Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 września 1998 r.
I PKN 346/98
Wyrażenie przez pracodawcę zgody na rozwiązanie umowy o pracę w
drodze porozumienia stron, w sytuacji gdy wcześniej złożył jednostronne
oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika oznacza, że cofnął w sposób dorozumiany wcześniejsze oświad-
czenie.
Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Kazimierz Jaśkowski, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa Zbigniewa T. przeciwko Zakładom Mięsnym S.A. w K. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kole z
dnia 16 września 1997 r. [...] oraz od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 3 kwietnia 1998 r. [...]
1. o d r z u c i ł kasację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kole z
dnia 16 września 1997 r. [...]
2. o d d a l i ł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu z dnia 3 kwietnia 1998 r. [...]
3. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 50 zł (pięćdziesiąt zło-
tych) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kole wyrokiem z dnia 16 września 1997 r. oddalił
powództwo Zbigniewa T. przeciwko Zakładom Mięsnym S.A. w K. o przywrócenie do
pracy oraz o ustalenie, że między stronami istnieje stosunek pracy, które wniósł
wskutek - jego zdaniem - wymuszonego przez pracodawcę rozwiązania umowy o
pracę na mocy porozumienia stron.
2
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanych Zakła-
dach od 1 lipca 1986 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie określony jako roz-
bieracz-wykrawacz, a przedtem od 1 września 1983 r. jako uczeń praktycznej nauki
zawodu. Do pracy powoda nie było zastrzeżeń. W dniu 24 lutego 1997 r. przed go-
dziną 7
00
powód został zatrzymany w pobliżu przejścia osobowego przez pracownika
Agencji Ochrony Mienia ze względu na podejrzenie, że jest w stanie nietrzeźwym i
skierowany do dowódcy warty. Tutaj został dwukrotnie poddany badaniom alkoteste-
rem, w tym raz w obecności przełożonego Michała K. Badanie wykazało 0,9% alko-
holu w powietrzu wydychanym. Zarówno według przełożonego, jak i pracowników
Agencji Ochrony Mienia wygląd powoda wskazywał na to, że był nietrzeźwy, czuć było
od niego wyraźnie woń alkoholu. Z badania powoda alkotesterem został sporządzony
protokół, w którym odnotowano wynik badania i który to protokół podpisał także
powód. W dniu opisanego zdarzenia powód napisał oświadczenie, w którym wyjaśnił,
że przyszedł rano do zakładu pracy, by uzyskać urlop, przekroczył jednak punkt kon-
trolny, „a był trochę po przepiciu dnia poprzedniego”.
W dniu 25 lutego 1997 r. pracodawca zawiadomił Komisję Zakładową NSZZ
„Solidarność” o zamiarze rozwiązania z powodem (i dwoma innymi pracownikami)
umowy o pracę. Organ związkowy w piśmie z dnia 28 lutego 1997 r. wniósł o odstą-
pienie od zamiaru rozwiązania umów o pracę z wszystkimi pracownikami.
W dniu 5 marca 1997 r. powód udał się do lekarza ze względu na uraz nogi
doznany podczas pracy dnia 3 marca 1997 r. W holu przychodni stomatologicznej, w
której znalazł się na krótko i przypadkowo, dwie pracownice strony pozwanej wręczyły
mu pismo o rozwiązaniu umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 KP, a jednocześnie za-
proponowały mu, by udał się do zakładu pracy w celu uzyskania zamiast zwolnienia
dyscyplinarnego - zwolnienie w trybie porozumienia stron oraz by w tym celu napisał
odpowiedni wniosek. Powód zgodził się na to i sporządził pismo, którego treść zaak-
ceptował członek Zarządu Henryk D., umieszczając na nim adnotację: „Zgoda”. Tego
samego dnia strona pozwana wystawiła powodowi świadectwo pracy uwzględniające
ustalenia stron co do sposobu rozwiązania umowy o pracę, które następnie doręczyła
powodowi przez pocztę. Jednak dnia 19 marca 1997 r. powód wysłał pocztą oświad-
czenie odwołujące zgodę na rozwiązanie stosunku pracy w drodze porozumienia
stron. Odpowiadając na to pismo, strona pozwana w piśmie z dnia 27 marca 1997 r.
napisała, że w związku z tym „podtrzymuje rozwiązanie umowy o pracę bez wypowie-
dzenia wręczone dnia 5 marca 1997 r.”.
