Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 listopada 1998 r.
II UKN 322/98
"Decyzją z urzędu", o której stanowi art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.) jest tylko taka decyzja, która z własnej inicjatywy organu
rentowego została podjęta po wydaniu decyzji odmawiającej przyznania prawa
do świadczenia emerytalno-rentowego lub przyznającej takie świadczenie w
wysokości niższej od przysługującej. Decyzja wydana wprawdzie z własnej ini-
cjatywy organu rentowego lecz stanowiąca rozstrzygnięcie wcześniej zgłoszo-
nego, niezałatwionego wniosku strony, nie jest decyzją z urzędu uzasadniającą
ograniczenie wypłaty świadczenia za okres wsteczny, niezależnie od tego, jak
długi okres upłynął pomiędzy zgłoszeniem wniosku a wydaniem decyzji.
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 1998 r. sprawy z wniosku
Marii S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G.W. o wy-
równanie renty inwalidzkiej, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 26 lutego
1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z.G. decyzją z dnia 28 listopada
1996 r. przyznał Marii S. prawo do renty inwalidzkiej według drugiej grupy inwalidów
z ogólnego stanu zdrowia od 1 października 1993 r. to jest za okres trzech lat wstecz
od miesiąca poprzedzającego wydanie decyzji z urzędu.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wy-
rokiem z dnia 26 maja 1997 r. [...], zmienił zaskarżoną przez wnioskodawczynię de-
2
cyzję w ten sposób, że przyznał jej prawo do renty inwalidzkiej według drugiej grupy
inwalidów z ogólnego stanu zdrowia od 10 marca 1986 r. to jest od daty zgłoszenia
wniosku o podwyższenie pobieranej renty. Sąd ustalił, że wniosek Marii S. z dnia 10
marca 1986 r. nie został załatwiony przez organ rentowy do października 1996 r. Or-
gan rentowy nie wydał w sprawie żadnej decyzji, ani odmawiającej, ani też podwyż-
szającej pobieraną przez wnioskodawczynię rentę. Swoje zaniedbanie Oddział ZUS
stwierdził w listopadzie 1996 r. i wydał z urzędu decyzję uznając, że popełniono błąd,
co powoduje przyznanie wyższej renty inwalidzkiej, za okres trzech lat wstecz od wy-
dania decyzji z urzędu, to jest od 1 października 1993 r.
Zdaniem Sądu organ rentowy przyznając wnioskodawczyni prawo do wyższej
renty inwalidzkiej za okres trzech lat wstecz od wydania decyzji z urzędu naruszył
przepis art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Przepis ten bowiem
ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy organ rentowy wydał w sprawie decyzję, która
przyznając lub odmawiając świadczenia okazała się podczas kontroli decyzją błędną.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, po roz-
poznaniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Z.G. stwierdzając,
że w bezspornym stanie faktycznym sprawy, wskazana przez Sąd pierwszej instancji
podstawa prawna wyroku jest prawidłowa wyrokiem z dnia 26 lutego 1998 r. [...] od-
dalił apelację. W uzasadnieniu swego orzeczenia Sąd Apelacyjny pogłębił argumen-
tację Sądu pierwszej instancji wywodząc, że: podziela pogląd, że przepisy ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin roz-
różniają kwestię „pierwszorazowego przyznania świadczenia” (art. 99 ustawy o
z.e.p.), od ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich
wysokości (art. 101 ustawy o z.e.p.).
