Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 marca 1999 r.
III RN 165/98
Przejęcie nieruchomości ziemskich, o których mowa w art. 2 ust. 1 lit. b-
d dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944
r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jednolity tekst: Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz.
13 ze zm.) następowało z mocy samego dekretu, a wpis w księdze hipotecznej
dokonywany był wyłącznie na podstawie stosownego zaświadczenia (§ 12 roz-
porządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w
sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z
dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, Dz.U. Nr 10, poz. 51
ze zm. oraz art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księ-
gach hipotecznych /gruntowych/ prawa własności nieruchomości przejętych na
cele reformy rolnej, Dz.U. Nr 39, poz. 233 ze zm.), które nie miało charakteru
decyzji administracyjnej (art. 68 i następne rozporządzenia Prezydenta Rzeczy-
pospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnym, Dz.U. RP
Nr 36, poz. 341 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara
Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 25 marca 1999 r. na rozprawie sprawy ze
skargi Haliny D. na postanowienie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z
dnia 11 kwietnia 1996 r. [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji w spra-
wie przejęcia nieruchomości na własność państwa, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego od wyroku Naczelnego Sądu Adminis-
tracyjnego w Warszawie z dnia 25 lutego 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
2
Wojewoda Ł. postanowieniem z dnia 20 grudnia 1994 r. wydanym na podsta-
wie art. 219 KPA odmówił zmiany zaświadczenia z dnia 25 maja 1949 r. wydanego
przez były Zarząd Miejski Ł. - Wydział Rolny, w którym stwierdzono, że nierucho-
mość ziemska położona w Ł. przy ul. E. o obszarze 4.372,78 m2
była własnością
Teodora S. i jest przeznaczona na cele reformy rolnej na podstawie art. 2 ust. 1 lit. b
dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jednolity tekst:
Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 - powoływanego nadal jako: dekret). Minister Rolnictwa
i Gospodarki Żywnościowej postanowieniem z dnia 11 kwietnia 1996 r. utrzymał w
mocy powyższe postanowienie, uznając, że jest rzeczą bezsporną, iż omawiana nie-
ruchomość ziemska (według aktualnych danych z ewidencji gruntów) była własnością
obywatela polskiego narodowości niemieckiej i przeszła na własność Skarbu Pańs-
twa w trybie art. 2 ust. 1 lit. b dekretu. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie
wyrokiem z dnia 25 lutego 1998 r. [...] stwierdził nieważność zaskarżonego postano-
wienia. W uzasadnieniu tego wyroku podniesiono, że nieruchomości ziemskie wy-
mienione w art. 2 ust. 1 lit. a - e dekretu przechodziły na własność Skarbu Państwa z
mocy prawa i bez żadnego wynagrodzenia z dniem wejścia w życie tego dekretu, tzn.
z dniem 13 września 1944 r. Jednakże dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej nie
określał organów ani formy w jakiej miało następować przejęcie nieruchomości na
własność Państwa. Dekret ten nie zawierał również odesłania do innych przepisów,
ani też delegacji do uregulowania tego zagadnienia w akcie wykonawczym. Dlatego,
w opinii Naczelnego Sądu Administracyjnego, § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa
i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego
Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o reformie rolnej (Dz.U.