3
W ocenie Sądu Rejonowego powód nie był przymuszony ani zachowaniem się
pracodawcy, ani okolicznościami, w jakich nastąpiło wręczenie mu pisma o rozwiąza-
niu umowy o pracę, do złożenia wniosku o zmianę sposobu rozwiązania umowy o
pracę. Poza tym, zgodnie z art. 61 KC, zawarte w tym wniosku oświadczenie woli wy-
warło skutek z chwilą dojścia do wiadomości pracodawcy, co miało miejsce dnia 5
marca 1997 r. Zatem późniejsze odwołanie przez powoda jego oświadczenia mogłoby
nastąpić za zgodą pracodawcy. Wprawdzie w piśmie z dnia 27 marca 1997 r. strona
pozwana nie wyraziła zgody na cofnięcie przez powoda oświadczenia o rozwiązaniu
umowy o pracę w drodze porozumienia stron, lecz Sąd Rejonowy uznał, że tak należy
ocenić jej stanowisko o „podtrzymaniu” wcześniejszego rozwiązania z powodem
umowy o pracę. W takiej zaś sytuacji pozostało jednostronne oświadczenie woli pra-
codawcy o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę z jego winy. Co do tego zaś Sąd
Rejonowy uznał, że powód dał podstawę do zastosowania art. 52 § 1 pkt 1 KP, gdyż
naruszył pracowniczy obowiązek trzeźwości, stawiając się dnia 24 lutego 1997 r. do
pracy w stanie uniemożliwiającym jej wykonywanie. Jeżeli nawet powód zamierzał
ubiegać się o urlop na ten dzień, to nie mając pewności, że go uzyska, miał także
obowiązek stawienia się do pracy w stanie trzeźwym. W konsekwencji Sąd Rejonowy
uznał, że nie ma podstaw do uwzględnienia powództwa i przywrócenia do pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 3 kwietnia 1998 r. oddalił apelację. Zdaniem Sądu II instancji nie można przy-
jąć, że „podtrzymanie” przez stronę pozwaną rozwiązania umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia jest ponownym rozwiązaniem umowy w trybie art. 52 § 1 KP i że tym sa-
mym trzeba do niego zastosować wszystkie wymagania przewidziane w Kodeksie
pracy. Strona pozwana wyraziła wprawdzie zgodę na rozwiązanie umowy o pracę na
mocy porozumienia stron, ale nie oznacza to, że cofnęła wcześniejsze jednostronne
oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia. Tak więc „pod-
trzymanie” rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia sprawiło jedynie powrót do
stanu sprzed rozwiązania umowy w drodze porozumienia stron. Jednocześnie Sąd
Wojewódzki podkreślił, że rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron
było pozbawione wad prawnych, w szczególności powód nie powoływał się na wady
oświadczenia woli przewidziane w art. 82 i następnych KC. Ponadto Sąd Wojewódzki
uznał, że stan nietrzeźwości powoda w pracy w dniu 24 lutego 1997 r. został prawid-
łowo ustalony. Istniała więc podstawa do zwolnienia powoda z pracy bez wypowie-
dzenia.
4
W kasacji złożonej od wyroku Sądu Rejonowego w Kole z dnia 16 września
1997 r. i od wyroku Sądu Wojewódzkiego powód zarzucił naruszenie art. 52 § 3 KP
wskutek jego niezastosowania i przyjęcia, że oświadczenie woli strony pozwanej z
dnia 27 lutego 1997 r. o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia wywołało
skutki prawne, a także zarzucił naruszenie art. 60 i art. 65 KC przez ich niezastoso-
wanie oraz art. 56 i art. 58 KC przez ich błędną wykładnię. Ponadto skarżący zarzucił,
że Sąd Wojewódzki naruszył przepisy postępowania, tj. art. 233 KPC, dokonując wad-
liwego ustalenia, że w dniu 24 lutego 1997 r. powód stawił się do pracy w stanie nie-
trzeźwym w celu świadczenia pracy. Nie rozważył również z należytą wnikliwością
okoliczności podawanych przez powoda, tych mianowicie, że przyszedł do pracy nie-
wyspany, zmęczony, z dokuczającym mu bólem, który próbował uśmierzyć kompre-
sem z alkoholu. Według powoda, wobec tych faktów Sądy obu instancji powinny
umożliwić mu weryfikację wyniku jednorazowego badania wadliwym alkotesterem przy
pomocy innych metod.
Przytaczając powyższe zarzuty i argumenty, powód wniósł o uchylenie wyro-
ków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępowa-
nia kasacyjnego w kwocie 100 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na podstawie wstępnej części kasacji można by wnosić, że zarzut naruszenia
prawa materialnego dotyczy art. 52 § 3 KP, gdyż ten przepis został w niej wskazany.
Jednak w dalszej części kasacji powód przytoczył już art. 52 § 2 KP i argumenty doty-
czące tego przepisu, należy zatem wnosić, że art. 52 § 3 KP został podany wskutek
oczywistej omyłki maszynowej.
