Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 września 1998 r.
II UKN 214/98
Sąd ma obowiązek poinformowania strony o możliwości złożenia wnios-
ku o ustanowienie adwokata z urzędu, wówczas gdy sprawa jest skomplikowa-
na pod względem faktycznym lub prawnym, w stopniu przekraczającym umie-
jętności i możliwości obrony swych praw przez stronę (art. 5 KPC w związku z
art. 117 § 1 KPC).
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Maria Mańkowska, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 września 1998 r. sprawy z wniosku
Wiesława M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o
prawo do renty inwalidzkiej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 6 listopada 1997 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie, wyrokiem z
dnia 6 listopada 1997 r., oddalił apelację Wiesława M. od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 28 maja 1997 r.
[...], oddalającego odwołanie wnioskodawcy od negatywnej decyzji rentowej. W
sprawie tej ustalono, że Wiesław M., który jest inwalidą drugiej grupy od dzieciństwa,
złożył w dniu 26 lipca 1995 r. wniosek o rentę inwalidzką. Zarówno komisje lekarskie
do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, jak i biegli lekarze sądowi zaliczyli wnioskodaw-
cę do drugiej grupy inwalidów, przy czym biegli wskazali, że istniejące od dzieciństwa
inwalidztwo pogorszyło się w okresie stycznia-marca 1994 r.
Na tle takich ustaleń Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie nabył
uprawnień rentowych ani na podstawie art. 34 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
2
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa o z.e.p.), albowiem w dziesięcioleciu poprzedzającym
datę złożenia wniosku nie udowodnił ustawowo wymaganego 5-letniego okresu za-
trudnienia, ani na podstawie art. 32 i 33 ustawy o z.e.p., ponieważ ustalone przez
biegłych pogorszenie się stanu jego zdrowia w okresie stycznia-marca 1994 r. nastą-
piło po upływie 18 miesięcy od ustania w dniu 28 marca 1991 r. ostatniego zatrud-
nienia wnioskodawcy, a w ostatnim dziesięcioleciu przed datą pogorszenia się stanu
jego zdrowia legitymował się on jedynie okresem zatrudnienia wynoszącym 2 lata 11
miesięcy i 21 dni. Wskazując, że wnioskodawca nie wypełnił ustawowych przesłanek
do przyznania mu uprawnień rentowych, Sąd Apelacyjny sygnalizował możliwość
wystąpienia do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o przyzna-
nie mu świadczenia rentowego w drodze wyjątku na podstawie art. 65 ustawy o
z.e.p.
W kasacji podniesiono zarzut nieważności postępowania, utrzymując, że
przebywający w zakładzie karnym wnioskodawca zaliczony do II grupy inwalidów z
powodu schorzenia psychicznego „był całkowicie niezdolny do samodzielnej możno-
ści obrony swych praw” przed Sądami obu instancji. W takiej sytuacji już Sąd pierw-
szej instancji powinien, stosownie do art. 5 KPC, pouczyć go o możliwości i potrzebie
złożenia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu, skoro trudna sytuacja osobista i
materialna uniemożliwiały mu ustanowienie pełnomocnika z wyboru.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacyjny zarzut nieważności postępowania z powodu niemożności obrony
swoich praw przez wnioskodawcę jest nieuzasadniony. Procedury zmierzające do
przyznania prawa do renty inwalidzkiej opierają się bowiem na ustaleniu ustawowych
przesłanek warunkujących nabycie uprawnień rentowych, którymi są: stan inwalidz-
twa (całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy), wymagany okres ubezpiecze-
nia oraz powstanie inwalidztwa w tym okresie albo nie później niż w ciągu 18 mie-
sięcy od jego ustania (art. 32 ustawy o z.e.p. w związku z art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz.U Nr 104, poz. 450 ze zm.).
Przyznanie wnioskodawcy uprawnień rentowych - z uwagi na ustalenie u niego in-
walidztwa II grupy istniejącego od dzieciństwa - wymagało zatem wyłącznie spraw-
3
dzenia, czy legitymuje się on ustawowo wymaganym pięcioletnim okresem ubezpie-
czenia przypadającym w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku
o rentę inwalidzką (art. 34 ust. 1 ustawy o z.e.p.).