Nr 10, poz. 51), który stanowił, że wojewódzkie urzędy ziemskie orzekają jako organy
pierwszej instancji o tym, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisów
art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, pozbawiony był podstawy prawnej. Tym bardziej, że
decyzje wydawane w tym trybie miały niewątpliwie charakter decyzji
deklaratoryjnych, chociaż faktycznie to od nich zależało, która nieruchomość zostanie
przejęta w ramach reformy rolnej na własność Skarbu Państwa. Natomiast inne
nieruchomości ziemskie, wymienione w art. 2 ust. 1 lit. a - d dekretu, były przejmo-
wane na własność Skarbu Państwa na podstawie zaświadczeń, które były jednocze-
śnie wnioskami o dokonanie stosownych wpisów w księgach hipotecznych. Mając to
na względzie, Naczelny Sąd Administracyjny stanął na stanowisku, że zaświadczenia
3
te - z uwagi na ich treść i skutki prawne - miały charakter decyzji deklaratoryjnych,
gdyż w każdym wypadku wskazywały one, która nieruchomość i do kogo należąca
oraz na jakiej podstawie prawnej przeznaczona jest na cele reformy rolnej. W
konsekwencji, zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, błędny jest pogląd wy-
rażony w piśmie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 29 września
1994 r., wedle którego zaświadczenia te nie są decyzjami administracyjnymi i dlatego
ich ocena nie może być dokonywane na podstawie art. 156 KPA. Ponieważ takie
stanowisko organu zaważyło na toku postępowania w sprawie i treści wydanych w
jego wyniku rozstrzygnięć w formie postanowień, przeto Naczelny Sąd Adminis-
tracyjny doszedł do wniosku, że nastąpiło to z rażącym naruszeniem prawa.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego [...] wniósł rewizję nadzwyczajną
od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25
lutego 1998 r. [...] zarzucając mu rażące naruszenie art. 219 KPA oraz art. 22 ust. 1
pkt 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr
74, poz. 368 ze zm.) i w konsekwencji wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy
Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w szczególności, że zgodnie z
art. 2 ust. 1 in fine dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej wszystkie nieruchomo-
ści ziemskie wymienione w art. 2 ust. 1 lit. a - e przechodziły bezzwłocznie, a więc ex
lege na własność Skarbu Państwa z dniem wejścia w życie tego dekretu. Przepisy
dekretu nie uzależniały tego przejścia od wydania decyzji deklaratoryjnej w tym
przedmiocie. Wydanie decyzji deklaratoryjnej przewidziano jedynie w odniesieniu do
nieruchomości określonych w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, co wprowadzono w życie w
drodze § 5 powołanego wyżej rozporządzenia z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wy-
konania dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. W orzecznictwie sądowym przy-
jęto, że w pozostałych wypadkach właśnie takie zaświadczenie, a nie decyzja dekla-
ratoryjna, stanowiło podstawę dla dokonania wpisu prawa własności Skarbu Państwa
w księgach hipotecznych (art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu
w księgach hipotecznych /gruntowych/ prawa własności nieruchomości przejętych na
cele reformy rolnej - Dz.U. Nr 39, poz.233 - por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
27 września 1991 r., III CZP 90/91 - OSNCP 1992 z. 5, poz. 72 oraz wyrok Naczel-
nego Sądu Administracyjnego z dnia 24 marca 1995 r., II SA 2457/93 - niepubliko-
wany). Ponadto przyjęto również, że także nieruchomości wymienione w art. 2 ust.1
lit. e dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej przeszły na własność Skarbu Pańs-
4
twa z mocy prawa (ex lege), a nie na podstawie wydawanych w tym wypadku dekla-
ratoryjnych decyzji administracyjnych (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjne-
go z dnia 20 stycznia 1994 r., II SA 2444/92, ONSA 1995 nr 2, poz. 57 oraz wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 lipca 1998 r., IV SA 1560/96 - niepu-
blikowany).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.
Stosownie do dyspozycji art. 2 ust. 1 zdanie ostatnie dekretu z dnia 6 września
1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jednolity tekst: Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz.
