Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 12 marca 1999 r.
I PKN 40/99
Ocena skuteczności odwołania cofnięcia pozwu z powołaniem się na
złożenie oświadczenia w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne pow-
zięcie decyzji i wyrażenie woli wymaga wiadomości specjalnych (art. 278 § 1
KPC).
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 marca
1999 r. sprawy z powództwa Edwarda G. przeciwko Fabryce Kotłów „R.” w R. o zap-
łatę, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z
dnia 23 października 1998 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
u c h y l i ć zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Apelacyj-
nemu w Katowicach do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 23 października 1998 r. [...] Sąd Apelacyjny w Katowi-
cach oddalił zażalenie powoda Edwarda G. na postanowienie Sądu Wojewódzkiego
w Katowicach z dnia 5 czerwca 1998 r. [...] w przedmiocie umorzenia postępowania
wobec cofnięcia pozwu w sprawie przeciwko Fabryce Kotłów "R." SA w R. o zapłatę
wynagrodzenia za stosowanie wynalazków.
Powód dochodził wynagrodzenia za stosowanie przez stronę pozwaną dwóch
wynalazków jego autorstwa: opatentowanego wynalazku [...] oraz projektu [...]. Po-
wód uważał, że strona pozwana zaniżyła efekty stanowiące podstawę wyliczenia
należnego mu wynagrodzenia. Strona pozwana uważała, że nigdy nie stosowała w
pełnym zakresie projektu wynalazczego chronionego patentem [...], gdyż urządzenia
2
wykonane według tego projektu wręcz przyniosły stratę. Na skalę przemysłową zas-
tosowano tylko pewne elementy wynalazku i rozwiązanie objęte zgłoszeniem [...],
które jednak z uwagi na brak cechy nowości nie było uznane za wynalazek.
W toku postępowania opinie w sprawie wydało kilku biegłych. Janusz F. uznał,
że strona pozwana stosowała wynalazek powoda chroniony patentem [...] w niepeł-
nym zakresie oraz od 1974 r. stosuje rozwiązanie zgłoszone przez powoda [...].
Przyjął, że stosowanie obu rozwiązań przyniosło efekty ekonomiczne uzasadniające
roszczenie. Biegły Marian Ś. wydał podobną opinię. Kolejni biegli Ewa B. i Jerzy A. w
opinii zasadniczej i uzupełniającej uznali, że strona pozwana nigdy nie stosowała
wynalazku w tym znaczeniu, że część rozwiązania objętego patentem zastąpiono
rozwiązaniem, którego dotyczy zgłoszenie [...]. Łączne stosowanie tych rozwiązań
nie było stosowaniem wynalazku, a rozwiązanie [...] nigdy nie zostało uznane za wy-
nalazek. Na rozprawie w dniu 5 czerwca 1998 r., po przesłuchaniu biegłej Ewy B.,
powód zmienił żądanie domagając się wynagrodzenia za stosowanie rozwiązania
objętego zgłoszeniem [...]. Biegła oświadczyła, że jest to nowe roszczenie, ale i ono
jest bezzasadne, bo z twierdzeń samego powoda wynika, że rozwiązanie to nie miało
cech nowości i nie zostało uznane za wynalazek czy projekt racjonalizatorski. Powód
wówczas cofnął pozew.
Sąd Wojewódzki umorzył postępowanie uznając, że brak podstaw do uznania
cofnięcia pozwu za niedopuszczalne (art. 203 § 4 i art. 469 KPC) oraz odstąpił od
obciążania powoda kosztami postępowania.
Zażalenie na to postanowienie złożył powód, który odwołał cofnięcie pozwu.
Podniósł, że do złożenia oświadczenia o cofnięciu pozwu doszło w atmosferze ner-
wowości, w sytuacji gdy po dwugodzinnej rozprawie był w stanie "skrajnego załama-
nia nerwowego i zastraszenia". Stan ten "paraliżował logiczne myślenie i podejmo-
wanie prawidłowych decyzji". Powód podniósł, że "Sąd w zaskakujący i podstępny
sposób wykorzystał stan załamania nerwowego, zastraszenia i szok powoda do nie-
słusznego wyrażenia zgody na cofnięcie pozwu". Powód zarzucił także uniemożli-
wienie mu korzystania z pomocy prawnej. W piśmie z dnia 16 czerwca 1998 r. powód
podtrzymując dotychczasowe zarzuty wniósł o przesłuchanie Zofii B.-G. w charakte-
rze świadka. Przedłożył też następnie zaświadczenie lekarskie z 22 czerwca 1998 r.,
z którego wynika, że od 1983 r. leczy się z powodu zespołu neurasteniczno-depre-
syjnego, w ostatnim okresie z zaostrzeniem objawów.
