Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 października 1998 r.
I PKN 400/98
Ustalenie zakresu podstawowych obowiązków pracownika, sposobu ich
naruszenia oraz stopnia zawinienia w ich niewykonaniu lub nienależytym wy-
konaniu jest warunkiem prawidłowej oceny, czy naruszenie tych obowiązków
było przyczyną uzasadniającą rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy
bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP.
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 października 1998 r. sprawy z po-
wództwa Urszuli S. przeciwko Fabryce Urządzeń Mechanicznych i Sprężyn „F.-B.” w
W. o odszkodowanie i ekwiwalent za urlop, na skutek kasacji powódki od wyroku
Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 31
marca 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Urszula S. wniosła o zasądzenie od Fabryki Urządzeń Mechanicznych i Sprę-
żyn „F.-B.” w W. na jej rzecz odszkodowania w wysokości 9.388,08 zł z tytułu nie-
zgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia oraz kwoty
3.129,36 zł jako ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy za 1996 r.
Sąd Wojewódzki w Bielsku Białej wyrokiem z dnia 22 maja 1997 r. [...] zasądził
od strony pozwanej na rzecz powódki żądane kwoty z odsetkami od 16 kwietnia 1996
r. oraz 1.500 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Sąd ustalił, że Urszula S. była
zatrudniona w Fabryce Urządzeń Mechanicznych i Sprężyn „F.-B.” od 1 września
1970 r. do 20 marca 1996 r., ostatnio na stanowisku zastępcy dyrektora do spraw
2
finansowo - handlowych i głównego księgowego. W dniu 20 marca 1996 r. została
odwołana ze stanowiska w trybie art. 70 § 1 i 3 KP w związku z art. 52 KP. Jako
przyczyny odwołania strona pozwana podała: dopuszczenie się fikcyjnej sprzedaży
wyrobów w grudniu 1995 r., nieprawidłowe jej zafakturowanie, nierzetelne bieżące
prowadzenie ksiąg rachunkowych i fałszowanie sprawozdań dla GUS, działanie na
szkodę przedsiębiorstwa przez akceptację nadmiernych i nieuzasadnionych wydat-
ków, podpisanie niekorzystnych umów ze Spółką F., niewywiązywanie się z podsta-
wowych obowiązków, co doprowadziło do zaniku produkcji i narastania strat, oraz
nieprzekazywanie kwot pobranych od pracowników na konto Pracowniczej Kasy Za-
pomogowo - Pożyczkowej. Zakres obowiązków powódki wynikał z regulaminu orga-
nizacyjnego oraz zarządzeń. Aktem notarialnym z dnia 24 kwietnia 1995 r. powołano
do życia Spółkę z o.o. F., której udziałowcem w 51% była strona pozwana. Umową z
dnia 26 kwietnia 1995 r. (z późniejszym aneksem), zawartą na czas określony do 31
grudnia 1998 r., wydano Spółce szereg obiektów i ustalono wysokość czynszu w nie-
zmiennej wysokości do 31 grudnia 1996 r. Bilans przedsiębiorstwa za 1995 r. został
zweryfikowany przez biegłych rewidentów bez poważniejszych zastrzeżeń. Doku-
menty parapodatkowe świadczą o uchybieniach w pracy powódki i podległego jej
działu. Zarzuty pokontrolne Państwowej Inspekcji Pracy nie mają wprost znaczenia
dla oceny pracy powódki. W zakładzie pracy między załogą, związkami zawodowymi,
zarządem przedsiębiorstwa i zarządcą komisarycznym istniał konflikt o znacznym
zaawansowaniu i nasileniu.
Zdaniem Sądu, zasadniczy dla oceny pracy powódki był zarzut fikcyjnej
sprzedaży produktów Kopalni Węgla Kamiennego „Z.-B.”. Biegły nie potwierdził jego
zasadności. Jeżeli nawet powódka wiedziała o tym fakcie, czemu przeczy okolicz-
ność, że w dniu 12 marca 1996 r., będąc na zwolnieniu lekarskim przesłała pismo z
wnioskiem o skorygowanie dokumentów w tym zakresie, stanowiłoby to podstawę do
odwołania jej ze stanowiska, jednak nie uzasadniałoby rozwiązania stosunku pracy
bez wypowiedzenia.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach,
uwzględniając apelację strony pozwanej, wyrokiem z dnia 31 marca 1998 r. [...],
zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił. W ocenie Sądu, wprowadzenie do
ksiąg przedsiębiorstwa fikcyjnej sprzedaży towarów zamówionych przez KWK „Z.-B.”
