Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 listopada 1998 r.
I PKN 443/98
Czas pozostawania bez pracy, za który pracownikowi przywróconemu do
pracy przysługuje wynagrodzenie obejmuje okres, w którym pracownik mógł
wykonywać pracę, tzn. był gotowy do podjęcia jej świadczenia, a wynagrodze-
nia za pracę został pozbawiony wyłącznie wskutek bezprawnej odmowy do-
puszczenia go do pracy. Okres niezdolności do pracy, za który pracownik
otrzymał zasiłek chorobowy z ubezpieczenia nie jest okresem pozostawania
bez pracy w rozumieniu art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego - Ustawy z dnia 16
września 1982 r. (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef
Iwulski. Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 1998 r. sprawy z po-
wództwa Henryka T. przeciwko Spółdzielni Pracy „W.” w W. w likwidacji o przywró-
cenie do pracy i zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 27 listopada
1997 r. [...]
I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części zasądzającej kwotę 14.265,90 zł i w
tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego;
II. o d d a l i ł kasację w pozostałym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy we Włocławku, wyrokiem z dnia 23 maja 1997 r.
[...], oddalił powództwo Henryka T. przeciwko Spółdzielni Pracy „W.” w W. o uznanie
wypowiedzenia za bezskuteczne i przywrócenie do pracy. Sąd ustalił, że powód
podjął pracę w Spółdzielni w 1962 r. na stanowisku głównego technologa, w 1967 r.
2
został powołany na członka zarządu, a w 1990 r. objął funkcję prezesa. Od 21 kwiet-
nia 1995 r. do 16 stycznia 1996 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim. Z dniem 25
maja 1995 r. został odwołany przez Radę Nadzorczą z funkcji prezesa zarządu. Po
wyczerpaniu zasiłku chorobowego Henryk T. został zaliczony do II grupy inwalidów i
z tego tytułu przyznano mu rentę. Zawiesiwszy prawo do świadczenia w styczniu
1996 r. powrócił do pracy. W dniu 17 stycznia 1996 r. otrzymał wypowiedzenie
umowy o pracę. Od 18 stycznia do 28 marca 1996 r. przebywał na urlopie, a następ-
nie w szpitalu i na zwolnieniu lekarskim. Powód otrzymał odprawę pieniężną na
podstawie ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Rada Nadzorcza na
posiedzeniu w dniu 30 marca 1995 r. podjęła uchwałę nr 2/95 upoważniającą zarząd
do zmniejszenia zatrudnienia w 1995 r. o 10 osób. Wśród osób przewidzianych do
zwolnienia był powód. Jako uzasadnienie wypowiedzenia wskazano przyczyny
podane w uchwale RN nr 6/95 zamiast nr 2/95. Uchwała nr 6/95 stanowi o pogar-
szających się od 1993 r. wynikach finansowych Spółdzielni. W ocenie Sądu fakt
błędnego powołania uchwały nie może skutkować uznaniem wypowiedzenia za nie-
zgodne z prawem lub nieuzasadnione. Wypowiedzenie podpisali wszyscy członkowie
zarządu. Organ ten był władny dokonać wypowiedzenia powodowi, który w tym cza-
sie nie był już członkiem zarządu.
Wyrok ten Henryk T. zaskarżył apelacją. Podniósł, że odwołania go ze stano-
wiska i wypowiedzenia umowy o pracę winna była dokonać, zgodnie z art. 49 § 2
ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze oraz § 55 Statutu Spółdzielni,
rada nadzorcza. Ponieważ czynności tych dokonał zarząd są one bezskuteczne.
Twierdził nadto, że rozwiązanie z nim stosunku pracy nastąpiło z naruszeniem art.