Przede wszystkim należy stwierdzić, że pierwszoplanowe znaczenie ma w
sprawie zagadnienie, w jaki sposób i kiedy nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy łą-
czącego strony. W tej kwestii Sąd Wojewódzki ustalił, że w dniu 5 marca 1997 r. (w
godzinach rannych) dwie pracownice strony pozwanej wręczyły powodowi pismo o
rozwiązaniu z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia, którego treść przyjął do wia-
domości i - jak wynika z adnotacji na kopii pisma - pokwitował jego odbiór. Tego sa-
mego dnia w godzinach przedpołudniowych powód złożył pracodawcy wniosek o roz-
5
wiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron. Członek zarządu Henryk D. na
piśmie tym napisał: „Zgoda”, a powód jeszcze tego samego dnia otrzymał pismo
stwierdzające rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron. Ponadto
strona pozwana sporządziła świadectwo pracy stwierdzające sposób ustania stosunku
pracy i jego datę oraz poleciła komórce rachuby płac obliczyć i wypłacić powodowi
ekwiwalent za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy.
Przytoczone okoliczności faktyczne nie były przedmiotem kontrowersji między
stronami i zostały też niewadliwie ustalone przez Sąd Wojewódzki. Jednak Sąd ten
wyprowadził z nich niewłaściwe wnioski. Dokonał więc błędnej oceny stanu faktycz-
nego pod względem prawnym. Jeżeli bowiem pracodawca podjął decyzję o rozwiąza-
niu z pracownikiem umowy o pracę i wręczył ją pracownikowi i to w taki sposób, że
pracownik mógł i zapoznał się z jej treścią, to znaczy, że zgodnie z art. 61 zdanie 1
KC (w związku z art. 300 KP) złożył oświadczenie woli, które spowodowało ustanie
stosunku pracy w określony sposób. Jeżeli zaś wkrótce potem członek zarządu Hen-
ryk D., a więc osoba upoważniona do działania w imieniu pracodawcy, uwzględniła
prośbę pracownika o zmianę sposobu rozwiązania umowy o pracę, dając temu zew-
nętrzny wyraz na jego podaniu w postaci adnotacji: „Zgoda”, a następnie podjęła
czynności potwierdzające to stanowisko, to znaczy, że pracodawca odstąpił od do-
tychczasowego sposobu rozwiązania umowy o pracę i zastąpił go sposobem zgodnie
ustalonym przez strony. Nie można więc powyższej sytuacji tłumaczyć jako pozosta-
nia pracodawcy przy pierwotnym oświadczeniu woli. W razie bowiem zgodnej z wolą
obu stron zmiany sposobu rozwiązania umowy o pracę przestaje istnieć pierwotne,
jednostronne oświadczenie woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę z winy
pracownika. Nie jest bowiem możliwe jednoczesne istnienie dwóch oświadczeń woli
dotyczących rozwiązania tego samego stosunku pracy, to jest rozwiązania stosunku
pracy przez pracodawcę i rozwiązania na mocy porozumienia stron. W związku z tym
należy uznać, że wskutek późniejszego w czasie oświadczenia woli straciło aktual-
ność oświadczenie wcześniejsze, zaś pracodawca, przystając na rozwiązanie umowy
o pracę na mocy porozumienia stron, cofnął w sposób dorozumiany swoje wcześniej-
sze oświadczenie. Nie jest zatem trafny pogląd prawny Sądu Wojewódzkiego, iż
strona pozwana nie cofnęła swego oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę
bez wypowiedzenia z winy powoda i że w późniejszym czasie mogła powoływać się
na jego istnienie i skuteczność. Tym samym słuszny jest zarzut kasacji, że przyjęty
przez Sąd Wojewódzki sposób tłumaczenia oświadczeń woli strony pozwanej naru-
6
szył art. 60, art. 61 i art. 65 KC. Z art. 60 KC wynika bowiem, że wola osoby dokonu-
jącej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby,
które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Z kolei art. 65 § 1 KC stanowi, że
oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają - ze względu na okolicz-
ności - zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, natomiast art. 65 § 2
KC nakazuje przy tłumaczeniu umów kierować się „raczej zgodnym zamiarem stron i
celem umowy, niż opierać się na jej dosłownym brzmieniu”.
W konkluzji należy przeto dojść do wniosku, że w świetle przedstawionych
okoliczności, a zwłaszcza wobec rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron,
brak wyraźnego oświadczenia woli pracodawcy o odstąpieniu od rozwiązania umowy
o pracę z winy powoda nie mógł być argumentem na rzecz tezy, że powyższe
oświadczenie zachowało swoją aktualność i moc. Tym samym rozwiązanie umowy o
pracę nastąpiło na mocy porozumienia stron, stosownie do art. 30 § 1 pkt 1 KP i
zgodnie z tym, co strona pozwana stwierdziła w piśmie z dnia 5 marca 1997 r. oraz w
świadectwie pracy.