W ramach przedstawionych ustawowych warunków przyznania prawa do renty
inwalidzkiej zweryfikowanie uprawnień rentowych wnioskodawcy nie wymagało -
poza zaskarżeniem negatywnej decyzji rentowej - dalszej inicjatywy procesowej
wnioskodawcy, skoro w każdej sprawie rentowej sądy ubezpieczeń społecznych we
własnym zakresie i niejako z urzędu są zobowiązane sprawdzić występowanie usta-
wowych przesłanek warunkujących nabycie prawa do renty. Temu obowiązkowi nie
uchybiły Sądy rozpoznające sprawę wnioskodawcy, które uzyskały wszelkie informa-
cje o okresach jego ubezpieczenia oraz potwierdziły występowanie u niego inwa-
lidztwa II grupy od dzieciństwa. W granicach ustalonych okoliczności, które nie były
kwestionowane również w kasacji, w szczególności Sąd drugiej instancji wszechs-
tronnie weryfikował możliwe warianty przyznania wnioskodawcy uprawnień rento-
wych i prawidłowo wykazał, że wnioskodawca nie spełnia ustawowych warunków
koniecznych do przyznania mu renty inwalidzkiej, albowiem nie legitymuje się wyma-
ganym pięcioletnim okresem ubezpieczenia, który powinien przypadać w ciągu
ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku rentowego (art. 34 ust. 1
ustawy o z.e.p.).
Wobec wyjaśnienia przez Sąd Apelacyjny wszystkich istotnych okoliczności
sprawy, które były niezbędne dla merytorycznego orzekania, nie było potrzeby po-
dejmowania żadnych innych czynności procesowych przez wnioskodawcę lub usta-
nowienia adwokata z urzędu w celu podejmowania takich czynności w sprawie
wszechstronnie zbadanej przez sądy orzekające. Konieczność informowania strony o
możliwości wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie dla niej adwokata z urzędu
obarcza sądy tylko wówczas, gdy sprawa jest skomplikowana pod względem fak-
tycznym lub prawnym w stopniu przekraczającym możliwości procesowe i możność
obrony swych prawa przez stronę nieporadną lub pozbawioną wolności (art. 5 KPC w
związku z art. 117 § 1 KPC).
Taka sytuacja nie zachodziła w rozpoznawanej sprawie, w której wnioskodaw-
ca nie podejmował wadliwych czynności procesowych, wymagających ich skorygo-
wania, ani nie napotykał na niezależne do siebie trudności lub przeszkody w wyka-
zaniu przesłanek prawnych warunkujących zweryfikowanie jego prawa do świadcze-
nia rentowego. Dlatego chybiony był kasacyjny zarzut naruszenia art. 5 KPC, który
4
nadto był bezpośrednio określony jako procesowe uchybienie Sądu pierwszej ins-
tancji, przez co nie podlegał kontroli kasacyjnej, której granice wyznaczają wyłącznie
podstawy kasacyjne skierowane przeciwko wyrokowi sądu drugiej instancji (art. 392
§ 1 i 3931
KPC). Sąd Najwyższy zwrócił bowiem uwagę, że w postępowaniu pierw-
szoinstancyjnym pozbawiony wolności wnioskodawca bezpośrednio uczestniczył w
rozprawie w dniu 14 lutego 1997 r., następnie był poddany badaniom przez biegłych
lekarzy sądowych o specjalizacjach stosownych do zgłaszanych schorzeń oraz był
prawidłowo informowany przez sądy obu instancji o przysługujących mu środkach
zaskarżenia i z pouczeń tych korzystał, a w szczególności był pouczony o sposobie i
terminie wniesienia kasacji do Sądu Najwyższego za pośrednictwem adwokata i wys-
tąpił z wnioskiem o jego ustanowienie w postępowaniu kasacyjnym. Okoliczności te
jednoznacznie przekreślają twierdzenie skarżącego o pozbawieniu wnioskodawcy
możności obrony swych praw w stopniu prowadzącym do nieważności postępowania
(art. 397 pkt 5 KPC). Dlatego Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art. 39312
KPC.
Jedynie incydentalnie można zwrócić uwagę, że wnioskodawca z ustaloną II
grupą inwalidztwa od dzieciństwa legitymował się pięcioletnim okresem ubezpiecze-
nia liczonym w okresie dziesięciolecia od 4 stycznia 1979 r. do 4 stycznia 1989 r. [...],
co jest istotną okolicznością w staraniach o przyznanie mu świadczenia w drodze
wyjątku trybie w trybie art. 65 ustawy o z.e.p.
========================================