187 Prawa spółdzielczego, a to wobec braku wymienionej w tym przepisie przyczyny
wypowiedzenia. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od strony poz-
wanej na jego rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy od 11 grudnia
1996 r. do dnia 28 lutego 1997 r. oraz odszkodowania w wysokości wynagrodzenia
za cały czas pozostawania bez pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu, wyrokiem
z dnia 27 listopada 1997 r. [...], zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przywrócił
powoda do pracy i zasądził na jego rzecz, pod warunkiem podjęcia pracy, kwotę
14.265, 90 zł tytułem wynagrodzenia za okres sześciu miesięcy pozostawania bez
3
pracy, w pozostałym zakresie apelację oddalając. Zdaniem Sądu nieprawidłowy jest
pogląd, że błędne uzasadnienie wypowiedzenia nie rodzi skutków prawnych. Zgod-
nie z art. 191 Prawa spółdzielczego oświadczenie woli o wypowiedzeniu powinno być
złożone w formie pisemnej z podaniem przyczyny. Według art. 187 ustawy z dnia 16
września 1982 r. spółdzielnia może rozwiązać stosunek pracy z członkiem spółdzielni
tylko w razie zmniejszenia na podstawie uchwały rady nadzorczej stanu zatrudnienia
podyktowanego gospodarczą koniecznością lub przyznania emerytury. Pozwany nie
powołał się w wypowiedzeniu na te przyczyny, naruszając tym samym art. 188 § 1
ustawy. Jedynym roszczeniem z tytułu wadliwego wypowiedzenia spółdzielczej
umowy o pracę jest przywrócenie do pracy. Swoistość spółdzielczego stosunku pracy
wyraża się między innymi w obowiązku pozostawania w stosunku pracy. Tym samym
brak podstaw do stosowania w odniesieniu do spółdzielczego stosunku pracy art. 45
KP. Żądanie powoda zasądzenia wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
pracy jest bezzasadne. Zgodnie z art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego pracownikowi
przywróconemu do pracy przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy, nie dłużej jednak niż za okres sześciu miesięcy. Sześciomiesięczne wynagro-
dzenie przyznane powodowi należało pomniejszyć o wypłaconą mu odprawę pie-
niężną z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn ekonomicznych. Nie ma na-
tomiast podstaw do odliczenia od zasądzonego wynagrodzenia kwoty zasiłku choro-
bowego pobranego w okresie pozostawania bez pracy. Kwestia ta, aczkolwiek
uprzednio sporna, po uchyleniu § 2 art. 188 Prawa spółdzielczego ustawą z dnia 2
lutego 1996 r., nie budzi kontrowersji.
Powyższy wyrok strona pozwana zaskarżyła kasacją. Wskazując jako jej
podstawę naruszenie prawa materialnego, a to art. 191 i art. 188 § 2 Prawa spół-
dzielczego wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa lub o jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Skarżąca zarzuciła, że Sąd błędnie zinterpretował art. 191 ustawy przyjmując, że
mylne podanie przyczyn uzasadniających wypowiedzenie rodzi skutki prawne w pos-
taci bezskuteczności oświadczenia woli o wypowiedzeniu. Stanowisko takie nie
uwzględnia reguł wykładni oświadczeń woli wynikających z art. 56 i art. 65 § 1 KC.
Sąd powinien był ustalić czy zaistniały rzeczywiste przyczyny wypowiedzenia. Sąd
naruszył także art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego przyjmując, że brak jest podstaw do
odliczenia od zasądzonego na rzecz powoda wynagrodzenia kwot pobranego przez
niego zasiłku chorobowego. Przepis ten mówi o wynagrodzeniu za czas pozostawa-
4
nia bez pracy. „Pozostawanie bez pracy” implikuje zdolność do podjęcia pracy.
Gdyby powód nawet miał możliwość podjęcia pracy nie mógłby jej podjąć, gdyż był
niezdolny do pracy.
W odpowiedzi na kasację powód wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 191 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdziel-
cze (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) jest bezzasadny. Zgodnie
z art. 187 tejże ustawy „Spółdzielnia może rozwiązać z członkiem spółdzielczą
umowę o pracę w czasie trwania członkostwa, z zachowaniem przewidzianego w
Kodeksie pracy okresu wypowiedzenia, w razie: 1) zmniejszenia na podstawie
uchwały rady spółdzielni stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecz-
nością, 2) przyznania członkowi prawa do emerytury”. Przyczyny te, skonkretyzowa-
ne, zostały wyliczone enumeratywnie. W każdym innym przypadku wypowiedzenie
spółdzielczej umowy o pracę nie jest dopuszczalne. Cytowany przepis należy wykła-
dać bardziej rygorystycznie niż art. 45 KP wprowadzający wymóg zasadności przy-
czyny wypowiedzenia. Treść uchwały nr 6/95 Rady Nadzorczej Spółdzielni Pracy
„W.” nie zawiera postanowień, które można by zakwalifikować jako jedną z ustawo-
wych przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę członkowi. „Pogarszanie się wyników
ekonomicznych Spółdzielni” nie jest tym samym czym „zmniejszenie stanu zatrud-
nienia podyktowanego gospodarczą koniecznością”. Nie jest prawidłowy prawny wy-
wód strony skarżącej dotyczący reguł wykładni oświadczeń woli. Wykładni oświad-
czeń woli dokonuje się wówczas, gdy są one niejasne, sporne. Oświadczenie woli
pozwanej Spółdzielni o wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę nie budzi wątp-
liwości interpretacyjnych. Jest jednoznaczne zarówno co do zamierzonych skutków
prawnych jak i przyczyn rozwiązania. Jako przyczynę wypowiedzenia strona pozwa-
na podała treść uchwały Rady Nadzorczej nr 6/95 – pogarszające się od 1993 r. wy-
niki finansowe Spółdzielni. Przyczyna ta, konkretna i prawdziwa, nie uzasadnia wy-
powiedzenia umowy o pracę członkowi spółdzielni. Wypowiedzenie zostało zatem
dokonane, jak trafnie ocenił Sąd drugiej instancji, z naruszeniem art. 187 Prawa
spółdzielczego.