w grudniu 1995 r. i zaliczenie tych towarów ponownie do produkcji w toku w 1996 r.
było poważnym naruszeniem obowiązków określonych w rozporządzeniu Rady
3
Ministrów z dnia 26 lipca 1982 r. w sprawie głównych księgowych przedsiębiorstw i
innych państwowych jednostek organizacyjnych (Dz.U. Nr 25, poz. 179) oraz w
ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, nakładających na głównego
księgowego obowiązek dokonywania zapisów w oparciu o rzetelne dowody. Skory-
gowanie dokumentów nastąpiło w dniu 26 lutego 1996 r. z inicjatywy strony pozwa-
nej. Postępowanie potwierdziło zasadność zarzutu, że powódka działała na szkodę
przedsiębiorstwa. Wydatki na fundusz reprezentacyjny, przebudowę piętra, koszty
szkoleń i reklamy pozostawały w rażącej dysproporcji do sytuacji finansowej przed-
siębiorstwa. Urszula S. z racji zajmowanego stanowiska była odpowiedzialna za treść
umów zawieranych przez stronę pozwaną. Ją zatem obciąża dopuszczenie do poz-
bawienia przedsiębiorstwa możliwości kontroli działalności Spółki F. przez od-
sprzedaż dwu z początkowo 51% udziałów, zamrożenia czynszu, zastrzeżenia wy-
łączności na usługi transportowe przez półtora roku z klauzulą kary umownej wyno-
szącej 40%. Sprzedaż bez zgody Rady Pracowniczej 16 obiektów środków trans-
portowych oraz, bez przetargu, samochodu „Nysa” wartości księgowej ponad 2.000
zł naruszało § 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lutego 1982 r. Działa-
nie takie stanowiło ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.
Urszula S. wyrok ten zaskarżyła kasacją i wskazując jako jej podstawy naru-
szenie prawa materialnego oraz naruszenie przepisów postępowania wniosła o jego
zmianę i oddalenie apelacji lub uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej ins-
tancji do ponownego rozpoznania. Zdaniem skarżącej, strona pozwana nie udowod-
niła jej winy, która jest przesłanką zastosowania art. 52 KP. W ocenie naruszenia
obowiązków Sąd powołał przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lutego
1982 r. w sprawie głównych księgowych przedsiębiorstw i innych państwowych jed-
nostek organizacyjnych uchylone przez art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989
r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (jednolity tekst Dz.U. z
1991 r. Nr 6, poz. 27). Sąd nie uwzględniając całości materiału dowodowego naru-
szył art. 382 KPC. Rozstrzygając sprawę bez przeprowadzenia postępowania uzu-
pełniającego uchybił art. 386 § 4 KPC i art. 232 in fine KPC. W uzasadnieniu wyroku
pominął element winy powódki, czym naruszył art. 328 § 2 KPC.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Urszula S. została odwołana ze stanowiska zastępcy dyrektora do spraw fi-
nansowo - handlowych strony pozwanej na podstawie art. 70 § 3 KP. Zgodnie z art.
52 § 1 pkt 1 KP pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia w
razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowni-
czych. Dla oceny zasadności zastosowania przez pracodawcę tego przepisu ko-
nieczne jest ustalenie zakresu obowiązków pracownika, określenie, które z tych
obowiązków są podstawowymi, wykazanie na czym polegało ich niedopełnienie i czy
było ono zawinione przez pracownika oraz w jakim stopniu.
Trafny jest zarzut kasacji, że Sąd drugiej instancji nie ustalił tych przesłanek w
sposób dostateczny, tj. po wszechstronnym wyjaśnieniu wszystkich okoliczności
spornych, a oceny materiału dowodowego dokonał pobieżnie. Po lekturze uzasad-
nienia zaskarżonego wyroku, a także poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji, trudno jednoznacznie stwierdzić, jaki był zakres obowiązków powódki.
Ogólne odesłanie do wybranych (według jakiego kryterium?) postanowień regulami-
nu organizacyjnego i zarządzeń (czyich?) oraz do przepisów nieobowiązującego roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lutego 1982 r. w sprawie głównych księgo-
wych przedsiębiorstw i innych państwowych jednostek organizacyjnych, bez wy-
szczególnienia konkretnych zadań i sfer działalności przedsiębiorstwa, za które Ur-
szula S. ponosiła odpowiedzialność, nie wystarcza do ustalenia jakości wykonywania
przez nią obowiązków.