13) wszystkie nieruchomości ziemskie przeznaczone na cele reformy rolnej, o
których mowa jest w art. 2 ust. 1 lit. b - e dekretu, przechodziły na rzecz Skarbu
Państwa bezzwłocznie (ex lege) i bez żadnego wynagrodzenia w całości, z przez-
naczeniem na cele wskazane w art.1 tego dekretu. Natomiast zgodnie z postano-
wieniem § 12 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca
1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z
dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 10, poz. 51 ze
zm. - powoływanego nadal jako: rozporządzenie) wpis prawa własności na rzecz
Skarbu Państwa nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2 ust. 1 dekretu nas-
tępował na wniosek właściwego wojewódzkiego urzędu ziemskiego, przy czym: „Ty-
tułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa w księdze hipotecznej (gruntowej)
prawa własności nieruchomości ziemskich, wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. b), c), d) i
e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945
r. Nr 3, poz. 13) jest zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego, stwier-
dzające, że nieruchomość ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej według
powołanych przepisów” (art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w
księgach hipotecznych /gruntowych/ prawa własności nieruchomości przejętych na
cele reformy rolnej - Dz.U. Nr 39, poz. 233 ze zm.) [...]. Równocześnie przepisy te
tylko w jednym wypadku przewidywały obowiązek poprzedzenia wydania stosowne-
go „zaświadczenia” wojewódzkiego urzędu ziemskiego, stwierdzającego, że określo-
na nieruchomość ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej, wydaniem sto-
sownej deklaratoryjnej decyzji administracyjnej - dotyczyło to wyłącznie przeznaczo-
nych na cele reformy rolnej nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2 ust. 1 lit.
5
e dekretu (§ 5 rozporządzenia). Oznacza to, że w świetle obowiązujących ówcześnie
przepisów prawnych jedynie w odniesieniu do orzekania w sprawach, czy dana
nieruchomość podpada pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu ówczesne
wojewódzkie urzędy ziemskie zobowiązane zostały do uprzedniego wydania stosow-
nej decyzji administracyjnej, od której odwołanie przysługiwało do Ministra Rolnictwa
i Reform Rolnych (§ 5 rozporządzenia w związku z art. 68 i art. 72 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administra-
cyjnym - Dz.U. R.P. Nr 36, poz. 341 ze zm.) [...] i dopiero w nawiązaniu do takiej
decyzji wydawały następnie stosowne zaświadczenie, które miało stanowić podstawę
dokonania wpisu w księdze hipotecznej (art. 2 ust. 1 zdanie ostatnie dekretu i § 12
rozporządzenia oraz art. 1 ust.1 dekretu o wpisywaniu w księgach hipotecznych).
Natomiast w pozostałych wypadkach, przejęcie nieruchomości ziemskich, o których
mowa w art. 2 ust. 1 lit. b - d dekretu, następowało z mocy samego dekretu (ex lege),
a wpis w księdze hipotecznej dokonywany był wyłącznie na podstawie stosownego
zaświadczenia (§ 12 rozporządzenia oraz art. 1 ust. 1 dekretu o wpisywaniu w księ-
gach wieczystych), które w świetle ówcześnie obowiązujących przepisów prawnych
(art. 68 i nast. rozporządzenia Prezydenta RP o postępowaniu administracyjnym) nie
miały charakteru decyzji administracyjnych, ale wyłącznie „zaświadczeń”, rozumia-
nych w danym wypadku jako wymagane przez przepisy prawa dokonanie przez właś-
ciwy organ administracyjny urzędowego potwierdzenie istnienia określonego stanu
prawnego w odniesieniu do przedmiotowej nieruchomości (art. 68 ust. 3 rozporzą-
dzenia Prezydenta RP o postępowaniu administracyjnym oraz aktualnie art. 217 § 2
pkt 1 KPA). Dlatego trafny jest zarzut rewizji nadzwyczajnej, że Naczelny Sąd Admi-
nistracyjny w Warszawie rażąco naruszył art. 219 KPA, stwierdzając w zaskarżonym
wyroku [...], że wydawane na podstawie § 12 rozporządzenia zaświadczenia w celu
wykonania art. 2 ust. 1 dekretu w związku z art. 1 ust. 1 dekretu o wpisywaniu w księ-
gach hipotecznych mają charakter deklaratoryjnych decyzji administracyjnych i po-
winny podlegać rygorom prawnym dotyczącym wydawania decyzji administracyjnych.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 39313
§ 1 KPC w związku art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospo-
litej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępo-
6
wania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================