3
Sąd Apelacyjny, oddalając zażalenie powoda podniósł, że podlega ono roz-
poznaniu w aspekcie sądowej kontroli odwołania przez stronę czynności proceso-
wych. Sąd stwierdził, że złożone przez powoda zaświadczenie o stanie zdrowia "nie
świadczy o tym, że taki sam stan istniał u powoda w dniu 5 czerwca 1998 r. oraz by
ten stan uniemożliwiał powodowi swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli".
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powód znając swój stan zdrowia miał prawo wniosko-
wać o odroczenie rozprawy, by przemyśleć decyzję lub uzyskać poradę prawną. W
protokole rozprawy brak zapisu o takim wniosku. Sąd Apelacyjny ocenił następnie,
czy w sprawie nie występowały przesłanki z art. 203 § 4 i 469 KPC, pozwalające na
uznanie niedopuszczalności cofnięcia pozwu. W szczególności dotyczy to oceny, czy
nie naruszało ono słusznego interesu powoda. Sąd Apelacyjny uznał, że takie przes-
łanki nie występowały. W momencie cofnięcia pozwu, roszczenie powoda w świetle
opinii biegłych "jawiło się jako bezzasadne". Następnie Sąd drugiej instancji przepro-
wadził szczegółową analizę roszczenia i wstępną ocenę jego zasadności, przyjmując
że nie prowadzi ona do uznania, aby cofnięcie pozwu naruszało słuszny interes po-
woda.
Od tego postanowienia kasację złożył powód. Zarzucił naruszenie: art. 378 § 1
i 2 w związku z art. 381 KPC przez nierozpoznanie podniesionych w zażaleniu za-
rzutów, nieprzeprowadzenie dowodów oraz nierozpoznanie istoty sprawy; art. 233 §
1 KPC przez wybiórczą i jednokierunkową ocenę zgromadzonych dowodów; art. 203
§ 4 i 469 KPC przez uznanie za dopuszczalne cofnięcia powództwa; art. 117 KPC
przez nieprzyznanie powodowi pełnomocnika; art. 381 KPC przez nierozpoznanie
wniosków dowodowych; art. 328 § 2 KPC w związku z art. 39319
i art. 397 § 2 KPC
przez nieustosunkowanie się w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia do za-
rzutów; oraz art. 82 KC przez niewłaściwe zastosowanie. W uzasadnieniu kasacji
powód podniósł w szczególności, że oświadczenie o cofnięciu pozwu złożył w stanie
wyłączającym świadome wyrażenie woli i powzięcie decyzji w rozumieniu art. 82 KC.
Na tę okoliczność przedłożył zaświadczenie lekarskie i wnioskował o przeprowadze-
nie dowodu z przesłuchania świadka. Sąd Apelacyjny w istocie tych zarzutów nie
rozpoznał. Powód zarzucił też, że Sąd drugiej instancji "nie wyczerpawszy możliwo-
ści dowodowych przesądził o niezasadności roszczeń". Wreszcie podniósł, że Sąd
drugiej instancji w uzasadnieniu nie ustosunkował się do zarzutu wadliwości odmowy
przyznania powodowi pomocy prawnej.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rację ma Sąd drugiej instancji, że zażalenie powoda podlegało rozpoznaniu w
aspekcie sądowej kontroli odwołania przez stronę czynności procesowych. Powód
bowiem przed uprawomocnieniem się postanowienia o umorzeniu postępowania od-
wołał swoje oświadczenie o cofnięciu pozwu (por. postanowienie z dnia 16 lutego
1968 r., II CZ 129/67, OSNCP 1968 r. z. 8-9, poz. 158; PiP 1970 r. nr 1, s. 173 z
glosą J. Lapierre). Rozpoznanie zażalenia wymagało rozważenia sprawy w dwóch
aspektach: prawidłowości postępowania Sądu pierwszej instancji w zakresie stoso-
wania art. 203 § 4 i 469 KPC oraz ewentualnych wad oświadczenia o cofnięciu poz-
wu. Przepis art. 203 § 4 KPC stanowi, że sąd może uznać za niedopuszczalne cof-
nięcie pozwu tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że czynność ta jest
sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obej-
ścia prawa. Charakterystyczne jest, że obecna redakcja tego przepisu daje sądowi
znacznie większą swobodę w jego stosowaniu „(sąd może)”. Dlatego sąd stosując
