Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 kwietnia 1999 r.
III ZP 4/99
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z wniosku Zdzisława M. przeciwko Kasie Rolniczego Ubez-
pieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w K. o zapłatę składki po rozpoz-
naniu na posiedzeniu jawnym dnia 8 kwietnia 1999 r. zagadnienia prawnego przeka-
zanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 18 grudnia 1998 r.
[...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC
Czy obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie rolników w terminie
określonym treścią art. 3a ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (Dz.U. z 1989 r. Nr 7, poz. 25) dotyczy osób podlegających
temu ubezpieczeniu na mocy ustawy czy tylko na wniosek ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie rolników w terminie
określonym treścią art. 3a ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpie-
czeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25) doty-
czy osób podlegających temu ubezpieczeniu zarówno na mocy ustawy jak i na
wniosek.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
sformułowane zostało na tle następującego stanu faktycznego: decyzją z dnia 14
kwietnia 1998 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w
K. przyznała Jolancie M. rentę inwalidzką rolniczą od dnia nabycia prawa do
2
świadczenia, tj. od 10 marca 1998 r. Decyzją z dnia 23 kwietnia 1998 r. organ rento-
wy ustalił ustanie obowiązku ubezpieczenia społecznego Jolanty M. z dniem 1 lipca
1998 r. równocześnie ustalając obowiązek opłacenia przez rolnika - jej małżonka
Zdzisława M. składki ubezpieczeniowej za II kwartał 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyrokiem z dnia 29 czerwca 1998 r.
[...], zmienił zaskarżoną decyzję orzekając, że Jolanta M. od dnia 10 marca 1998 r.
jest z mocy ustawy wyłączona z ubezpieczenia wobec czego nie ma obowiązku
opłacenia za nią składki na ubezpieczenie za II kwartał 1998 r. Jako podstawę
prawną rozstrzygnięcia Sąd powołał art. 3a ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze
zm.), nazywanej dalej „ustawą”. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zas-
karżyła ten wyrok apelacją zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędne
zastosowanie art. 3a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i niezasto-
sowanie art. 3a ust. 4 tejże ustawy.
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego w Gdańsku dotyczą interpretacji art. 3a ust. 1
i 3a ust. 4 ustawy i wynikają z rozbieżnego orzecznictwa tego Sądu w materii ure-
gulowanej obu przepisami. Organ rentowy traktuje termin ustania obowiązku ubez-
pieczenia z art. 3a ust. 4 ustawy jako szczególny w stosunku do wynikającego z art.
3a ust. 1. Zdaniem Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego termin określony w
art. 3a ust. 1 nie może mieć zastosowania w razie nabycia przez rolnika albo do-
mownika uprawnień do renty lub emerytury bez względu na system ubezpieczenia
(zaopatrzenia) z jakiego świadczenia te pochodzą, tj. do sytuacji przewidzianych w
art. 7 ust. 1 pkt 2 i art. 16 ust. 1 i 3 ustawy. Stanowisko organu rentowego budzi
wątpliwości Sądu. Odniesienie art. 3 ust.4 ustawy do ubezpieczenia przymusowego
sprawia bowiem, że decyzja „nabiera charakteru konstytutywnego chociaż jedynie
potwierdza spełnienie z określonym terminem warunków do uzyskania prawa do
świadczeń z ubezpieczenia wobec wystąpienia z tym terminem ryzyka ubezpiecze-
niowego”. Nadto, przepis ten wprowadza odstępstwo od powszechnych zasad wy-
płaty świadczeń wynikających z art. 76 i art. 99 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) w
zw. z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. W konsekwencji obowią-
zek opłacania składki istniałby po nabyciu prawa do świadczeń a nawet w okresie ich
pobierania. Uzasadnione przeto byłoby stosowanie 3a ust. 4 ustawy „wyłącznie do
emerytów czy rencistów nabywających uprawnienia do tych świadczeń z tytułu
3
ubezpieczenia społecznego rolników na ich wniosek. Ograniczenie zakresu stoso-
wania tego przepisu wyłącznie do osób podlegających ubezpieczeniu na wniosek na
podstawie przepisów prawa ubezpieczeń społecznych w warunkach zbliżonych do
cywilnoprawnej umowy ubezpieczenia uzasadniałoby powołanie przez ustawodawcę
terminu wydania decyzji stwierdzającej nabycie emerytury lub renty”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z art. 3a ust. 1 ustawy wynika zasada, że ubezpieczenie ustaje z końcem
kwartału, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu.
