Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 października 1998 r.
III RN 55/98
Przepis art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwate-
rowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 141, poz. 692 ze zm.)
nie ma zastosowania do żołnierza zawodowego, który przed dniem wejścia w
życie tej ustawy zwrócił pomoc finansową na budownictwo mieszkaniowe,
otrzymaną na podstawie dotychczasowych przepisów.
Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Andrzej
Wasilewski, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 października 1998 r. sprawy ze
skargi Józefa N. na decyzję Dyrektora Oddziału Rejonowego Garnizonu W. Wojsko-
wej Agencji Mieszkaniowej z dnia 31 grudnia 1996 r. [...] w przedmiocie zwolnienia
osobnej kwatery stałej przy ul. Ż. w W. na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika
Praw Obywatelskich [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warsza-
wie z dnia 17 października 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 4 marca 1994 r. [...] Dowódca Zgrupowania Jednostek Zabez-
pieczenia MON utrzymał w mocy decyzję Szefa Służby Zakwaterowania i Budow-
nictwa Garnizonu S. z dnia 8 stycznia 1994 r. [...] w sprawie zwolnienia osobnej
kwatery stałej przy ul. Ż. w W., zajmowanej przez Józefa N. Organy obydwu instancji
jako podstawę rozstrzygnięcia wskazały przepis art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20
maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz. U. z 1992 r. Nr 5, poz. 19), który
stanowił, że żołnierz zawodowy jest obowiązany zwolnić osobną kwaterę stałą wraz z
2
osobami wspólnie z nim zamieszkałymi, jeżeli skorzystał z pomocy finansowej z
funduszu mieszkaniowego.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 25 sierpnia 1995
r. [...] uchylił obie decyzje uznając, że skarżący nie skorzystał z pomocy finansowej z
funduszu mieszkaniowego. Zdaniem Sądu Administracyjnego „skorzystać z pomocy”
, to tyle co „odnieść korzyść”, „pożytek” w uzyskaniu lokalu mieszkalnego (domu
jednorodzinnego) przy użyciu środków finansowych z funduszu mieszkaniowego. Co
prawda skarżący przystąpił do budowy domu jednorodzinnego w Spółdzielczym
Zrzeszeniu Budowy Domów Jednorodzinnych „B.-B.” i w związku z tym otrzymał w
1985 r. z funduszu mieszkaniowego zaliczkową pomoc zwrotną w kwocie 972.760
starych złotych., jednakże z powodu kłopotów zdrowotnych i sytuacji finansowej
zmuszony był odstąpić od kontynuowania budowy domu jednorodzinnego. W marcu
1991 r. zwrócił zatem w nominale przyznaną wcześniej zaliczkową pomoc finansową,
a w połowie 1992 r. wypowiedział członkostwo w spółdzielni. W ocenie NSA skarżący
nie skorzystał więc z pomocy finansowej wojska na zaspokojenie potrzeb
mieszkaniowych. Postąpił natomiast zgodnie z nakazem wynikającym z § 17 ust. 1
pkt 4 zarządzenia Ministra Obrony Narodowej Nr 63/MON z dnia 18 grudnia 1984 r.
w sprawie właściwości organów oraz zasad i trybu postępowania przy przyznawaniu
pomocy finansowej na budownictwo mieszkaniowe. Przepis ten stanowił, że osoba,
która uzyskała zaliczkową pomoc finansową, obowiązana jest ją zwrócić w wysokości
przyznanej w razie wystąpienia ze spółdzielni mieszkaniowej albo odstąpienia od
budowy lub modernizacji domu jednorodzinnego. Nie zwróconą dobrowolnie pomoc
finansową - w myśl § 17 ust. 1 cytowanego zarządzenia - egzekwuje się na podsta-
wie złożonych weksli gwarancyjnych. Józef N. nie powiadomił wprawdzie organu,
który przyznał mu pomoc, o wystąpieniu ze spółdzielni mieszkaniowej, jak wymagał
tego § 17 ust. 2 zarządzenia Nr 63/MON. NSA uznał jednak, iż zaniedbanie to nie
jest obłożone żadnymi rygorami, a zwłaszcza nie może prowadzić do pozbawienia
osobnej kwatery stałej. Sam zwrot zaliczkowej pomocy mógł stanowić dostateczny
sygnał dla właściwych organów o rezygnacji z kontynuowania budowy i wystąpieniu
ze spółdzielni. Ponadto fakt, że syn skarżącego dokończył następnie budowę domu i
w nim zamieszkał, przyjęty uprzednio w poczet członków spółdzielni, na co zezwalał
jej statut, również nie mógł mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia.