Zgodnie z art. 188 § 1 Prawa spółdzielczego, w razie rozwiązania spółdziel-
czej umowy o pracę z naruszeniem art. 187, członkowi spółdzielni służy roszczenie o
5
przywrócenie do pracy. Należy zgodzić się z poglądem Sądu drugiej instancji, że art.
45 KP nie ma zastosowania w odniesieniu do spółdzielczej umowy o pracę. Że za-
tem, z jednej strony - pracownik nie ma możliwości wyboru roszczeń, z drugiej - sąd
nie może w miejsce przywrócenia do pracy orzec odszkodowania. Wyłączność rosz-
czenia restytucyjnego jest konsekwencją wynikającego z art. 182 § 1 ustawy obo-
wiązku spółdzielni i członka spółdzielni pozostawania ze sobą w stosunku pracy.
Członkowi spółdzielni, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy,
przysługuje za czas pozostawania bez pracy, nie dłużej jednak niż sześć miesięcy,
wynagrodzenie obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia bieżącego z
ostatnich trzech miesięcy oraz odpowiedni udział w części nadwyżki bilansowej. Ra-
cję ma Sąd drugiej instancji, że od zasądzonego na rzecz pracownika wynagrodzenia
nie podlegają odliczeniu kwoty pobranych przez niego zasiłków chorobowych. Traf-
ność tego, w przeszłości kontrowersyjnego, poglądu potwierdził ustawodawca skreś-
lając ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) zarówno art. 47 § 2 KP jak i zdanie 2
w § 2 art. 188 Prawa spółdzielczego. Nie znaczy to jednak, że na rzecz członka spół-
dzielni należy zawsze zasądzić wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
pojmowany jako okres od rozwiązania stosunku pracy do przywrócenia do pracy.
Wynagrodzenie przewidziane w art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego spełnia funkcję
kompensacyjną, odszkodowawczą. Wypłacane jest w miejsce wynagrodzenia, które
pracownik otrzymałyby za wykonaną pracę, gdyby, w rezultacie wadliwego rozwiąza-
nia stosunku pracy, nie doznał przeszkód w jej świadczeniu ze strony pracodawcy.
Jedyną przyczyną utraty prawa do wynagrodzenia musi więc być wadliwe rozwiąza-
nie stosunku pracy. Przyznanie wynagrodzenia nie może jednak bezpodstawnie
wzbogacać pracownika. Dlatego okres, za który przyznano wynagrodzenie winien
uwzględniać czas, w którym pracownik mógł wykonywać pracę, tzn. był gotowy do
podjęcia jej świadczenia. Choroba pracownika i zwolnienie z obowiązku świadczenia
pracy z tej przyczyny powoduje, że nie nabywa on prawa do wynagrodzenia za czas
niezdolności do pracy (z zastrzeżeniem art. 92 KP). Utrata zarobku rekompensowana
jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego - zasiłkiem chorobowym. Nie ma
żadnych racjonalnych argumentów przemawiających za tym, by niezdolny do pracy z
powodu choroby pracownik pozostający bez pracy wskutek wadliwego rozwiązania
umowy o pracę miał być traktowany korzystniej niż niezdolny do pracy z powodu cho-
roby pracownik pozostający w stosunku pracy. Jakkolwiek więc kwota pobranego
6
przez pracownika zasiłku chorobowego nie podlega odliczeniu od kwoty zasądzone-
go wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, to okres pobierania zasiłku z
tytułu niezdolności do pracy powinien być odliczony od okresu pozostawania bez
pracy, za który pracownikowi wynagrodzenie przysługuje. Sąd drugiej instancji nie
rozważał sprawy w tym aspekcie. Zasądził na rzecz powoda wynagrodzenie za sześć
miesięcy, przyjmując, że przez taki okres pozostawał on bez pracy. Nie dokonał
ustaleń co do czasu pozostawania powoda bez pracy z powodu wadliwego wypo-
wiedzenia spółdzielczej umowy o pracę, okresu pobierania zasiłku chorobowego
przypadającego na ten czas (po 28 marca 1996 r.) i relacji między obu tymi okresa-
mi. Po ustaleniu tych okoliczności Sąd oceni je i zakwalifikuje prawnie uwzględniając
pogląd prawny wyrażony przez Sąd Najwyższy. Kierując się powyższymi motywami
Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
§ 1 KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================