Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r.
I PKN 652/98
Wybór nauczyciela do przeniesienia w stan spoczynku w razie spełnienia
przesłanek z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) może być zakwestiono-
wany przez sąd pracy w przypadku oceny, iż był on dowolny lub dyskryminują-
cy.
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Maria Mańkowska,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 kwietnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Krystyny S. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w L. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 17 września 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie do ponownego rozpoznania, po-
zostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 17 września 1998 r. zmienił zaskarżony przez powódkę Krystynę S. wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Lublinie z dnia 17 kwietnia 1998 r. [...] oddalający
powództwo o uznanie przeniesienia w stan nieczynny za bezskuteczne i przywrócił ją
do pracy w Szkole Podstawowej [...] w L. na dotychczasowych warunkach oraz od-
dalił apelację w pozostałej części. Sąd ten uznał za uzasadniony apelacyjny zarzut
naruszenia art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. z 1997 Nr 56, poz. 357), argumentując, że w razie konieczności zwolnie-
nia jednego spośród kilku nauczycieli - Sąd pracy ocenia kryteria wyboru osoby,
która zostanie zwolniona pod względem przestrzegania zasady niedyskryminacji.
2
Tymczasem strona pozwana nie opracowała żadnych kryteriów doboru nauczycieli
do przeniesienia w stan nieczynny. Wskazywanie, że działania podjęte w stosunku
do powódki zostały podjęte ze względu na dobro uczniów, „bez dokładniejszego wy-
kazania i sprecyzowania tej okoliczności należy uznać za nieuzasadnione”.
Przywracając powódkę do pracy na poprzednich warunkach Sąd drugiej inst-
ancji wskazał, że jest ona nauczycielem mianowanym z długoletnim stażem pracy,
ukończyła studia w zakresie filologii polskiej w specjalności nauczycielskiej. Posia-
dane przez nią „pełne” kwalifikacje i „najszersze przygotowanie do wykonywania za-
wodu nauczyciela-polonisty” predestynują zawodowo powódkę przed innymi nauczy-
cielami, którzy nie mają takich kwalifikacji, a którzy bezpodstawnie zostali uznani za
lepszych od niej nauczycieli języka polskiego. Oceny takiej nie może zmienić skarga
rodziców na powódkę i stwierdzone w 1996 r. nieprawidłowości w jej pracy, albowiem
te okoliczności były przedmiotem badania w innym prawomocnie zakończonym pos-
tępowaniu sądowym i nie mogły być powtórnie podnoszone, zwłaszcza przy zanie-
chaniu kolejnej formalnej oceny jej pracy. Za wydaniem orzeczenia reformatoryjnego
przemawiała ponadto szczególnie ciężka, w porównaniu z innym nauczycielami, sy-
tuacja rodzinna i materialna powódki oraz pozostawienie pozostałym nauczycielom
języka polskiego 9,5 godzin ponadwymiarowych.
W kasacji strony pozwanej podniesiono zarzuty naruszenia prawa material-
nego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 20 Karty Nauczyciela,
przez błędną wykładnię i niezastosowanie art. 56 i 67 KP, oraz § 3 rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie szczegóło-
wych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w
których można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia (Dz.U.
Nr 98, poz. 433 ze zm.), art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o sys-
temie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.), a wreszcie
zarzut niewłaściwego zastosowania nie wymienionych przepisów rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 grudnia 1991 r. w sprawie szczegółowych za-
sad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk i kwalifikacji niezbęd-
nych do ich zajmowania oraz zasad i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela
(Dz.U. Nr 122, poz. 537 ze zm.). W kasacji zawarto również zarzuty naruszenia
przepisów postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik sprawy, a mia-
nowicie: art. 316 KPC - poprzez rozstrzygnięcie sporu na podstawie dokonanych
ustaleń faktycznych bez podania podstawy prawnej wyrokowania, art. 233 § 1 KPC -
3
przez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i wadliwą ocenę kryteriów
doboru pracownika do zwolnienia oraz art. 328 § 2 KPC - przez niewyjaśnienie w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podstawy prawnej i niewskazanie przepisów
prawa, które mogły uzasadniać wydanie orzeczenia przywracającego powódkę do
pracy.
Zdaniem skarżącej w rozpoznawanej sprawie wystąpiły określone w art. 20
Karty Nauczyciela przesłanki przeniesienia powódki w stan nieczynny, polegające na
zmniejszeniu liczby uczniów i oddziałów uczniowskich w pozwanej szkole, co unie-
możliwiało dalsze zatrudnienie powódki w pełnym wymiarze czasu pracy. W takich
okolicznościach dyrektor szkoły, stosownie do posiadanych uprawnień wynikających
z art. 39 ust. 3 ustawy o systemie oświaty miał prawo podjęcia stosownej decyzji.