3
Po wejściu w życie ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 86, poz. 433 ze zm.) Dyrektor Od-
działu Terenowego Nr 6 Wojskowej Agencji Mieszkaniowej wydał decyzję z dnia 7
listopada 1996 r. [...], ponownie nakazując Józefowi N. zwolnienie zajmowanej kwa-
tery stałej. Tym razem merytoryczną podstawę wydania decyzji stanowił przepis art.
41 ust. 1 pkt 2 ustawy z 22 czerwca 1995 r. stanowiący, że żołnierz zawodowy i
osoby wspólnie z nim zamieszkujące są obowiązane przekazać do dyspozycji Wojs-
kowej Agencji Mieszkaniowej dotychczas zajmowaną kwaterę, jeżeli żołnierz otrzy-
mał pomoc finansową na budownictwo mieszkaniowe, udzieloną na podstawie do-
tychczasowych przepisów. Organ I instancji uznał, że Józef N. otrzymał pomoc fi-
nansową na budownictwo mieszkaniowe (co jest okolicznością bezsporną), i jest to
dostateczna podstawa, aby obecnie żądać opuszczenia kwatery, tym bardziej, że w
ocenie organu administracji działania podjęte przez Józefa N. zmierzały do obejścia
prawa i w związku z tym nie mogą korzystać z ochrony. Decyzją z dnia 13 grudnia
1996 r. [...] Dyrektor Oddziału Rejonowego Garnizonu W. Wojskowej Agencji Miesz-
kaniowej utrzymał w mocy decyzję Dyrektora Oddziału Terenowego [...] WAM. Organ
odwoławczy, podzielając stanowisko organu I instancji wskazał ponadto na wymierną
pomoc organów wojskowych w uzyskaniu członkostwa w spółdzielni przez Józefa N.
oraz na zbyt „wąskie” rozumienie wyrażenia „skorzystać z pomocy finansowej”, za-
prezentowane przez NSA w powoływanym już wyroku z dnia 25 sierpnia 1995 r.
Wyrokiem z dnia 17 października 1997 r. 1997 r. [...] Naczelny Sąd Adminis-
tracyjny w Warszawie oddalił skargę Józefa N. na decyzję Dyrektora Oddziału Rejo-
nowego Garnizonu W. WAM z dnia 13 grudnia 1996 r. Sąd Administracyjny przyznał
rację skarżącemu, iż ocena prawna wyrażona w orzeczeniu Sądu wiąże w sprawie
ten Sąd oraz organ, którego działanie lub bezczynność była przedmiotem zaskarże-
nia, na co, jak się wydaje, skarżący wskazywał. Oznacza to, że bez względu na su-
biektywne przeświadczenie o zasadności innego rozstrzygnięcia, organ administracji
jest obowiązany ponownie rozpatrzeć sprawę, stosując się do oceny prawnej za-
wartej w uzasadnieniu wyroku. Jednakże obowiązek ten może być wyłączony w wy-
padku istotnej zmiany stanu prawnego lub faktycznego, co - w ocenie NSA - miało
miejsce w niniejszej sprawie. Po wydaniu wyroku z dnia 25 sierpnia 1995 r. weszła w
życie powoływana wyżej ustawa z 22 czerwca 1995 r., której art. 41 ust. 1 pkt. 2,
odmiennie niż to było dotychczas, pod rządami art. 30 ust. 1 pkt. 1 ustawy o za-
kwaterowaniu sił zbrojnych z 1976 r., określił przesłanki uzasadniające żądanie
4
opuszczenia przydzielonej żołnierzowi kwatery stałej. Obecnie samo udzielenie
(otrzymanie) pomocy finansowej na budownictwo mieszkaniowe, na podstawie do-
tychczasowych przepisów, uzasadnia żądanie zwrotu kwatery. Nie zachodzi ko-
nieczność wykazania, jak to było w poprzednim stanie prawnym (obecny skład NSA
przychyla się bowiem do rozstrzygnięcia i podziela argumenty podane w uzasad-
nieniu wyroku z 25 sierpnia 1995 r.), że zainteresowany odniósł korzyść w postaci
zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, przy użyciu środków finansowych z funduszu
mieszkaniowego. A że skutki uchylenia poprzednich decyzji nastąpiły pod rządami
ustawy z 22 czerwca 1995 r., zdaniem NSA przepisy tej ustawy mają zastosowanie
przy ocenie legalności obecnie zaskarżonych decyzji.