ten przepis działa w ramach swobodnego uznania i powinien wkraczać tylko w przy-
padkach ewidentnych, gdyż ustawodawca przedkłada wolę strony nad dążenie do
wydania wbrew niej orzeczenia sądowego. Zarówno Sąd pierwszej instancji, jak i
Sąd drugiej instancji dokonały niezbędnych ocen w aspekcie stosowania tego prze-
pisu, przy czym w grę wchodziła jedynie jedna jego przesłanka, a mianowicie ewen-
tualna sprzeczność cofnięcia pozwu z zasadami współżycia społecznego (dość
oczywiste jest bowiem, że cofnięcie pozwu nie było sprzeczne z prawem i nie zmie-
rzało do jego obejścia). Nieco inną redakcję ma art. 469 KPC. Przepis ten stanowi,
że sąd uzna cofnięcie pozwu za niedopuszczalne, gdyby czynność ta naruszała
słuszny interes pracownika (w tym przypadku wynalazcy). Z tego sformułowania na-
leży wyprowadzić wniosek, że sąd w razie spełnienia przesłanek tego przepisu powi-
nien uznać cofnięcie pozwu za niedopuszczalne. Dlatego też Sądy obu instancji pra-
widłowo dokonały wstępnej oceny zasadności roszczenia w kontekście dotychczas
przeprowadzonego postępowania dowodowego i jego wyników. Podkreślenia wyma-
ga przede wszystkim to, że była to ocena wstępna, bynajmniej nie przesądzająca
ewentualnego rozstrzygnięcia o zasadności roszczenia. W tym zakresie analiza Są-
dów obu instancji jest wyczerpująca i szczegółowo uzasadniona. Jest ona zgodna z
dotychczasowym, utrwalonym orzecznictwem. Podkreślić przede wszystkim należy,
że ocena dopuszczalności cofnięcia pozwu nie wymaga przeprowadzenia postępo-
5
wania dowodowego w całości i dokonania pełnej oceny tego materiału dowodowego
(por. postanowienie z dnia 15 maja 1970 r., III PRN 30/70, OSNCP 1971 r. z. 1, poz.
10). Przy ocenie słusznego interesu pracownika (art. 469 KPC), należy mieć na uwa-
dze, że ochrona tego interesu, nie idzie tak daleko by nakazywała uznać za niedo-
puszczalną każdą czynność dyspozytywną, w wyniku której pracownik nie uzyskuje
korzyści, jakie mógłby uzyskać w wyniku wydania orzeczenia. Mogą bowiem powstać
wyjątkowe sytuacje wynikające ze szczególnych okoliczności sprawy, zwłaszcza gdy
ustalenie prawdziwego stanu rzeczy jest utrudnione (por. teza IV uchwały pełnego
składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia
1969 r., III PZP 43/69, wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w
przedmiocie ugodowego załatwiania spraw pracowniczych przed sądem, OSNCP
1970 r. z. 3, poz. 40). W tym zakresie zarzuty kasacji były nieuzasadnione.
Dotyczy to również zarzutu naruszenia art. 117 KPC przez "nieprzyznanie po-
wodowi pełnomocnika". W tym zakresie przede wszystkim należy stwierdzić, że po-
wód nigdy nie składał wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Kilkakrotnie
jedynie wnosił o odroczenie rozprawy celem umożliwienia skorzystania mu z pomocy
prawnej. Taką możliwość powodowi stworzono.
Usprawiedliwioną podstawę kasacji stanowi natomiast zarzut naruszenia art.
82 KC (a także 381 KPC) przez co najmniej przedwczesną odmowę jego zastoso-
wania. Powód wyraźnie w zażaleniu powoływał się na okoliczności uzasadniające
przyjęcie, że oświadczenie o cofnięciu pozwu złożył w stanie wyłączającym świado-
me i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Powoływał na te okoliczności do-
wody, których nie mógł z istoty rzeczy wskazać przed Sądem pierwszej instancji. Sąd
drugiej instancji nie przeprowadził jednego z tych dowodów i samodzielnie ocenił, że
wskazane przesłanki nie zachodziły. Ocena ta była co najmniej przedwczesna,
zwłaszcza że należy uznać, iż wymaga ona wiadomości specjalnych, skoro dotyczy
stanu psychicznego powoda.
Dlatego na podstawie art. 39313
§ 1 KPC należało orzec jak w sentencji.
========================================