie ubiegał się
o udzielenie wizy pobytowej. W dniu wszczęcia postępowania w sprawie wydalenia,
tj. w dniu 27 maja 1997 r. A.S. przebywał nielegalnie na terytorium RP, a zatem Sąd,
stosownie do przepisu art. 19 pkt 5 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym,
nie był właściwy do rozpoznania skargi na decyzję o wydaleniu.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zaskarżył powyższy wyrok rewizją nadz-
wyczajną, w której zarzucił rażące naruszenie następujących przepisów: 1) art. 45
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Czło-
wieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r.
(Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) i art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatels-
kich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.
(Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) oraz art. 27 ust. 2 w związku z art. 19 pkt 5 ustawy
z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368
ze zm.), a także art. 3 powyższej Konwencji i art. 7 wyżej wymienionego Paktu.
Wskazując na powyższe podstawy rewidujący wniósł o uchylenie zaskarżonego pos-
tanowienia i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w War-
szawie do merytorycznego rozpoznania. W ocenie Pierwszego Prezesa Sądu Naj-
wyższego Sąd przeoczył, że decyzja o wydaleniu A.S. została wydana i doręczona
3
skarżącemu w dniu 27 maja 1997 r., a więc w toku postępowania o przyznanie skar-
żącemu statusu uchodźcy oraz że skarżącemu wydano zaświadczenie o zarejestro-
waniu go jako osoby ubiegającej się o status uchodźcy, które to zaświadczenie było
ważne do dnia 31 lipca 1997 r. Według wnoszącego rewizję nadzwyczajną zaświad-
czenie takie jest swoistą formą legalizacji pobytu cudzoziemca na terytorium RP. Nie
ulega zatem wątpliwości, że wydanie i wykonanie decyzji deportacyjnej w stosunku
do cudzoziemca ubiegającego się o status uchodźcy w Polsce, jest równoznaczne z
uczynieniem bezprzedmiotowym tego postępowania lub postępowania sądowoad-
ministracyjnego wszczętego ze skargi na decyzje o odmowie nadania statusu
uchodźcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z przepisem art. 19 pkt 5 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym
Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) Sąd nie jest właściwy w
sprawach wiz i zezwoleń na przekroczenie przez cudzoziemca granicy państwa, zez-
woleń na pobyt stały i wydalania z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem
przypadków dotyczących cudzoziemców przebywających legalnie na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Z wykładni językowej tego przepisu wynika, że Sąd jest
właściwy w sprawach skarg na decyzje o wydaleniu cudzoziemca przebywającego
legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Konieczne jest zatem wyjaśnienie,
czy skarżący przebywał legalnie na terytorium Rzeczypospolitej oraz jaki stan prawny
i faktyczny jest miarodajny dla oceny legalności względnie nielegalności przebywania
, jako przesłanki dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego na
decyzje o wydaleniu cudzoziemca z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zarówno
ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyjnym jak i ustawa z dnia 29 marca 1963 r.
o cudzoziemcach (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 7, poz. 30 ze zm.) nie definiują
pojęcia “przebywanie legalne” cudzoziemca na terytorium RP, jednakże przepis art. 9
tej ostatniej ustawy stanowi, że cudzoziemiec może przebywać na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej w okresie ważności wizy lub karty stałego pobytu.
Pozostaje zatem do rozważenia kwestia, czy utrata ważności wizy (paszportu) oraz
ewentualnie brak zezwolenia na pobyt w dacie wszczęcia postępowania deportacyj-
nego oznacza, że cudzoziemiec przebywa nielegalnie na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, jak przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego
4
postanowienia, czy też przy ocenie legalności względnie nielegalności przebywania
cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej należy uwzględniać także inne
zdarzenia prawne, jak na przykład uprzednie wszczęcie postępowania o nadanie
cudzoziemcowi statusu uchodźcy i dysponowanie przez cudzoziemca ważnym zaś-
wiadczeniem o zarejestrowaniu jego wniosku o wszczęcie postępowania w tej spra-
wie. Należy w związku z tym stwierdzić, że cudzoziemiec, który w dniu wszczęcia
postępowania w sprawie wydalenia nie posiada ważnego paszportu, ważnej wizy i
karty stałego pobytu, jednakże dysponuje ważnym zaświadczeniem o zarejestrowa-
niu jego wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy,
przebywa legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu przepisu art.