W chwili zgłoszenia przez wnioskodawczynię wniosku o podwyższenie pobie-
ranej renty inwalidzkiej obowiązywał przepis art. 99 ustawy o z.e.p. stanowiący, że
świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń,
jednak za okres nie dłuższy niż 3 miesiące kalendarzowe poprzedzające miesiąc, w
którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Bezsporne w sprawie jest,
że wnioskodawczyni w dniu 10 marca 1986 r. zgłosiła wniosek o podwyższenie po-
bieranej renty inwalidzkiej, a organ rentowy mimo orzeczenia OKIZ stwierdzającego
drugą grupę inwalidów, nie wydał w sprawie decyzji. Wobec powyższego przyznanie
prawa do renty inwalidzkiej winno nastąpić na mocy art. 99 ustawy o z.e.p. od dnia
3
powstania prawa jak to ustalił Sąd Wojewódzki. W rozpoznawanej sprawie nie można
zastosować przepisu art. 101 ustawy o z.e.p. bowiem ma on zastosowanie jedynie „w
razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczenia lub ich wyso-
kości.
Natomiast organ rentowy w przedmiocie podwyższenia pobieranej przez
wnioskodawczynię renty inwalidzkiej nie wydał aż do 28 listopada 1996 r. żadnej de-
cyzji, nie można więc mówić o ponownym rozpoznaniu sprawy z konsekwencją
przyznania prawa do wyższej renty za okres 3 lat wstecz. Dla zastosowania tego
przepisu organ rentowy musi wydać decyzję, która następnie została uznana za dot-
kniętą błędem.
W kasacji od tego wyroku organ rentowy zarzucając, że został wydany z na-
ruszeniem prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie, w szczególności art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zao-
patrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin poprzez przyznanie wnioskodaw-
czyni prawa do renty inwalidzkiej w wymiarze II grupy inwalidów za okres wcześniej-
szy niż dopuszczalne 3 lata wstecz od miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym
wydano decyzję o sprostowaniu błędu organu rentowego wniósł o jego uchylenie i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając kasację Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Zgodnie z art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin w razie ponownego ustalenia przez organ
rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świad-
czenia wypłaca się poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do świadczeń
lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż za okres 3 lat wstecz, licząc od
miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano
decyzję z urzędu, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następs-
twem błędu organu rentowego. Przepis ten, zdaniem wnoszącego kasację, ma zas-
tosowanie w sprawie, ponieważ: „Bezspornym jest, że decyzję o przyznaniu prawa
do renty inwalidzkiej wg drugiej grupy inwalidów ZUS wydał z urzędu, stwierdzając
równocześnie swoje zaniedbanie. W tej konkretnie sprawie nastąpiło ponowne usta-
lenie wysokości świadczenia, albowiem samo świadczenie jako takie zostało już
4
przyznane w 1979 r., natomiast wnioskodawczyni wnosiła tylko o jego podwyższenie.
Tym samym ma tu zastosowanie art. 101 ustawy o z.e.p.”.
Sąd Najwyższy podziela pogląd prawny wyrażony w zaskarżonym wyroku.
Słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny, że art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.e.p. ma zas-
tosowanie wówczas, gdy błąd organu rentowego zostanie popełniony w decyzji od-
mawiającej przyznania świadczenia lub przyznającej świadczenie w wysokości niż-
szej od przysługującej, natomiast w rozpatrywanej sprawie błędem organu rentowego
była ponaddziesięcioletnia zwłoka w wydaniu decyzji przewidzianej w § 33 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świad-
czenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze
zm.). Gramatyczna wykładnia wyżej przytoczonego art. 101 ustawy o z.e.p. jedno-
znacznie wskazuje, że jego zakres przedmiotowy nie obejmuje wszystkich nieprawid-
łowości organu rentowego lecz jest ograniczony jedynie do tych, które są następs-
twem błędu w jego działaniu (odmowa przyznania świadczenia i zaniżenie jego wy-
sokości); nie obejmuje natomiast ujemnych następstw bezczynności tego organu.