Powyższy wyrok zaskarżył Rzecznik Praw Obywatelskich rewizją nadzwyczaj-
ną, w której zaskarżonemu wyrokowi zarzucił rażące naruszenie art. 41 ust. 1 pkt 2 i
art. 94 ust. 2 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rze-
czypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 86, poz. 433 ze zm.) oraz art. 2 Konstytucji Rzeczy-
pospolitej Polskiej i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu do ponownego rozpoznania.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich stanowisko Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego, zaprezentowane w zaskarżonym wyroku, narusza konstytucyjną
zasadę niedziałania prawa wstecz, wynikającą z normy demokratycznego państwa
prawnego (art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej), poprzez rażące naruszenie
art. 41 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 94 ust. 2 ustawy z 22 czerwca 1995 r. Ta ostatnia
ustawa, w zakresie będącym przedmiotem niniejszej sprawy, weszła w życie 1 stycz-
nia 1996 r. (art. 94 ust. 2 ustawy z 22 czerwca 1995 r.). W jej rozdziale 9, zawiera-
jącym przepisy szczególne, przejściowe i końcowe, nie ma normy, która nakazywa-
łaby stosować obecną ustawę do zdarzeń i stanów faktycznych, które miały miejsce
przed jej wejściem w życie. Wątpliwa byłaby też legalność takiej normy. Uznanie
zatem przez Sąd Administracyjny, że przepis art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22
czerwca 1995 r. mógł stanowić podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, jest
zastosowaniem „nowego prawa” do zdarzeń, które miały miejsce przed dniem wejś-
cia w życie zastosowanej ustawy. Skarżący bowiem, przed 1 stycznia 1996 r. zarów-
no otrzymał jak i zwrócił przyznaną mu zaliczkową pomoc finansową na budownictwo
mieszkaniowe, jak również wystąpił ze spółdzielni mieszkaniowej. Tego typu sytuacja
była już przedmiotem analizy Naczelnego Sądu Administracyjnego, na tle obowią-
zującego w tym czasie stanu prawnego.
5
Z normą art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy z 22 czerwca 1995 r. mielibyśmy do czy-
nienia wówczas, gdyby skarżący przyznaną mu pomoc finansową, na podstawie do-
tychczasowych przepisów, zwrócił po dniu wejścia w życie obecnej ustawy. Powołany
przepis odsyła bowiem w takiej sytuacji do odpowiedniego stosowania art. 47 ust. 8
ustawy z 22 czerwca 1995 r. Z odpowiedniego stosowania tego ostatniego przepisu
można natomiast wysnuć wniosek, że zwrot ekwiwalentu, co jest równoznaczne ze
zwrotem przyznanej uprzednio pomocy finansowej (art. 87 ust. 1 ustawy z 22
czerwca 1995 r.), nie daje prawa do kwatery osobie, która zwróciła przyznaną na
podstawie dotychczasowych przepisów pomoc. Pomoc taka musiała się jednak z
mocy prawa zamienić w ekwiwalent (cyt. art. 87 ust. 1), czyli istnieć w dniu 1 stycznia
1996 r. A zatem zwrot przyznanej pomocy przed tym dniem, musi być oceniany w
oparciu o dotychczasowe przepisy tj. ustawę z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowa-
niu sił zbrojnych i wydane na jej podstawie akty wykonawcze. Takiej zaś oceny Na-
czelny Sąd Administracyjny dokonał w wyroku z dnia 25 sierpnia 1995 r. [...] i była
ona zgoła inna od obecnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że Józef N. zwrócił otrzymaną na
podstawie dotychczasowych przepisów pomoc finansową z funduszu mieszkaniowe-
go Ministerstwa Obrony Narodowej na budowę domu jednorodzinnego przed dniem
wejścia w życie ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 86, poz. 433 ze zm.), przed dniem 1 stycznia
1996 r. ( art. 94 ust. 2 ustawy). Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyro-
ku z dnia 25 sierpnia 1995 r. [...] wyraził pogląd prawny, że skarżący nie skorzystał z
pomocy finansowej w rozumieniu przepisu art. 30 pkt 1 ustawy z dnia 20 maja 1976
r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 5, poz. 19 ze
zm.), bowiem skorzystanie z tej pomocy to uzyskanie lokalu mieszkalnego albo
domu jednorodzinnego przy użyciu środków finansowych z funduszu mieszkaniowe-
go, o którym mowa w art. 28 ust. 1 tej ustawy. W sytuacji zatem, stwierdził Sąd, gdy
skarżący wystąpił ze spółdzielni mieszkaniowej i zwrócił zaliczkową pomoc finanso-
wą w przyznanej wysokości, to nie można przyjąć, że skorzystał z tej pomocy. W
konsekwencji brak jest podstaw do żądania od skarżącego zwolnienia osobnej
kwatery stałej.
