Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 września 1998 r.
II UKN 232/98
Do składek na ubezpieczenie społeczne mają zastosowanie przepisy o
zobowiązaniach podatkowych, a decyzja organu ubezpieczeniowego ustalają-
ca obowiązek zapłaty składki wraz z odsetkami za zwłokę ma charakter decyzji
podatkowej, co powoduje, że wniesienie odwołania nie wstrzymuje jej wykona-
nia.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie: SA Beata Gudowska, SN
Jerzy Kuźniar (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 września 1998 r. sprawy z wniosku
[...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w K. o wysokość składek, na skutek kasacji wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z
dnia 17 grudnia 1997 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację.
2. z a s ą d z i ł od [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w K. na rzecz
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K. kwotę 5000 (pięć tysięcy) zł tytu-
łem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 28 października 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-
Oddział w K. ustalił, że [...] Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w K. jest zobo-
wiązana do zapłaty odsetek od nieterminowo dokonanych wpłat składek na ubezpie-
czenie społeczne pracowników za okres od grudnia 1992 r. do lipca 1995 r. w wyso-
kości 523.569,60 zł.
Wyrokiem z dnia 13 marca 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie oddalił odwołanie zakładu pracy od powyższej decyzji, wy-
2
rażając pogląd, że organ rentowy zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 25 listopada 1986
r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) jest zobowiązany do naliczenia odsetek zwłoki na
zasadach i w wysokości określonych przepisami o zobowiązaniach podatkowych,
czyli od dnia, w którym składka stała się wymagalna, natomiast obowiązek zapłaty
odsetek zwłoki wynika z przepisu art. 359 KC. Sąd ten ustalił, że Państwowy Okrę-
gowy Inspektor Pracy w R., działając na podstawie § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia oraz rozliczenia
składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr
68, poz. 330 ze zm.) wystąpił z wnioskiem o wymierzenie dodatkowej składki w wy-
sokości 7% podstawy wymiaru dla przedsiębiorstwa PKP - Zakład Przeładunkowy w
Ż., w związku ze stwierdzeniem pogorszenia warunków pracy.
Decyzją z dnia 25 września 1992 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobo-
wiązał [...] DOKP w K. do opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne w wysoko-
ści 54% podstawy wymiaru, począwszy od 1 października 1992 r., za pracowników
zatrudnionych w Zakładzie Przeładunkowym w Ż., a po jej uchyleniu wyrokiem z dnia
7 stycznia 1993 r. [...] ponownie decyzją z dnia 22 kwietnia 1993 r. utrzymał ten
obowiązek. W związku ze złożonym odwołaniem sprawa zasadności decyzji o wy-
mierzeniu dodatkowej składki na ubezpieczenie społeczne była przedmiotem rozpoz-
nania przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie,
który ostatecznie prawomocnym wyrokiem z dnia 13 czerwca 1995 r. [...] oddalił od-
wołanie zakładu pracy. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 19 lipca 1995 r. Ponie-
waż w toku postępowania zakład pracy opłacał składki na ubezpieczenie społeczne
pracowników w wysokości podstawowej, w dniu 13 września 1995 r. wystąpił o rozło-
żenie powstałej z tego tytułu zaległości na raty, a także zaliczenie odsetek zwłoki
dopiero od daty uprawomocnienia się wyroku z uwagi na wyjątkowy charakter
sprawy.
Zawarty przez strony układ ratalny obejmował jedynie należność główną. Na-
leżność z tytułu ustalenia dodatkowej składki została uregulowana przez zakład
pracy w maju 1996 r., a Dyrektor Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w K.
nie wyraził zgody na anulowanie odsetek za zwłokę od dnia wymagalności decyzji
(25 listopada 1992 r.) do daty uprawomocnienia się wyroku. Odsetki w wysokości
3
77.253,12 zł, naliczone od uprawomocnienia się wyroku do daty wniosku o zawarcie
układu ratalnego, zostały zapłacone przez pracodawcę w dniu 8 maja 1996 r.
Wobec apelacji wnioskodawcy ([...] DOKP w K.) Sąd Apelacyjny w Krakowie
oddalił ją wyrokiem z dnia 17 grudnia 1997 r., mimo iż nie w pełni podzielił stanowis-
ko Sądu pierwszej instancji w zakresie podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Sąd Ape-
lacyjny przyjął, że zobowiązanie z tytułu składek ubezpieczeniowych nie ma charak-
teru cywilno-prawnego - wbrew poglądowi Sądu pierwszej instancji - i do składek
takich mają zastosowanie przepisy dotyczące zobowiązań podatkowych, stosownie
do § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie
rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na niektóre rodzaje
świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości organów podatkowych w zakre-
sie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr 6, poz. 40 ze zm.). Postępowanie w
sprawie wymiaru składek toczy się w trybie określonym przez art. 180 § 1 KPA, co
oznacza, że znajduje w nim również zastosowanie przepis art. 173 § 1 KPA, wska-
zujący, że wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji.