„Decyzją z urzędu”, o której stanowi art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.e.p. jest więc
tylko taka decyzja - która, z własnej inicjatywy organu rentowego - została podjęta po
wydaniu decyzji odmawiającej przyznania prawa do świadczenia lub przyznającej
świadczenie w wysokości niższej od przysługującej. Decyzja wydana wprawdzie z
własnej inicjatywy organu rentowego lecz stanowiąca rozstrzygnięcie wcześniej zgło-
szonego, niezałatwionego wniosku strony, nie jest decyzją z urzędu, uzasadniającą
ograniczenie wypłaty świadczenia za okres wsteczny, niezależnie od tego jak długi
okres upłynął pomiędzy zgłoszeniem wniosku a wydaniem decyzji.
Bezprzedmiotowy jest zarzut organu rentowego, że decyzja przyznająca
wnioskodawczyni rentę inwalidzką w wysokości przysługującej inwalidom drugiej
grupy, w miejsce wysokości przewidzianej dla inwalidów trzeciej grupy, jest decyzją
ponownie ustalającą wysokość świadczenia w rozumieniu art. 101 ustawy o z.e.p. w
związku z czym, Sąd Apelacyjny błędnie zastosował w sprawie przepis art. 99 tej
ustawy. Zagadnienie, czy przyznanie świadczenia w zmienionej wysokości jest przyz-
naniem pierwszorazowym, czy ponownym jest sporem doktrynalnym, którego rozs-
trzygnięcie nie ma znaczenia w rozpatrywanej sprawie. Gdyby bowiem nawet przyjąć
za prawidłowy pogląd organu rentowego, to w sprawie należałoby zastosować art.
101 ust. 1 pkt 1 ustawy o z.e.p., na podstawie którego prawo do podwyższonego
5
świadczenia przysługuje wnioskodawczyni od dnia zgłoszenia wniosku, jak to orzekły
Sądy obu instancji.
Nie do przyjęcia jest podniesiony w kasacji zarzut, że wprawdzie po uzyskaniu
orzeczenia o zaliczeniu wnioskodawczyni do drugiej grupy inwalidów organ rentowy
nie wydał stosownej decyzji „w tym zakresie, tym niemniej nie można zgodzić się z
twierdzeniem, że w sprawie tej nie wydano aż do 28 listopada 1996 r. żadnej decyzji.
W okresie tych 10 lat Maria S. otrzymywała bowiem kolejne decyzje o waloryzacji
renty. Nie interesowała się jednak sposobem załatwienia swojego wniosku”. Fakt, że
wydawano decyzje waloryzacyjne renty inwalidzkiej pobieranej przez wnioskodaw-
czynię, w żadnym razie i w żadnym stopniu, nie sanuje bezczynności organu rento-
wego w załatwieniu wniosku o podwyższenie tej renty, zgłoszonego w dniu 10 marca
1986 r. Nie można też odmówić słuszności twierdzeniu zawartemu w odpowiedzi na
kasację, że wnioskodawczyni będąc osobą w podeszłym wieku i schorowaną błędnie
uznała pierwszą waloryzację dokonaną po złożeniu wniosku, jako realizację jej prawa
do świadczenia rentowego w wymiarze II grupy.
Organ rentowy ma obowiązek takiego działania, by po prawidłowym zgłosze-
niu wniosku o świadczenie emerytalno-rentowe nie istniała potrzeba interesowania
się przez wnioskodawcę „sposobem załatwienia swojego wniosku”. Wynika to nie
tylko z powołanego wyżej § 33 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983
r. lecz również z konstytucyjnego obowiązku, niepodważania zasady zaufania oby-
wateli do działania organów Państwa. Rzetelność w wykonywaniu obowiązków jest
podstawą realizacji tej zasady, a „nieumyślność zaniechania ustawowych czynności”
- jak to określono w kasacji - nie zwalnia od naprawienia ujemnych konsekwencji ja-
kie zaniechanie takie wyrządziło osobie dochodzącej swych świadczeń emerytalno-
rentowych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że rozpatrywana kasacja
nie ma usprawiedliwionych podstaw i zgodnie z art. 39312
KPC orzekł jak w sentencji
wyroku.
========================================