Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 października 1998 r.
II UKN 286/98
1. Pozostawanie rozwiedzionych małżonków w konkubinacie nie daje
podstaw prawnych do ustalenia prawa do renty rodzinnej po zmarłym byłym
mężu, jeżeli nie zostały spełnione warunki z art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.).
2. Warunek dotyczący wspólności małżeńskiej z art. 41 ust. 3 tej ustawy
ma zastosowanie do wdowy, a nie do rozwiedzionej małżonki.
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Maria
Mańkowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 października 1998 r. sprawy z
wniosku Teresy Barbary C. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w S. o
rentę rodzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 19 lutego 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawczyni Teresa Barbara C. odwołała się od decyzji Szefa Wojsko-
wego Biura Emerytalnego w S. z dnia 15 kwietnia 1996 r. odmawiającej przyznania
jej uprawnień do wojskowej renty rodzinnej po zmarłym w dniu 16 grudnia 1988 r.
mężu Stanisławie C. Podała, iż rozwiązanie jej małżeństwa nastąpiło w dniu 31 maja
1988 r. z wyłącznej winy męża, który od 10 lat był nałogowym alkoholikiem, nie wys-
tępowała jednak o alimenty, ponieważ po rozwodzie nadal mieszkali w jednym
mieszkaniu i ta część renty, której nie przepił, trafiała do jej rąk na wspólne wydatki
domowe. Opiekowała się rozwiedzionym mężem w czasie jego choroby i opłaciła
jego pogrzeb, uważa zatem, iż de facto ich związek małżeński nie przestał istnieć.
2
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyro-
kiem z dnia 19 maja 1997 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał
wnioskodawczyni rentę rodzinną po Stanisławie C. Sąd ustalił, że w chwili śmierci
byłego męża, wnioskodawczyni pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu uwzględnił
apelację pozwanego Wojskowego Biura Emerytalnego w S. i wyrokiem z dnia 19
lutego 1998 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd podniósł, iż
wnioskodawczyni miałaby prawo do renty rodzinnej po zmarłym Stanisławie C.,
gdyby spełniała warunki określone w art. 41 ust.3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
z.e.p., mającym zastosowanie również do renty należnej po zmarłym żołnierzu za-
wodowym z mocy art. 24 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz.36 ). Sąd
Apelacyjny uznał, iż przy prawidłowym ustaleniu, że małżeństwo wnioskodawczyni
zostało prawomocnie rozwiązane w 1988 roku, oraz że wnioskodawczyni nie miała
ustalonych alimentów wyrokiem lub ugodą sądową. Sąd pierwszej instancji błędnie
przyjął, że byłych małżonków łączyła wspólność małżeńska, która ustaje z chwilą
rozwiązania małżeństwa. Z samych akt rozwodowych małżonków C., dołączonych do
akt sprawy, wynika brak jakiejkolwiek więzi małżeńskiej od 15 lat, a po rozwodzie
nawet faktyczny związek rozwiedzionych małżonków nie ma znaczenia dla docho-
dzenia renty rodzinnej. Koniecznym natomiast warunkiem nabycia prawa do renty
rodzinnej przez małżonkę rozwiedzioną jest, poza spełnieniem warunków z art. 41
ust. 1 i 2 ustawy o z.e.p., posiadanie ustalonego prawa do alimentów od byłego
męża (ust.3), którego wnioskodawczyni nie miała.
Pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł kasację od powyższego wyroku, zarzu-
cając naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 5, 56 i 58 § 2 KC poprzez nie-
uwzględnienie zasad współżycia społecznego i ustalonych miejscowo zwyczajów co
do pozostawania we wspólnym pożyciu powódki z byłym mężem oraz art. 65 § 1 KC
co do motywacji rozwodu, jak również obrazę art. 41 ust.3 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o z.e.p. poprzez błędne określenie powódki „konkubiną”, a także art. 24
ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych
i ich rodzin oraz naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na wy-
nik sprawy - art. 231, 233 § 1, 47714
i 386 § 1 KPC. Wnioskodawczyni wniosła o
3
zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie, że przysługuje jej renta rodzinna po
zmarłym ex mężu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest zasadna. Sąd drugiej instancji nie naruszył wskazanych w
kasacji przepisów prawa procesowego, a powołane przepisy Kodeksu cywilnego w
ogóle nie mają zastosowania w sprawie o ustalenie prawa do renty rodzinnej, do któ-
rego mają zastosowanie wyłącznie przepisy prawa ubezpieczeniowego. Sąd Apela-
cyjny prawidłowo powołał art. 41 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), który na pods-
tawie art. 24 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz.36 ze zm.) stosuje się rów-
nież do renty należnej po zmarłym żołnierzu zawodowym.
