Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 października 1998 r.
II UKN 334/98
Okres urlopu bezpłatnego nie jest okresem zatrudnienia w rozumieniu
art. 32 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) w związku z art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasa-
dach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Teresa Romer. Sędziowie: SA Beata Gudowska (spra-
wozdawca), SN Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 października 1998 r. sprawy z
wniosku Krystyny N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
G. o rentę rodzinną dla syna, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 4 marca
1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i oddalił rewizję.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 20 grudnia 1995 r. Sąd Rejonowy w Gdańsku uznał
Kazimierza N. za zmarłego w dniu 4 września 1995 r. o godz. 2400
w następstwie
zaginięcia w dniu 3 września 1994 r. statku "I.A.", na którym pracował w Spółce z o.o.
E.S. C.O.
W tak ustalonej dacie zmarły - co wykazało postępowanie przed Oddziałem
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w G., do którego wdowa złożyła wniosek o rentę
rodzinną dla małoletniego syna Andrzeja - nie spełnił warunków ustanowionych w
przepisie art. 37 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), bowiem jego zgon nastąpił
po upływie 18 miesięcy od ustania ostatniego okresu jego ubezpieczenia.
2
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni uwzględnił odwołanie Krystyny N.
od decyzji organu rentowego z dnia 29 marca 1996 r., odmawiającej przyznania renty
rodzinnej. Zmienił tę decyzję i przyznał rentę rodzinną dla małoletniego Andrzeja N.,
bowiem we własnym zakresie - wbrew treści postanowienia o uznaniu za zmarłego -
ustalił, że zgon Kazimierza N. nastąpił w dniu 3 września 1994 r., a więc w chwili,
kiedy wszystkie sporne warunki do ustalenia prawa do tego świadczenia zostały
spełnione.
Rozpoznający rewizję organu rentowego Sąd Apelacyjny w Gdańsku za pods-
tawę swego orzeczenia z dnia 4 października 1996 r. o zmianie wyroku Sądu pierw-
szej instancji i oddaleniu odwołania przyjął, że Sąd Wojewódzki przy ferowaniu orze-
czenia kierował się - w sposób sprzeczny z regułami obowiązującymi w prawie ubez-
pieczeń społecznych - zasadą słuszności, pomijając treść art. 234 KPC oraz art. 31 §
1 KC, w myśl których należy domniemywać, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej
w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
W kasacji opartej na obydwu podstawach z art. 3931
KPC wnioskodawczyni
zażądała zmiany niekorzystnego dla niej wyroku Sądu Apelacyjnego i oddalenia re-
wizji organu rentowego, ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku. Skarżąca wskazała na
naruszenie art. 37 ust. 1 powołanej już ustawy o ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
oraz art. 5, 233 § 1 i 316 § 1 KPC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 37 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników stanowi, że
prawo do renty rodzinnej przysługuje po pracowniku, który w chwili śmierci pozosta-
wał w zatrudnieniu i miał okres zatrudnienia nie krótszy, niż wymagany do renty in-
walidzkiej lub też w zatrudnieniu nie pozostawał, ale spełniał warunki do takiej renty,
a przyjmuje się, że osoba zmarła była inwalidą. Z kolei warunki prawa do renty okreś-
la art. 32 tej ustawy, stawiając w pkt 3 wymaganie, aby inwalidztwo powstało w cza-
sie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia, ale nie później
niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Z powołaniem się na tę regulację, w kasacji wyrażany jest pogląd, że osobę
korzystającą z urlopu bezpłatnego należy - w zakresie prawa do świadczeń z ubez-
3
pieczenia społecznego - traktować tak, jak osobę pozostającą w zatrudnieniu. Kon-
sekwencją tego poglądu jest wytknięcie naruszenia prawa materialnego polegające -
zdaniem skarżącego - na przyjęciu przez Sąd interpretacji idącej w kierunku wyklu-
czenia, iżby użyte w art. 32 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników
pojęcie “zatrudnienia” obejmowało także okres urlopu bezpłatnego.
W sporze co do znaczenia pojęcia "zatrudnienie” Sąd Najwyższy stwierdził, że
można go poszukiwać w powszechnym rozumieniu tego słowa, będącego rzeczow-
nikową formą czasownika "zatrudniać", a oznaczającego - dawać komuś pracę, po-
sadę, przyjmować kogoś do pracy, mieć go jako pracownika, lub w formie zwrotnej -
wykonywać samemu jakąś pracę, robotę, zajmować się, trudnić się czymś, a więc -
potocznie - wykonywać czynności intelektualne lub manualne, równoważne z poję-
ciem świadczenia pracy (patrz „Słownik języka polskiego” pod red. W. Doroszews-
kiego ,Warszawa 1968, t. X, s.835). W tym znaczeniu pojęcie "zatrudnienia " można
zatem rozumieć dwojako: albo jako aktywną realizację stosunku pracy przez jej
świadczenie, albo jako trwanie stosunku pracy jako takiego, bez względu na wykony-
wanie zatrudnienia. Na gruncie prawa można w konsekwencji przyjąć, że - jak chce
skarżąca - każdy pracownik pozostający w stosunku pracy jest "zatrudniony" w sze-
rokim tego słowa znaczeniu, choć nie każdy pracę wykonuje. Uprawniony jest też
dalszy wniosek, a mianowicie, że nie każdy nie wykonujący pracy (z jakichkolwiek
powodów, także przewidzianych w art. 174 § 1 KP) jest "zatrudnionym", tylko w węż-
szym znaczeniu tego pojęcia. Właściwe rozumienie “zatrudnienia” zwęża krąg lo-
giczny do zakresu tych tylko osób, które pracę świadczą lub doznają przerw w jej
świadczeniu bez zawieszenia praw i obowiązków pracowniczych, a takim pojęciem
posługuje się prawo ubezpieczeń społecznych, czemu daje wyraz w art. 5 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników, definiującym zatrudnienie jako wykony-
wanie pracy w ramach stosunku pracy.