Artykuł 20 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.), przepisy rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 1989 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 1, poz. 4) i obowią-
zujące od dnia 1 stycznia 1995 r. rozporządzenie z dnia 9 stycznia 1995 r. (Dz.U. Nr
7, poz. 33 ze zm.) regulujące zasady pobierania odsetek za zwłokę od nieuiszczo-
nych w terminie świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie przepisy o
zobowiązaniach podatkowych oraz wysokości odsetek, nie pozwalają na przyjęcie,
że zobowiązanie zakładu pracy do opłacania dodatkowej składki na ubezpieczenie
społeczne pracowników stało się wymagalne dopiero z chwilą uprawomocnienia się
wyroku. Mogłoby tak być jedynie wtedy, gdyby w postępowaniu odwoławczym toczą-
cym się przed Sądem Wojewódzkim, doszło do wstrzymania wykonania decyzji or-
ganu rentowego. Ostatecznie Sąd Apelacyjny uznał, iż zaskarżony wyrok odpowiada
prawu.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją wnioskodawca i zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych, art. 173 KPA i 180 KPA w związku z art. 3 i
5 ustawy o zobowiązaniach podatkowych przez ich niewłaściwe zastosowanie oraz
przez błędną wykładnię § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego
4
1989 r., art. 20 ustawy o zobowiązaniach podatkowych oraz nie sprecyzowanych
„postanowień rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 1989 r. oraz z
dnia 9 stycznia 1995 r.”, wniósł o jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy
przez zmianę decyzji organu rentowego i ustalenie, że po stronie wnioskodawcy nie
istnieje obowiązek zapłaty odsetek, albo o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania bądź też Sądowi Wo-
jewódzkiemu, po uchyleniu również jego wyroku. W uzasadnieniu kasacji podano, że
przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. nie rozciągnęły na
należności ZUS postanowień art. 5 ustawy o zobowiązaniach podatkowych, ustala-
jącego moment powstania zobowiązania podatkowego, co powoduje ten skutek, że
decyzja organu rentowego „nie rodzi zobowiązania z chwilą jej doręczenia, ale po
uprawomocnieniu się i z tą datą jest wymagalna”.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw i jako taka podlega oddale-
niu.
W myśl art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych należy wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenie społeczne
na zasadach określonych przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego oraz
przepisami dotyczącymi ubezpieczeń, o ile te ustalają odmienne zasady postępowa-
nia w tych sprawach (art. 180 § 1 KPA). Szczegółowe zasady postępowania w za-
kresie składek na ubezpieczenie społeczne określa wydane z upoważnienia usta-
wowego rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wyso-
kości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne... W myśl § 14 ust. 9
tego rozporządzenia pracodawca opłaca składki na dany miesiąc do 15 dnia nas-
tępnego miesiąca, a od nie opłaconych w terminie składek ZUS pobiera odsetki za
zwłokę „na zasadach i w wysokości określonych przepisami o zobowiązaniach po-
datkowych” - art. 34 ustawy o organizacji i finansowaniu...
Od decyzji Oddziału Zakładu przysługuje odwołanie do sądu w terminie i wed-
ług zasad określonych w przepisach KPC, z uwzględnieniem przepisów ustawy o
organizacji..., z czego jednak, wbrew stanowisku skarżącego, nie wynika, że całko-
wicie wyłączone jest stosowanie przepisów KPA w toku postępowania odwoławcze-
5
go. Przepis art. 181 KPA stanowi bowiem, że organy odwoławcze właściwe w spra-
wach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosują przepisy KPA, chyba że przepisy
dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania. Oznacza to, że
wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego, nie wstrzymuje jej wykonania
(art. 173 § 1 KPA), a organ odwoławczy wstrzyma wykonanie decyzji w przypadku
uzasadnionym interesem społecznym lub ważnym interesem podatnika. Powołany
szczególny przepis dotyczący postępowania w sprawach zobowiązań podatkowych
oraz ubezpieczeń społecznych, zamieszczony w Dziale III KPA, wyłącza ogólną re-
gułę zawartą w art. 130 § 2 KPA, w myśl której wniesienie w terminie odwołania
wstrzymuje wykonanie decyzji. Fakt, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest
organem podatkowym, nie oznacza, że nie stosuje się do niego tych samych co do
tego organu zasad postępowania. Do składek na ubezpieczenie społeczne bowiem
mają, jak to wyżej wskazano, zastosowanie przepisy o zobowiązaniach podatko-
wych, a decyzja organu ubezpieczeniowego ustalająca obowiązek zapłaty składki
oraz określająca odsetki za zwłokę, ma charakter decyzji podatkowej, czego konsek-
wencją jest fakt, iż wniesienie od niej odwołania nie wstrzymuje jej wykonania. Ten
„podatkowy” charakter decyzji wyraźnie wynika z § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. rozciągającego przepisy ustawy o zobowiązaniach
podatkowych na należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne i składek na zaopatrzenie emerytalne w zakresie
określonym przepisami w nim wymienionymi.
Powyższe trafnie przyjął Sąd Apelacyjny, a jego stanowisko w pełni podziela
skład Sądu Najwyższego rozpoznający kasację.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji po myśli art. 393
12
KPC. O kosz-
tach postępowania orzeczono w oparciu o przepis § 10 ust. 2 pkt 8 i § 18 ust. 1 roz-
porządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości
(Dz.U. Nr 48, poz. 220 ze zm.).
========================================