6
Z kolei w zaskarżonym niniejszą rewizją nadzwyczajną wyroku Sąd przyjął, że
obowiązek podporządkowania się ocenie prawnej wyrażonej w wyroku sądu adminis-
tracyjnego jest wyłączony w wypadku, tak jak w niniejszej sprawie, istotnej zmiany
stanu prawnego lub faktycznego. Pogląd ten nie jest trafny w odniesieniu do stanu
faktycznego i prawnego sprawy. Zgodnie bowiem z art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy o za-
kwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej żołnierz zawodowy i osoby
wspólnie z nim zamieszkujące są obowiązane przekazać do dyspozycji Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej dotychczas zajmowaną kwaterę, jeżeli otrzymał on pomoc
finansową na budownictwo mieszkaniowe udzieloną na podstawie dotychczasowych
przepisów. Przepis ten nie odnosi się jednakże do sytuacji, w której żołnierz zawo-
dowy otrzymał i nie wykorzystał otrzymanej na podstawie przepisów dotychczaso-
wych pomocy finansowej, zwracając tę pomoc i występując ze spółdzielni mieszka-
niowej przed dniem wejścia w życie ustawy z 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w odniesieniu do skar-
żącego sprawa zwolnienia przezeń osobnej kwatery stałej została „zamknięta” pod
rządem przepisów dotychczasowych. Uznanie, że powyższy przepis dotyczy żołnie-
rzy zawodowych, którzy otrzymali i zwrócili pomoc finansową przed wejściem w życie
ustawy z 1995 r., godziłoby w zasadę niedziałania wstecz i zasadę ochrony praw
nabytych. Należy bowiem przyjąć, że w sytuacji, gdy przepisy przejściowe nie naka-
zują wprost stosowania przepisów nowej ustawy do zdarzeń, jakie miały miejsce
przed dniem jej wejścia w życie, to nie jest dopuszczalne zastosowanie tych nowych
przepisów zwłaszcza do stanów prawnych i faktycznych całkowicie i zupełnie
ukształtowanych pod rządem przepisów dotychczasowych, szczególnie zaś w przy-
padku, gdy w sprawie ocenę prawną sprawy na tle tych przepisów wyraził Naczelny
Sąd Administracyjny. Należy także stwierdzić, że wykładnia językowa przepisu art.
41 pkt 2 ustawy z 1995 r. prowadzi do wniosku, że jest on mniej korzystny dla żołnie-
rzy zawodowych, bowiem podstawą obowiązku zwrotu zajmowanej kwatery jest
otrzymanie pomocy finansowej na budownictwo mieszkaniowe na podstawie dotych-
czasowych przepisów, podczas gdy przepis art. 30 ust. 1 ustawy z 1976 przewidy-
wał, że obowiązek ten aktualizuje się w razie skorzystania z tej pomocy, co jest poję-
ciem węższym, jak to wynika z wykładni tych przepisów dokonanych przez Sąd w
rozpoznawanych sprawach. W tej sytuacji należy przyjąć, że skarżący słusznie nabył
i zachował na podstawie dotychczasowych przepisów prawo do zajmowanej osobnej
7
kwatery stałej, które w braku wyraźnych postanowień nowej ustawy, nie mogło mu
być odebrane na podstawie tych nowych, surowszych przepisów.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================