Wybór powódki do zwolnienia uwzględniał kryteria merytoryczne oceny jej pracy i nie
był dowolny ani nie przejawiał się w jej dyskryminacji. Zdaniem skarżącej Sąd drugiej
instancji w sposób dowolny uznał, że spośród nauczycieli legitymujących się zgod-
nymi z przepisami prawa kwalifikacjami do nauki języka polskiego, kwalifikacje po-
wódki były „lepsze” niż pozostałych nauczycieli.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, ponieważ Sąd drugiej instancji niedostatecznie
wyjaśnił powody, dla których uznał, że powódka ma najbardziej wszechstronne przy-
gotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela-polonisty spośród nauczycieli tej
specjalności zatrudnionych w pozwanej szkole (art. 233 § 1 i 328 § 2 KPC), co unie-
możliwiło kasacyjną kontrolę zgodności z prawem zaskarżonego rozstrzygnięcia. W
rozpoznawanej sprawie niesporne było wystąpienie przesłanek prawnych dla zas-
tosowania dyspozycji art. 20 Karty Nauczyciela, polegających na zmniejszeniu liczby
oddziałów w pozwanej szkole uniemożliwiające dalsze zatrudnianie wszystkich nau-
czycieli-polonistów. W takiej sytuacji wyrok Sądu drugiej instancji przywracający po-
wódkę do pracy na poprzednich warunkach (reformatoryjny) byłby prawidłowy tylko w
razie wskazania innych niż powódka nauczycieli nie legitymujących się równorzęd-
nymi z nią kwalifikacjami zawodowymi.
Stanowisko Sądu drugiej instancji w tym zakresie jest nieprecyzyjne, albowiem
wstępnie przyjął on, że w pozwanej szkole pozostają w zatrudnieniu nauczyciele nie
posiadający takich kwalifikacji jak powódka, a następnie uznał, iż nawet gdyby
4
wszyscy poloniści legitymowali się formalnymi kwalifikacjami do nauczania języka
polskiego, to powódka miała „najszersze” przygotowanie do wykonywania tego za-
wodu. Tymczasem za niepełną należy uznać ocenę wyboru nauczyciela przenoszo-
nego w stan spoczynku dokonywaną wyłącznie przez pryzmat wymagań formalnych
wykonywania zawodu nauczycielskiego, które niekoniecznie dają przewagę w sferze
profesjonalnych predyspozycji lub umiejętności jego wykonywania. Warunki formalne
to wprawdzie istotna część wymagań stawianych nauczycielowi, który jednakże rea-
lizuje nie tylko funkcje dydaktyczne, ale równie ważne cele wychowawczo-obywatels-
kie i opiekuńcze szkoły (art. 6 Karty Nauczyciela). Dlatego dopiero całościowa ocena
wszystkich tych wymagań pozwala na weryfikację dokonanego przez dyrektora
szkoły wyboru nauczyciela przenoszonego w stan spoczynku w trybie art. 20 Karty
Nauczyciela.
Zakwestionowanie przez Sąd drugiej instancji wyboru powódki spośród innych
nauczycieli legitymujących się kwalifikacjami do wykonywania zawodu nauczyciela
polonisty nie może opierać się na niejasnych powodach, dla których Sąd ten uznał, iż
w pozwanej szkole pozostają w zatrudnieniu osoby nie dorównujące formalnym kwa-
lifikacjom powódki, która ma „najszersze przygotowanie” zawodowe, a jej staż pracy
„nie jest najkrótszy”. Norma zawarta w art. 20 Karty Nauczyciela przyznaje dyrekto-
rowi szkoły kompetencję wyboru nauczycieli przenoszonych w stan spoczynku z
uwagi na ustawowo określone potrzeby organizacyjne szkoły. To uprawnienie dy-
rektora szkoły może być zweryfikowane wyłącznie w razie pozytywnego wykazania,
że wybór ten był rażąco dowolny lub oczywiście dyskryminował nauczyciela przeno-
szonego w stan spoczynku. Sądowa ingerencja nie powinna w sposób budzący ja-
kiekolwiek niejasności niweczyć, podważać lub stwarzać bariery w wykonywaniu
przez dyrektora szkoły uzasadnionych kompetencji wynikających z art. 20 Karty Nau-
czyciela, które bywają wymuszone obiektywnymi przyczynami organizacyjnymi
szkoły, wymagającymi ograniczeń w zatrudnieniu nauczycieli.
Ważne jest także to, że w razie takich potrzeb szkoły nauczyciel mianowany
może wyrazić zgodę na ograniczenie swojego zatrudnienia w trybie art. 22 ust. 2
Karty Nauczyciela. W rozpoznawanej sprawie ma to istotne znaczenie wobec ustale-
nia 9,5 godzin ponadwymiarowych pozostawionych innym nauczycielom języka pols-
kiego. Równocześnie potrzebne byłoby zweryfikowanie twierdzeń skarżącej, że po-
wódce proponowano podjęcie zatrudnienia w innej szkole, ale również twierdzeń za-
wartych w apelacji powódki, iż pozwana pozostawiła w zatrudnieniu osoby legitymu-
5
jące się nauczycielskimi uprawnieniami emerytalnymi. Bez całościowej oceny kryte-
riów wyboru nauczyciela przenoszonego w stan nieczynny jego trudna sytuacja oso-
bista i majątkowa nie może być rozstrzygającą przeszkodą w wykonywaniu przez
dyrektora szkoły jego kompetencji z art. 20 Karty Nauczyciela.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował kasatoryjnie na pods-
tawie art. 39313
KPC.
========================================