Przepis ten dotyczy zarówno ubezpieczenia obowiązkowego, jak i dobrowolnego.
Tylko ubezpieczenia dobrowolnego dotyczy ust. 2 art. 3a ustawy, na co jednoznacz-
nie wskazuje użyty w tym przepisie zwrot „ubezpieczenie na wniosek ustaje także”.
Ust. 3 art. 3a dotyczy jedynie ustania ubezpieczenia przymusowego (w okolicznoś-
ciach uzasadniających objęcie ubezpieczeniem na wniosek). Ust. 4 art. 3a ustawy
określa termin ustania ubezpieczenia w relacji do daty wydania decyzji (ogłoszenia
orzeczenia sądu) w przedmiocie ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury lub
renty. Ze względu na przedmiotowy zakres regulacji należy przyjąć, że jest to przepis
szczególny w stosunku do ust. 1. Ustalenie prawa do emerytury lub renty stanowi
bowiem tylko jedną z okoliczności uzasadniających ustanie obowiązku ubezpiecze-
nia. Ustalenie prawa do emerytury i renty wyklucza możliwość dalszego ubezpiecze-
nia emerytalno - rentowego, zarówno z ustawy, jak i na wniosek (art. 16 ust. 3), wyłą-
cza przymus ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, przy
możliwości dobrowolnego ubezpieczenia tego rodzaju z prawem do świadczeń wy-
padkowych (art. 7 ust. 1 i ust. 3 w związku z art. 8 ust. 3). Przy zastosowaniu grama-
tyczno - logicznych reguł wykładni jedynie możliwą odpowiedzią na przedstawione
zagadnienie prawne jest odpowiedź zawarta w uchwale.
Sąd Najwyższy zważył nadto:
Uchwała zawiera odpowiedź „wprost” na przedstawione zagadnienie. Nie rozs-
trzyga istoty problemu (także występującego w rozpoznawanej sprawie) - czy
ubezpieczenie ustaje z upływem kwartału, w którym ubezpieczony nabył prawo do
świadczenia, czy też z upływem kwartału, w którym orzeczono w przedmiocie naby-
cia prawa.
4
Obowiązujący od 1 stycznia 1997 r. art. 3a ustawy został dodany przez art. 1
pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (Dz.U. Nr 124, poz. 585). Art. 3a ust. 4 w pierwotnej wersji brzmiał:
„Jeżeli ustawa uzależnia ustanie ubezpieczenia od ustalenia prawa ubezpieczonego
do emerytury lub renty, ubezpieczenie ustaje z końcem kwartału, w którym wydano
decyzję lub ogłoszono orzeczenie sądu w przedmiocie ustalenia tego prawa, lecz nie
wcześniej niż z końcem kwartału, w którym ubezpieczony nabył to prawo. Jeżeli
ustalenie prawa do emerytury lub renty nie stało się prawomocne, ubezpieczenie
ulega przywróceniu”. Obwieszczeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 grudnia
1996 r. o sprostowaniu błędów (Dz.U. Nr 155, poz. 771) pkt 1 lit. b) przepisowi temu
nadano treść: „Jeżeli złożony został wniosek o rentę lub emeryturę, obowiązek
ubezpieczenia ustaje z końcem kwartału, w którym wydana została decyzja o przyz-
naniu świadczenia, jednak nie wcześniej niż z końcem kwartału, w którym ubezpie-
czony nabył to prawo”. Zastąpienie zwrotu „Jeżeli ustawa uzależnia ustanie ubez-
pieczenia od ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury lub renty” zwrotem „Je-
żeli złożony został wniosek o rentę lub emeryturę” zasadniczo modyfikuje sens
prawny przepisu. Zmiana ta, wprowadzająca w rzeczywistości odmienną od po-
przedniej regulację prawną, przekracza granice sprostowania błędu. W procedurze
pozalegislacyjnej Prezes Rady Ministrów zmienił nie tylko treść przepisu, ale i jego
funkcje. Przepis uprzednio ochronny stał się po „sprostowaniu błędów” fiskalnym.
Przy wykładni art. 3a ustawy okoliczność powyższa powinna być brana pod uwagę.
========================================