Sąd Najwyższy podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego, że po rozwodzie nie
istnieje wspólność małżeńska, która może łączyć kobietę i mężczyznę pozostających
jedynie w małżeństwie. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1997 r., II UKN
17/97 (OSNAPIUS 1997 nr 23, poz.477 ) stwierdzono, że wspólność małżeńska, o
której mowa w art. 41 ustawy o z.e.p. oznacza rzeczywisty związek łączący
małżeństwo, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospo-
darstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra
założonej przez siebie rodziny.
Przewidziany w ust. 3 omawianego przepisu warunek dotyczący wspólności
małżeńskiej, czego nie zauważa się w kasacji, odnosi się jedynie do wdowy, a nie do
rozwiedzionej małżonki, skoro z orzeczeniem rozwodu ustaje wspólność ustawowa
małżonków. Powołany w uzasadnieniu Sądu drugiej instancji art. 31 Kodeksu rodzin-
nego i opiekuńczego dotyczy wspólności majątkowej i nie ma zastosowania przy
wykładni przepisu art. 41 ust 3 ustawy o z.e.p., w którym mowa o wspólności mał-
żeńskiej. Nie miało to jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.
Istnienie po rozwodzie więzi emocjonalnej i ( lub) materialnej między rozwie-
dzionymi małżonkami nie stanowi przesłanki przyznania uprawnień do renty rodzin-
nej, ma zatem rację Sąd Apelacyjny, że istnienie konkubinatu jest pozbawione praw-
nej doniosłości dla uprawnienia do renty rodzinnej bez względu na to, czy konkubinat
łączy osoby rozwiedzione, czy też osoby nie pozostające wcześniej w związku mał-
4
żeńskim. Są to rozważania na tle omawianego przepisu, wbrew natomiast zarzutom
kasacji wnioskodawczyni nie została nazwana „konkubiną”, chociaż trudno uznać, że
określenie to ma znaczenie pejoratywne.
Sąd Najwyższy w składzie obecnym, tak jak i Sąd drugiej instancji, nie po-
dziela stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w powołanym w kasacji wyroku z
dnia 22 stycznia 1993 r., II URN 61/92 (OSNCP 1994 z.3, poz.68), że małżonka roz-
wiedziona, nie mająca formalnie ustalonego prawa do alimentów, może domagać się
ustalenia w drodze postępowania dowodowego przed sądem, iż między nią a roz-
wiedzionym małżonkiem istniała do chwili jego śmierci rzeczywista więź materialna i
duchowa, uzasadniająca wniosek o rentę rodzinną po nim. Nabycie bowiem upraw-
nienia do renty rodzinnej przez rozwiedzioną małżonkę jest dodatkowo uwarunko-
wane wykazaniem, iż w chwili śmierci byłego męża miała w wyroku lub w ugodzie
sądowej ustalone prawo do alimentów z jego strony (art. 41 ust.3 ustawy o z.e.p.),
tak jak przyjął to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 stycznia 1997 r., II UKN 45/96
(OSNAPiUS 1997 nr 17, poz.324 ). Z przepisu tego wynika wyraźnie, że uprawnienie
do renty rodzinnej jest dla byłej małżonki surogatem jej ewentualnego uprawnienia
do alimentacji przez męża. Wnioskodawczyni, jako małżonka rozwiedziona, nie może
zatem uzyskać prawa do renty rodzinnej, gdy zmarły były małżonek nie został wyro-
kiem lub ugodą sądową zobowiązany do jej alimentacji.
Z tych wszystkich względów kasacja wnioskodawczyni podlegała oddaleniu na
podstawie art. 39312
KPC.
========================================