Dalszym zagadnieniem w sprawie jest kwestia, czy odwołanie przez powoda
oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę w drodze porozumienia stron, które nas-
tąpiło w piśmie z dnia 19 marca 1997 r., odniosło skutek.
Według art. 61 zdanie 2 KC odwołanie oświadczenia woli jest skuteczne wtedy,
gdy doszło do adresata jednocześnie z oświadczeniem woli lub wcześniej. Wówczas
skutek takiej czynności, tj. odwołanie oświadczenia, następuje niezależnie od zgody
strony, do której zostało skierowane oświadczenie i jego odwołanie. Inaczej jest na-
tomiast, gdy oświadczenie woli zostało już złożone. Wówczas bowiem dla cofnięcia
oświadczenia woli konieczna jest zgoda adresata.
Z ustaleń Sądu Rejonowego, które przyjął Sąd Wojewódzki wynika, że praco-
dawca, odpowiadając na pismo powoda z dnia 19 marca 1997 r., cofające oświad-
czenie o rozwiązaniu umowy o pracę w drodze porozumienia stron, nie stwierdził, że
wyraża zgodę na to cofnięcie. Sąd Rejonowy, tłumacząc jedynie zachowanie się
strony pozwanej uznał, że „kontekst pisma z dnia 27 marca 1997 r.” pozwala wnosić,
że takie było właśnie stanowisko pracodawcy, skoro „podtrzymał” rozwiązanie umowy
o pracę bez wypowiedzenia. Natomiast Sąd Wojewódzki - wbrew temu, co powód su-
gerował w apelacji i w kasacji - w ogóle nie ustalił, że w piśmie z dnia 27 marca 1997
r. pracodawca zawarł oświadczenie woli o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę
bez wypowiedzenia z jego winy. Przeciwnie, Sąd Wojewódzki odciął się od twierdze-
7
nia powoda, iż strona pozwana ponownie rozwiązała z nim umowę o pracę bez wy-
powiedzenia. Sama zaś strona pozwana w pismach procesowych podkreślała, że
oświadczenie powoda z dnia 19 marca 1997 r., odwołujące zgodę na rozwiązanie
umowy pracy w drodze porozumienia stron, nie mogło wywołać skutków prawnych z
braku po temu podstaw [...], zaś z punktu widzenia prawa dopuszczalna była w stanie
faktycznym sprawy „zamiana trybu rozwiązania umowy, na wniosek powoda, na poro-
zumienie stron”.
Tak więc Sąd Wojewódzki wadliwie uznał, że stosunek pracy łączący strony
rozwiązał się wskutek jednostronnego oświadczenia pracodawcy złożonego w trybie
art. 52 § 1 KP w dniu 5 marca 1997 r. Oświadczenie to bowiem pracodawca cofnął w
sposób dorozumiany przez to, że w sposób nie budzący wątpliwości wyraził zgodę na
rozwiązanie umowy o pracę w drodze porozumienia stron. Nie jest zaś możliwe, na co
słusznie powód zwrócił uwagę w kasacji, by umowa o pracę została rozwiązania jed-
nocześnie bez wypowiedzenia i na mocy porozumienia stron. Gdy natomiast chodzi o
kwestię zgody pracodawcy na cofnięcie przez powoda oświadczenia o rozwiązaniu
stosunku pracy w drodze porozumienia stron, to Sąd Wojewódzki ustalił, że praco-
dawca - odpowiadając na pismo powoda - nie oświadczył, że wyraża zgodę na to cof-
nięcie. Jedynie na podstawie „kontekstu pisma” Sąd Wojewódzki ocenił, że było to
wyrażenie zgody. Jednak co do tej okoliczności nie przesłuchał pracodawcy i pominął
treść jego pism procesowych. Tym samym usprawiedliwiony jest wniosek, że ocena
powyższego pisma była błędna.
Podsumowując dotychczasowe uwagi i rozważania należy więc uznać, że po-
wód słusznie zarzucił w kasacji naruszenie art. 52 KP, gdyż Sąd Wojewódzki nie miał
podstaw do rozpoznania jego roszczenia o przywrócenie do pracy w płaszczyźnie
tego przepisu w związku z art. 56 KP. Jednak kasacja powoda nie zasługiwała na
uwzględnienie, gdyż zaskarżony wyrok, oddalający roszczenia powoda o przywróce-
nie do pracy i ustalenie, że między nim a stroną pozwaną istnieje stosunek pracy,
mimo częściowo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu (art. 393
12
KPC). Nastą-
piło bowiem rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw i odrzucił ją w zakresie dotyczą-
cym wyroku Sądu Rejonowego jako niedopuszczalną. O kosztach postępowania ka-
sacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 98 w związku z art. 391 i art. 108 §
1 KPC.
8
========================================