19 pkt 5 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Za trafnością tego stanowis-
ka przemawiają wyniki wykładni funkcjonalnej i systemowej przepisów ustawy o cu-
dzoziemcach i ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz Konstytucji RP.
Należy przede wszystkim wskazać na funkcjonalne powiązanie postępowania w
sprawie wydalenia cudzoziemca z terytorium RP z postępowaniem o nadanie temu
cudzoziemcowi statusu uchodźcy. Otóż nie ulega wątpliwości, że w sytuacji równo-
ległego i równoczesnego prowadzenia obu postępowań, czego nie zakazywała
ustawa o cudzoziemcach, zasady rzetelnego i uwzględniającego interes cudzoziem-
ca postępowania wymagały, aby rozstrzygnięcia zapadłe w postępowaniu deporta-
cyjnym nie czyniły faktycznie bezprzedmiotowym postępowania w sprawie nadania
statusu uchodźcy. Cudzoziemiec, w stosunku do którego wydano ostateczną decyzję
o wydaleniu go z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma bowiem interes prawny w
tym, aby jego wniosek o nadanie mu statusu uchodźcy został rozpoznany w odpo-
wiednim postępowaniu, a także aby, jak w rozpoznawanej sprawie, ostateczna decy-
zja odmawiająca mu takiego statusu mogła być rozpoznana przez Naczelny Sąd
Administracyjny. Przyjęcie, jak uczynił to Sąd, wąskiego rozumienia pojęcia
“nielegalnego przebywania” cudzoziemca na terytorium RP, z pominięciem konsek-
wencji prawnych wynikających ze wszczęcia postępowania o nadanie cudzoziemco-
wi statusu uchodźcy pozbawiły z kolei skarżącego prawa do rozpoznania jego skargi
na ostateczną decyzję o wydaleniu go z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wbrew
bowiem stanowisku Sądu skarżący w dacie wszczęcia postępowania deportacyjnego
przebywał legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a zatem Sąd był obowią-
zany rozpoznać jego skargę na ostateczną decyzję o wydaleniu. W ocenie Sądu
Najwyższego przepis art. 19 pkt 5 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym,
5
jako wprowadzający wyjątki od zasady zaskarżalności decyzji administracyjnych do
sądu administracyjnego, nie może być wykładany rozszerzająco. Za ścisłą, a nawet
zwężającą interpretacją tego przepisu przemawia treść przepisu art. 45 ust. 1 Kons-
tytucji RP, który gwarantuje każdemu, a zatem także cudzoziemcowi, prawo do
sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Z powyższych rozważań
wynika, że Sąd odrzucając skargę A.S. na ostateczną decyzję o wydaleniu z teryto-
rium Rzeczypospolitej Polskiej pozbawił go bezpodstawnie konstytucyjnego prawa
do sądu. Sąd Najwyższy uznając za trafny zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytu-
cji nie rozważał kwestii zgodności przepisu art. 19 pkt 5 ustawy o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym z powyższym przepisem Konstytucji, bowiem nie było to konieczne
dla potrzeb rozstrzygnięcia. Zastosowanie w sprawie przepisu art. 45 ust. 1 Konsty-
tucji było natomiast konieczne dla ustalenia rzeczywistej treści przepisu art. 19 pkt 5
ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym i Sąd Najwyższy zgodnie z nakazem
zawartym w art. 8 ust. 2 zastosował bezpośrednio powyższy przepis Konstytucji. Nie
zastosowano natomiast wskazanych w rewizji nadzwyczajnej przepisów art. 6 Kon-
wencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i art. 14 Międzynaro-
dowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, bowiem w ocenie Sądu Najwyż-
szego zakres ochrony określony w art. 45 ust. 1 Konstytucji jest szerszy od przewi-
dzianego w art. 6 Konwencji przynajmniej w tym sensie, że nie ogranicza prawa do
sądu do spraw cywilnych i karnych, a zatem należało zastosować przepis ustana-
wiający wyższy standard ochronny, tj. określony w Konstytucji.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================