Dla ustalenia winy powódki zasadnicze znaczenie mają okoliczności podej-
mowania przez nią poszczególnych działań i dokonywania transakcji, których nieko-
rzystnymi dla przedsiębiorstwa skutkami została obciążona. Sąd nie ustalił, jaki był
samodzielny w nich udział powódki, a w jakich granicach wiązały ją polecenia za-
rządcy komisarycznego. W tym kontekście należy zgodzić się z zarzutem kasacji, że
nie zostały wyjaśnione okoliczności dotyczące większości zdarzeń, które strona poz-
wana podała jako przyczyny odwołania. W zakresie wystawienia faktury na dostar-
czenie przez stronę pozwaną 85% zamówionych przez KWK „Z.-B.” produktów - brak
jest jednoznacznych ustaleń, czy fakturę tę sporządziła powódka i czy należało to do
jej obowiązków, czy notatka sporządzona przez zarządcę komisarycznego W.S. i
nadsztygara Kopalni H.P. co do zaawansowania wykonania umowy stanowiła dos-
tateczną podstawę do zaksięgowania transakcji, czy też przed dokonaniem tej czyn-
ności powódka zobowiązana była do zweryfikowania (sprawdzenia) treści notatki. Nie
zostały także dostatecznie wyjaśnione okoliczności złożenia przez Urszulę S. pisma
5
o korektę dokumentów finansowych, a zwłaszcza czy termin jego złożenia wynikał z
nieobecności powódki w pracy usprawiedliwionej jej chorobą, czy był próbą obrony
po ujawnieniu podwójnego zaksięgowania sprzedanych towarów.
Trafnie podnosi skarżąca, że ocena celowości wydatków na fundusz repre-
zentacyjny, przebudowę I piętra budynku, szkolenia i reklamę wymagała ich indywi-
dualizacji. Należało nie tylko wziąć pod uwagę wysokość kwot wydatkowanych łącz-
nie na te cele, ale rozważyć skutki finansowe niepodjęcia każdego z nich z osobna.
Trudno na podstawie motywów zaskarżonego wyroku ocenić jednoznacznie, czy
przekazanie Spółce „ F.” środków transportu nastąpiło bez zgody rady pracowniczej
przedsiębiorstwa, a to wobec uchwały tego gremium wyrażającej zgodę na utworze-
nie Spółki na bazie transportu zewnętrznego przedsiębiorstwa „F.-B.”. Sąd powinien
dokonać analizy treści uchwały i zbadać, czy w jej postanowieniach zawarta była
wprost lub pośrednio generalna zgoda na rozdysponowanie na rzecz Spółki części
majątku strony pozwanej, czy też poszczególne transakcje zmierzające do wykona-
nia tejże uchwały wymagały każdorazowo odrębnej zgody rady pracowniczej. Powi-
nien był także określić jakich to 16 obiektów środków trwałych sprzedano Spółce. W
ocenie winy powódki mogą mieć znaczenie okoliczności utworzenia spółki F. i zakres
jej działania, ustalenie czy była to spółka konkurencyjna dla strony pozwanej, czy ko-
operująca z nią.
Nie jest natomiast trafny zarzut kasacji naruszenia art. 382 KPC i art. 386 § 4
KPC. Sąd drugiej instancji przyjmując ustalenia Sądu pierwszej instancji za własne
może dokonać odmiennej ich oceny bez przeprowadzenia uzupełniającego postę-
powania dowodowego. Ustalenia te, skoro mają stanowić faktyczną podstawę rozs-
trzygnięcia, muszą być jednak pełne. Dokonane w rozpoznawanej sprawie przez Sąd
pierwszej instancji i przyjęte jako niewadliwe za własne przez Sąd drugiej instancji
nie spełniają tego warunku.
Rozpoznając sprawę ponownie Sąd powinien wyjaśnić wszystkie okoliczności
dotyczące zarzutów stawianych powódce przez stronę pozwaną, wszechstronnie je
rozważyć - zwłaszcza w aspekcie kompetencji powódki do jednoosobowego podej-
mowania decyzji, celowości działań oraz skutków ich niepodjęcia, dokonać szcze-
gółowych ustaleń i ocenić je oraz zakwalifikować prawnie.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
§ 1
KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================