Okres urlopu bezpłatnego nie jest okresem świadczenia pracy w przytoczo-
nym, wąskim rozumieniu tego pojęcia, gdyż mimo tego, że w czasie urlopu bezpłat-
nego umowa o pracę trwa nadal, obowiązki stron - świadczenie pracy i wypłata wy-
nagrodzenia - ulegają zawieszeniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia
1973 r. I PR 408/73, OSNCP 1974 z. 5, poz. 96).
Nie jest zatem słuszna stawiana w kasacji teza, że pojęcie pozostawania w
stosunku pracy w czasie korzystania z urlopu bezpłatnego jest równoznaczne z poję-
ciem pozostawania w zatrudnieniu, jakim posługuje się przepis art. 32 pkt 3 ustawy o
4
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników. Użyte w tekście przepisu sfromułowania,
właściwe dla regulacji prawnej obowiązującej przed dniem 15 listopada 1991 r., mia-
nowicie: “zatrudnienie lub okres równorzędny z zatrudnieniem”, pozostają w związku
z regulacją art. 11 ustawy, stanowiącą, że okresami zatrudnienia są okresy pozosta-
wania w stosunku pracy, za które pracownik otrzymywał wynagrodzenie lub zasiłki z
ubezpieczenia społecznego - chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy. Tym defini-
cjom nie odpowiada okres przebywania na urlopie bezpłatnym, z którego istoty wyni-
ka brak prawa do wynagrodzenia i zasiłków.
Okres ten nie odpowiada także określeniom okresów składkowych i nieskład-
kowych, jakimi posługuje się obowiązująca od dnia 15 listopada 1991 r. ustawa z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) oraz
uregulowanemu na nowo w art. 6 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent wy-
mogowi istnienia związku czasowego pomiędzy powstaniem ryzyka ubezpieczenio-
wego a zatrudnieniem, który uważa się za spełniony, jeżeli inwalidztwo powstało
między innymi w okresie opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości
określonej w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie przepisów o orga-
nizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o rewa-
loryzacji). Urlop bezpłatny jest okresem nieskładkowym, bo choć pracownik w czasie
tego urlopu objęty jest ubezpieczeniem społecznym - gdyż trwa ono od momentu
nawiązania stosunku pracy do jego ustania (art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada
1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) i nie ma mowy o wyłączeniu na jego czas z ubez-
pieczenia - to jednak nie jest w tym czasie wypłacane wynagrodzenie ani nie
przysługuje prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego (art. 14 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa – jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 143 ze zm.).
W konsekwencji, po stwierdzeniu, że okres urlopu bezpłatnego nie jest okre-
sem, w czasie którego (lub przed upływem 18 miesięcy od jego ustania) realizuje się
warunek powstania inwalidztwa z art. 32 pkt 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników w związku z art. 6 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, zarzuty
kasacji oparte na podstawie pierwszej z art. 3931
KPC nie mogły być uznane za uza-
sadnione, albowiem było poza sporem, że w ustalonej dacie zgonu Kazimierz N. po-
5
zostawał poza ubezpieczeniem, nie będąc do niego zgłoszony przez E.S. C.O., a w
okresie od dnia 3 września 1993 r. do czasu rozwiązania umowy ze Stocznią G. z
dniem 30 września 1994 r. przebywał na urlopie bezpłatnym.
Brak uzasadnienia dla argumentów jurydycznych podnoszonych przez skar-
żącego nie stanął jednak na przeszkodzie uwzględnieniu kasacji, albowiem już po
wydaniu zaskarżonego wyroku doszło do zmiany istotnych okoliczności sprawy w
związku z tym, że Sąd Rejonowy w Gdańsku - postanowieniem z dnia 21 kwietnia
1998 r., po uchyleniu w wyniku kasacji Ministra Sprawiedliwości postanowienia z dnia
20 grudnia 1995 r. - uznał Kazimierza N. za zmarłego w dniu 3 września 1994 r. o
godz. 2400
, a nie jak poprzednio - w dniu 4 września 1995 r. o godz. 2400
. Podnosząc
ten fakt, Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznał żądania kasacji za uzasadnione,
toteż wniósł o jej uwzględnienie przez uznanie uprzednio wnoszonej rewizji od
wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 27 czerwca 1996 r. za bezzasadną i jej oddale-
nie.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, stwierdziwszy że wobec przyjęcia daty
zgonu Kazimierza N. na dzień 3 września 1994 r. o godz. 2400
spełnione zostały
wszystkie warunki z art. 37 ust.2 cytowanej ustawy, gdyż zmarły posiadał wtedy wy-
magany okres zatrudnienia, a jego zgon nastąpił przed upływem okresu określonego
w art. 32 pkt 3, orzekł - jak w sentencji (art. 39315 KPC).
========================================